Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Síða 59

math 2006:45): af tilteknum orðum er t.d. algengara að nota fleirtölu en
eintölu af því að orðin vísa til einhvers sem kemur í tvenndum eða settum
eins og handleggir og tennur. Þó ræður grunnmerking slíkra orða ekki
tíðni einstakra mynda þeirra, heldur tilefnið sem aðstæður í raunheimi
gefa til notkunar hverju sinni. Með öðrum orðum er eðlilegt að eintölu-
myndir af orðinu handleggur séu notaðar um einn handlegg jafnvel þó að
flest fólk sé með tvo handleggi (sjá einnig hér að framan um notkun ein-
tölumynda af orðinu tonn).
Eins og Haspelmath (2006, t.d. bls. 27, 58) og Bybee (t.d. 2015:102)
hafa bent á er tíðni mælanlegri og því afsannanlegri mælikvarði en mörk-
un. Sé tekið tillit til orðanna fær. vøllur og fjørður sérstaklega er athyglis-
vert að beygingarþróun þeirra skuli hafa verið svo ólík í ljósi merking-
arfræðilegs snertiflatar þeirra; því er e.t.v. ástæða til að draga algildi þess
sem felst í hugmyndum um (sér)mörkun í efa. Í því sem á eftir fer verður
því farið að tillögu Haspelmaths (2006) og kannað hvort skýring á stefnu
útjöfnunar sem byggist á ólíkri tíðni einstakra mynda dugi ein sér.

3.2 Málnotkun: Samband tíðni, rótfestu og minnisstyrks
Hér verður gerð grein fyrir stefnu útjöfnunar í ljósi áhrifa frá almennum
hugrænum ferlum. Meðal þeirra hugrænu ferla sem helst koma til álita er
rótfesta (e. entrenchment) þekkingar, sem felst í stöðugri uppfærslu á
þeirri reynslu sem maðurinn öðlast á lífsleiðinni og geymir í minni sér
(Schmid 2017). Með öðrum orðum búa minningar um hegðun stöðugt
betur um sig í minni því meira sem hegðunin er æfð og það sama gildir
um reynslu af málnotkun: því oftar sem beygingarmynd kemur fyrir í
málinu þeim mun rótfastari verður hún (Beckner o.fl. 2009; Bybee 2010:8,
2015:95, 97). Af þessu leiðir að því rótfastari sem orðmynd er í minni því
tiltækari er hún til notkunar, þ.e.a.s. því meiri minnisstyrk (e. lexical
strength) býr hún yfir. Hún er því líklegri en sjaldgæfari mynd(ir) til að
gegna hlutverki grunnmyndar (t.d. Bybee 2015:96–97, 101–102; Langacker
1987:59; Schmid 2017:9). Frá sjónarhóli málnotkunar skiptir tíðni því
sköpum fyrir stefnu útjöfnunar (sjá einnig umræðuna í 3.1).
Í þessu sambandi skal kynnt hugtakið dreifitíðni stofnmynda (e. intra-
paradigmatic dispersion). Hún er ákvörðuð á grundvelli þess aðgreinda merk-
ingar- og/eða beygingarfræðilega samhengis sem tiltekin málfræðileg
eining kemur fyrir í (sjá Gries og Ellis 2015). Með öðrum orðum ræðst
dreifitíðni stofnmyndar af fjölda aðgreindra bása innan beygingardæmis-
ins þar sem hana er að finna. Til dæmis má nefna að í elstu fornvestur-
Um áhrif tíðni á stefnu útjöfnunar 59