Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Síða 29

og fer þá eftir samsetningu hópsins. Þess vegna er ekki hægt að nota karl-
kynið allir nema verið sé að ávarpa eintóma karla því að það er vísandi.
Sama á við um (33c,d) nema hvað þar er mælandinn hluti af hópnum sem
vísað er til og hefur áhrif á samsetningu hans. Þar er ekki hægt að nota
karlkynið allir eða þrír nema mælandinn sé karl og sé að tala um hóp sem
samanstendur af körlum eingöngu. Það eru greinilega persónufornöfnin
þið og við sem hafa þessi áhrif. Þau vísa til ákveðins hóps og kalla því á
vísandi kyn.24 Dæmin í (34) sýna svo að sams konar áhrif koma fram ef
beygingarmynd sagnarinnar felur í sér sömu merkingu þótt persónufor-
nöfnin komi ekki fram:
(34)a. Verið (2.p.ft.) allir velkomnir/allar velkomnar/öll velkomin!
b. Verum (1p.ft.) allir tilbúnir/allar tilbúnar/öll tilbúin til að …
c. Velkomin!
Það er fróðlegt að bera þetta saman við dæmin í (35):
(35)a. Eru allir búnir að lesa bókina?
b. Heyra allir í mér?
Hér er í raun ekki verið að ávarpa tiltekinn hóp á sama hátt og í (33a,b).
Við getum t.d. hugsað okkur rithöfund sem ætlar að fara að tala um bók-
ina sína við einhvern hóp sem hann veit ekkert hvernig er samsettur. Þá
er eðlilegt að hann spyrji eins og í (35a) til að leita upplýsinga, t.d. hjá
þeim sem skipuleggur uppákomuna. Eins gæti væntanlegur fyrirlesari
eða uppistandari spurt hljóðmann eins og sýnt er í (35b) við svipaðar að -
stæður. Í báðum tilvikum væru viðkomandi þá að nota sjálfgefið mál fræði -
legt kyn, ekki vísandi kyn.25
Þrjú kyn 29
24 Þegar ég var að ganga frá handritinu að þessari grein rakst ég á skemmtilegt dæmi
um þessi áhrif fornafna. Þar sagði Ólöf Helga Adolfsdóttir þetta í viðtali um uppákomu á
þingi ASÍ (leturbreytingar mínar — þetta var á Vísi 12. október 2022 á slóðinni <https://
www.visir.is/g/20222323292d/vonar-ad-thre-menningarnir-sjai-ad-hreyfingin-thurfi-a-
ollum-ad-halda>):
(i) Ef einhverjir vilja ekki vera með þá vilja þeir ekki vera með en ég vona að við getum
öll verið með.
Hér notar Ólöf fyrst sjálfgefna málfræðilega karlkynið einhverjir í kynhlutlausri merkingu
(hún er ekkert að kyngreina það fólk sem vill ekki vera með) en síðan heldur hún áfram og
segir við og þá verður hún að nota hvorugkynið öll af því að þá er hún að vísa í blandaðan
hóp sem hún er sjálf hluti af.
25 Yfirlesari telur að stundum gætu einhverjir viðstaddir skilið setningar eins og (35a)
sem ávarp og fundist hún óeðlileg ef áheyrendur eru ekki allir karlkyns. Slíkan vanda mætti
forðast með því að segja í staðinn Eruð þið … og laga eftirfarandi kyn síðan eftir kynjasam-