Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Qupperneq 120

og [θ] í stað /s/ hins vegar. Í báðum tilfellum væri hægt að segja að um
tannmæli sé að ræða. Í vinnu talmeinafræðinga er þó mikilvægt að
greina á milli þessara tveggja tegunda frávika til að tryggja gagnsæi í klín-
ískri vinnu. Þess vegna er farin sú leið að telja þá fyrri (/r/ > [ð]) til tann-
mælis (tannmæli) en flokka þá seinni (/s/ > [θ]) sem smámæli (þ.e.
framstæð tunga/smámæli).
Hljóðferli eru gjarnan flokkuð í þrennt (Ingram 1976): „breytingu á
atkvæðagerð“ (e. syllable structure processes) sem felur í sér brottfall hljóðs
eða atkvæðis, „samlögun“ (e. assimilatory processes) þar sem eitt hljóð verð -
ur fyrir áhrifum annars og „skiptihljóðun“ (e. substitution processes). Síðast -
nefndi flokkurinn nær yfir öll skipti á hljóðum að undanskildum hljóða -
skiptum sem verða vegna samlögunar. Innan hvers flokks eru svo mis-
margar gerðir hljóðferla og þau geta einnig verið mismunandi eftir tungu-
málum. Það er því ekki til endanlegur eða tæmandi listi yfir öll möguleg
hljóðferli enda geta sum þeirra verið einkennandi fyrir ákveðin tungumál
en ekki komið fram í öðrum. Sem dæmi má nefna að hljóðferlin brott-
fall hljóðs úr samhljóðaklasa og framhljóðun eru algeng í tali
íslenskumælandi barna sem og þeirra sem alast upp við ensku, dönsku og
þýsku (Clausen og Fox-Boyer 2017; Fox-Boyer og Schäfer 2015; Mc -
Intosh og Dodd 2008) en til séríslenskra hljóðferla má hins vegar telja
afblástur/fráblástursleysi lokhljóða. Þó svo að sum hljóðferli finnist
í mörgum mismunandi tungumálum fer það eftir hljóðkerfisuppbyggingu
hvers tungumáls hver helstu ferlin í viðkomandi máli eru. Hér á eftir
verður greint frá tveimur íslenskum rannsóknum sem höfðu slíka hljóð -
ferla greiningu að leiðarljósi.
Þóra Másdóttir (2008) kannaði hljóðþróun og framburð barna, eins og
greint er frá í töflu 1 (svokallaður A-hluti rannsóknar; sjá kafla 2.1 hér að
framan). Auk athugunar á máltöku stakra hljóða og samhljóðaklasa hjá
tveggja og þriggja ára börnum með dæmigerðan málþroska var fram-
burður níu fjögurra og fimm ára barna með greinda málhljóðaröskun
einnig til skoðunar (svokallaður B-hluti rannsóknar). Dýpri greining var
gerð á öllu gagnasafninu (A og B), þ.e. kannað var hvernig börnin beittu
hljóðferlum í tali og einnig var gerð ákveðin klasagreining (e. cluster anal -
ysis) á hljóðkerfisþáttum hljóðananna til að skoða í hvaða röð þeir lærð ust.
Hjá yngri hópnum (í A-hluta) reyndist hljóðferlið brottfall hljóðs úr
samhljóðaklasa (t.d. stóll /stout/ > [tout]) langalgengasta hljóð ferlið í
báðum aldurshópum en önnur hljóðferli einkenndu hvort aldursskeið
fyrir sig, þ.e. tveggja og þriggja ára börn. brottfall hljóðs í bakstöðu
Þóra Másdóttir o.fl.120