Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Side 151

lilja björk stefánsdóttir og anton karl ingason
Einstaklingsbundin lífsleiðarbreyting
Þróun stílfærslu í þingræðum Steingríms J. Sigfússonar

1. Inngangur
Málbreytingar hafa lengi verið mikilvægt viðfangsefni málfræðinga og
rannsóknir á þeim hafa bæði fengist við sögulega þróun og samtímalegan
breytileika tungumála.1 Á síðustu árum hafa félagsmálfræðingar í aukn-
um mæli beint sjónum að breytingum sem verða í máli einstaklinga á lífs-
leiðinni (sjá t.d. Sankoff 2004; Sankoff og Blondeau 2007; Kwon 2014,
2018; MacKenzie 2017; Sankoff 2018). Í slíkum rannsóknum er sami ein-
staklingur rannsakaður oftar en einu sinni, jafnvel með löngu millibili, en
þegar einstaklingur breytir máli sínu á lífsleiðinni er talað um tvö ólík
mynstur, þ.e. aldursbundnar málbreytingar (e. age-grading) og lífsleiðar-
breytingar (e. lifespan change). Aldursbundnar málbreytingar eiga sér stað
þegar málbeiting tengist ákveðnum aldursskeiðum án þess að um sé að
ræða sögulega breytingu í málsamfélaginu í heild (Cheshire 2006; Sankoff
2005; Wagner 2012) eða sérstaka atburði í lífi málhafans en ekki bara af
því að viðkomandi einfaldlega eldist. Við tölum um málbeitingu, þ.e. það
sem fólk gerir þegar það talar, til aðgreiningar frá málkunnáttu (e. compe-
tence) en undir málkunnáttu falla reglur sem fólk kann um hvaða setning-
ar eru tækar/ótækar í móðurmáli þess (sjá t.d. Höskuld Þráinsson 1999:
10). Lífsleiðarbreytingar fela aftur á móti í sér viðbrögð málhafa við breyt-
ingum í umhverfinu. Þannig getur málhafi breytt málbeitingu sinni til
samræmis við málbreytingu sem á sér stað í samfélaginu eða hafnað henni
með því að nota frekar eldri málvenju. Þá getur breytt félagslegt umhverfi
haft áhrif á málbeitingu fólks.
Rannsóknir á lífsleiðarbreytingum eru athyglisverðar í ljósi þess að á
síðustu áratugum hefur það verið nokkuð útbreitt sjónarmið að málkerfið
taki yfirleitt ekki miklum breytingum eftir að markaldri í máltöku er náð,
a.m.k. ekki hvað varðar eiginlega málkunnáttu (Lenneberg 1967). Mál -
Íslenskt mál 44 (2022), 151–178. © 2022 Íslenska málfræðifélagið, Reykjavík.
1 Við þökkum tveimur ónafngreindum ritrýnum og ritstjórum fyrir góðar og gagnlegar
athugasemdir.