Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Side 79

án tillits til þess hvort ferlið raski formlegri afstöðu beygingarmynda hverra
til annarra (sjá Bybee 1985). Með þessa tilgátu að leiðarljósi má velta fyrir
sér hvort þágufallsmyndir eintölu og fleirtölu hafi einfaldlega lánað hvor
annarri sína stofnmynd (sjá 6.2.1). Þó er ýmislegt sem mælir gegn þessu
þegar betur er að gáð.
Í fyrsta lagi má efast um að staktíðni þgf.ft. fjørðum hafi tryggt mynd-
inni nægan minnisstyrk til að stofnmynd hennar yrði sótt í stað (þgf.
et.) firð-, sérstaklega í setningafræðilega umhverfinu sem skemað [í/úr
(-)fjørðurþgf.] alhæfir um (sjá 6.2.1). Í öðru lagi er stofnmynd þgf.ft.
fjørðum ekki nægilega rótföst miðað við þgf.et. firði til að hún kæmist yfir
merkingarfræðileg mörk eintölu og fleirtölu án milligöngu hárrar
staktíðni. Þannig er talið ósennilegt að stofnmyndin fjørð- í þgf.et. fjørði
sé fengin að láni beint frá þgf.ft. fjørðum. Því er rétt að kanna líkurnar á
að stofnmyndin í yngri myndinni þgf.et. fjørði eigi upptök í nf.et. fjørður
og/eða þf.et. fjørð.
Í 6.1.2 voru einmitt færð rök fyrir því að útbreiðsla stofnsins vøll- til
þgf.et. vølli stefndi út frá nf.et. vøllur og þf.et. vøll. Þó er lykilmunur á
aðstæðunum sem stuðluðu að því ferli og afstöðu samsvarandi mynda fær.
fjørður hverrar til annarrar í eldra máli. Í fyrsta lagi, samkvæmt umreikn-
ingnum í 5.1.2, er staktíðni eldri þgf.et. velli (tíu dæmi) ekki nema 22,72%
af samanlagðri tíðni myndanna nf.et. vøllur (tíu dæmi) og þf.et. vøll (34
dæmi), sbr. töflu 4. Af þessum sökum hefur stofnmyndin vell- ekki veitt
dreifitíðni stofnmyndarinnar vøll- innan eintöluhluta beygingardæmisins
verulega mótstöðu m.t.t. sambands forms og merkingar (sjá 6.1.2). Í öðru
lagi hefur minnisstyrkur nf.ft. vellir og þf.ft. velli(r) ekki dugað til að
sporna gegn útbreiðslu stofnmyndarinnar vøll- um allt beygingardæmið
frá eintöluhluta þess, auk þess sem há mynsturstíðni víxlaleysis í stærri
karlkynsflokkunum stuðlar að útjöfnun (sjá 6.1.1).
Aftur á móti er þgf.et. firði langtum tíðari en nf.et. fjørður og þf.et.
fjørð samanlagt þegar samsett örnefni eru talin með (tafla 6). Þess vegna
leikur vafi á því að minnisstyrkur stofnmyndarinnar fjørð- hafi getað veitt
þgf.et. firði verulega samkeppni þegar sækja átti þá síðarnefndu úr minni,
eins og segir hér að framan. Eigi yngri myndin þgf.et. fjørði upptök sín í
eintöluhluta beygingardæmisins þá stafa þau af merkingarfræðilegum
tengslum við hinar eintölumyndirnar.
Ein vísbending um að sameiginleg merking frekar en staktíðni mynd-
anna nf.et. fjørður og þf.et. fjørð stuðli að tilurð (yngri) þgf.et. fjørði er sú
að síðarnefnda myndin er langtum sjaldgæfari en þgf.et. firði. Með öðrum
orðum: tiltölulega lág staktíðni yngri þgf.et. fjørði endurspeglar staktíðni
Um áhrif tíðni á stefnu útjöfnunar 79