Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Qupperneq 154

breytingum í samfélaginu og að hvaða leyti þær hafa sérstaka og ólíka eigin -
leika. Þá getur slíkur samanburður jafnframt veitt ákveðna innsýn í eðli
lífsleiðarbreytinga. Málbreytingar sem verða á milli kynslóða er hið hefð -
bundna viðfangsefni rannsókna innan sögulegrar setningafræði og raunar
sögulegrar málfræði almennt. Þótt slíkar breytingar snúi fremur að mál -
samfélögum en einstaklingum og lífshlaupi þeirra veitir sterk tilhneiging
þeirra til regluleika gagnlegan samanburð við rannsókn okkar. Hraði slíkra
málbreytinga er mismikill og oft tekur margar kynslóðir fyrir málbreyt-
ingu að ganga yfir. Samt sem áður virðist sem þær hafi svo sterka tilhneig-
ingu til að vera reglulegar að oftar en ekki verður úr eins konar S-laga
kúrfa sem minnir á hliðstæðar kúrfur í þróunarlíffræði. Það er til marks um
regluleika ef frávik frá einföldu stærðfræðilegu líkani af S-kúrfu eru lítil.
Hugtakið S-kúrfa (sjá Kroch 1989) er oft notað til að lýsa því hvernig
málbreytingar ganga fyrir sig. Það vísar til þess þegar tvö tilbrigði takast á
og hið nýja sigrar að lokum. Breytingarnar fara hægt af stað þar sem stöku
dæmi um nýja tilbrigðið koma fyrir en fjöldi dæma um nýjungina helst til-
tölulega stöðugur í nokkurn tíma. Á einhverjum tímapunkti tekur breyt-
ingin kipp og dæmum um nýjungina fjölgar hratt og að lokum hægist
aftur á henni. Á þessu stigi er málbreytingin að mestu leyti gengin yfir og
dæmum um eldra tilbrigðið fækkar smám saman. Mynstur S-kúrfu er svo
algengt að oft er gert ráð fyrir því í umfjöllun um málbreytingar milli
kynslóða nema sérstök ástæða þyki til að ætla annað. Því er ljóst að hug-
takið S-kúrfa hefur talsvert gildi innan fræðanna. Eðli lífsleiðarbreytinga
er þó stundum flóknara en stærðfræðilega reglulegar breytingar og ástæða
þess að við fjöllum um S-kúrfur er að undirstrika hversu ólíkt mynstur
lífsleiðarbreytingar sýna. Þannig er síður en svo hægt að reikna með ein-
hverri tiltekinni lögun þegar fjallað er um lífsleiðarbreytingar einstaklinga
vegna þess að ýmsir ytri þættir, s.s. atburðir í lífi þeirra, geta haft veruleg
áhrif á það hvernig slíkar breytingar þróast. Í öðrum tilvikum eru vís-
bendingar um að fjöldi einstaklinga í málsamfélagi breyti málnotkun sinni
á svipaðan hátt sem er vísbending um að stundum geti breytingar á lífs-
leiðinni verið býsna reglulegar, sjá t.d. Sankoff og Blondeau (2007), en
tímaupplausn fyrri rannsókna er þó að jafnaði ekki nógu há til að hægt sé
að sjá empiríska S-kúrfu.
Til að taka dæmi um hvernig S-kúrfa kemur við sögu í málfræðilegri
umfjöllun má vísa til umfjöllunar Antons Karls Ingasonar o.fl. (2013) um
nýju þolmyndina í íslensku þar sem S-kúrfa er beinlínis útkoman úr
reikningsdæmi til að spá fyrir um þróun málbreytingarinnar. Á mynd 1
má sjá áætlað hlutfall nýrrar þolmyndar hjá þeim sem fara í gegnum sína
Lilja Björk Stefánsdóttir og Anton Karl Ingason154