Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Blaðsíða 43

6.2 Sjálfgefið málfræðilegt kyn og vísandi kyn
Í lok kafla 3.2.1 var því lofað að koma aftur að meintum merkingarmun
þeirra dæma sem eru endurtekin hér:
(32)a. Allir (kk.ft.) velkomnir.
b. Öll (hk.ft.) velkomin.
Þegar þessi dæmi voru til umræðu var því haldið fram að karlkynið í allir
(32a) hefði almenna kynhlutlausa merkingu af því að málfræðilegt karlkyn
væri sjálfgefið í íslensku þegar verið er að tala um fólk. Hins vegar hefði
verið bent á það að hvorugkynið öll í (32b) hefði yfirleitt ekki þessa almennu
kynhlutlausu merkingu heldur væri vísandi, ætti við tiltekinn hóp.
Nú er það reyndar svo að þau málfræðiskrif sem vísað var til varðandi
mat á dæmi (32b) hér framar eru um það bil 20 ára gömul. Í ljósi þess
gerði yfirlesari þá athugasemd að eftir því sem þessi málnotkun yrði
algengari færu fleiri að kannast við hana og það myndi draga úr hættu á
skilningsleysi eða misskilningi. Það er alveg rétt hjá yfirlesara að það er
orðið býsna algengt að heyra orðalag eins og (32b) í auglýsingum í fjöl -
miðlum. Sumir fréttamenn og stjórnmálamenn segja líka stundum, eða
skrifa a.m.k., mörg telja eða sum segja þar sem hvorugkynsmyndunum
mörg og sum er ætlað að hafa almenna kynhlutlausa merkingu eins og
karlkynsmyndirnar margir og sumir hafa þegar sagt er margir telja og
sumir segja o.s.frv. Oftast sýnir samhengið væntanlega hvað átt er við með
þeirri tilbúnu nýjung að nota hvorugkynið á þennan hátt þótt það komi
illa við máltilfinningu margra og kannski flestra. En málið er ekki svona
einfalt og til þess liggja m.a. eftirtaldar tvær ástæður.
Í fyrsta lagi er tiltölulega auðvelt að finna dæmi þar sem það liggur
beint við að skilja hvorugkyn fleirtölu og karlkyn fleirtölu á mismunandi
vegu, svo sem í þeim dæmum um fréttafyrirsagnir sem voru til umræðu í
kafla 3.2.4 hér framar. Setningarnar í (63) eru líka býsna skýrt dæmi um
þetta (sjá svipaða umræðu hjá Höskuldi Þráinssyni 2022b:27–28):
(63)a. Einn var úrskurðaður í gæsluvarðhald í gær og tveir í dag.
b. Einn var úrskurðaður í gæsluvarðhald í gær og tvö í dag.
Hugsum okkur nú að lögreglan hafi aðeins gefið upp fjölda þeirra fanga
sem hér eru til umræðu og engar upplýsingar aðrar. Þá getur fréttamaður-
inn bara nefnt töluna og verður að nota sjálfgefið málfræðilegt kyn. Til
skamms tíma hefðu allir fréttamenn notað karlkyn í því hlutverki eins og
sýnt er í (63a). Ef viðkomandi fréttamaður vill hins vegar reyna að nota
Þrjú kyn 43