Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Side 117

fjallað verður um greiningarleiðir sem standa talmeinafræðingum til boða
verður fyrst vikið að lýsingu á einkennum framburðarfrávika og skilgrein-
ingu hugtaksins málhljóðaröskun.

2.2 Málhljóðaröskun og aðferðir til greiningar
Fram að þessu hefur verið talað um framburðarfrávik þegar framburður
barns víkur umtalsvert frá framburði jafnaldra, til dæmis með því að það
fellir brott hljóð eða skiptir einu hljóði út fyrir annað, þ.e. meira en eðli-
legt getur talist miðað við aldur.
Hugtakið málhljóðaröskun (e. speech sound disorder) er notað af talmeina -
fræðingum og er yfirheiti sem vísar til framburðarfrávika í víðum skiln-
ingi (Kamhi 1992). Málhljóðaröskun getur t.d. varðað erfiðleika með hljóð -
skynjun, framburð málhljóða eða hljóðkerfisgerð þeirra (e. phonological
representation of speech segments), og enn fremur vanda með hljómfall og
atkvæða- eða orðgerðir sem geta haft áhrif á skiljanleika tals o.fl. (Inter -
national Expert Panel on Multilingual Children’s Speech 2012). Hug takið
málhljóðaröskun er einnig notað sem yfirheiti yfir framburðarfrávik (e.
articulation disorders) og hljóðkerfisfrávik (e. phonological disorders). Fram -
burðarfrávik vísa til erfiðleika við myndun eins eða fárra samhljóða (Þóra
Másdóttir 2004). Sem dæmi um slík frávik er þegar barn „skrollar“ (myndar
úfmælt sveifluhljóð), þ.e. setur alltaf [ʀ] í stað /r/, sama hvar það kemur
fyrir í orði. Hljóðkerfisfrávik hafa hins vegar víðtækari áhrif á hljóðkerfi
barnsins og geta komið niður á skiljanleika tals. Í þeim tilvikum er algengt
að barn geti myndað tiltekin samhljóð ein og sér og e.t.v. í tiltekinni stöðu
hljóðs innan orðs en eigi síðan í erfiðleikum við að mynda hljóðin á að -
grein andi hátt þegar þau koma fyrir annars staðar í orði (Þóra Másdóttir
2004; McLeod og Baker 2017). Skilin milli framburðarfrávika og hljóð -
kerfisfrávika eru þó oftar en ekki óljós þar sem tiltölulega vægir fram-
burðarerfiðleikar geta haft töluverðar „hljóðkerfislegar afleiðingar“ í för
með sér. Sem dæmi má nefna að tiltölulega algeng frávik eins og þegar
barn myndar [tʰ] í stað /kʰ/ eða /cʰ/ geta orðið til þess að skiljanleiki tals
líði fyrir það, því hægt er að finna mörg andstæð orðapör með þessum
hljóðum (t.d. tunna–kunna, tær–kær).
Áður en lengra er haldið er rétt að taka fram að í hljóðferlagreiningu
er notkun skástrika, hornklofa og örva með þeim hætti að framburður
full orð inna (viðmiðunarmyndin) er merkt með skástrikum en framburð ur
barnsins með hornklofum. Misræmið þar á milli er álitið skipulegt ferli
og er örin til marks um það (t.d. tunna /tʰʏnːa/ > [kʰʏnːa]). Hér er sami
Hljóðferli barna með frávik í framburði 117