Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Page 41

6. Eftirmáli um tilraunir til málstýringar
Eins og vikið var að í inngangi hefur verið vaxandi umræða um kyn í
íslensku máli undanfarin ár eða áratugi. Hugmyndir sem settar voru fram
í nafni Kvennakirkjunnar í ritinu Vinkonur og vinir Jesú (1999), og voru að
nokkru leyti á dagskrá í vinnu við nýja biblíuþýðingu, urðu til þess að
sumir málfræðingar fóru að skoða nánar hvaða reglur giltu um fyrirbærið
kyn í íslensku máli, svo sem Ágústa Þorbergsdóttir (2002) og Guðrún Þór -
hallsdóttir (2005, 2008). Segja má að sumar af hugmyndum Kvenna kirkj -
unnar hafi gengið í endurnýjun lífdaganna á síðustu árum í nafni femín-
ískrar málstýringar og í umræðu um það hvað „kynhlutlaust mál“ sé eða
geti verið. Þessi umræða hefur líka orðið til þess að íslenskir málfræðingar
hafa farið að gefa fyrirbærinu kyn meiri gaum. Hér er ekki rúm til að gefa
yfirlit yfir þessa umræðu. Í staðinn verða tekin tvö dæmi um tilraunir til
málstýringar sem eiga það sameiginlegt að horfa framhjá máltilfinningu
fólks og eðli þess málkerfis sem hún byggir á.

6.1 Samræmiskyn og vísandi kyn
Árið 1996 deildu þeir Hallberg Hallmundsson og Þórarinn Eldjárn í Morgun -
blaðinu um fyrirbærið kyn í málnotkun. Hallberg var mikilvirkur þýð andi,
ritstjóri og skáld og áhugamaður um vandað íslenskt mál. Hann skrifaði
grein í Morgunblaðið þar sem hann fann að fornafnanotkun í nokkrum
ritum og tók m.a. eftirfarandi dæmi (1996:46, leturbreytingar Hallbergs
en nákvæmum tilvísunum hans í bækur skáldanna sleppt):
(62)a. Sjálfur var skáldið eins og jurt … (frá Þórarni Eldjárn)
b. Ég er foreldrum mínum þakklátur fyrir uppeldið og þær ákvarðanir
sem þau hafa tekið um líf mitt. (frá Kristleifi Björnssyni)
Hallberg taldi augljóst að í fyrra dæminu hefði átt að nota hvorugkyns-
myndina sjálft af því að nafnorðið skáld er hvorugkyns og í því síðara hefði
átt að nota karlkyn af persónufornafninu og segja þeir af því að nafnorðið
foreldrar er karlkyns. Hann lét m.a. að því liggja að ekki hefði nú Halldór
Laxness skrifað svona. Þórarinn Eldjárn (1996) andmælti þessu í svar-
grein. Þar taldi hann iðulega við hæfi að nota „eðliskyn“ í staðinn fyrir
málfræðilegt kyn og benti m.a. á að þannig hefði Halldór Laxness einmitt
farið að í skrifum sínum í Heimsljósi um skáldið Ólaf Ljósvíking eins og
í þessu dæmi (hér tekið eftir Þórarni en leturbreytingar mínar): Skáldið
var að vísu hvorki viðskotaillur né stirfinn, aðeins fámáll og lángþreyttur.
Þrjú kyn 41