Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Qupperneq 161

ingarliði). Að þessu leyti er stílfærsla óvenjuleg af því að flestar færslur
verka ýmist á heila liði (t.d. kjarnafærsla og spurnarfærsla) eða á stök orð
(t.d. sagnfærsla í beygingarhaus) (Höskuldur Þráinsson 2005:579–580,
582–583).
(4) a. Hann greindi frá því [sem fram hafði komið ___].
b. Hún skorast ekki undan [ef til hennar verður leitað___].
Í dæmi (4a) er stílfærslu beitt á stakt orð (ögn) og í dæmi (2b) er stílfærslu
beitt á heilan lið (forsetningarlið). Eins og greint hefur verið frá er frum-
lagseyða forsenda þess að hægt sé að beita stílfærslu og því eru setningar
eins og (5b–d), með sýnilegu frumlagi, ótækar (Maling 1980:188–190).
(5) a. Aníta keypti kjúklinginn [sem eldaður var ___ í gær].
b. *Aníta keypti kjúklinginn [sem húnfrumlag eldað hafði í gær].
c. *Aníta keypti kjúklinginn [sem eldað húnfrumlag hafði í gær].
d. *Aníta keypti kjúklinginn [sem eldað hafði húnfrumlag í gær].
Stílfærslu má beita í bæði aðal- og aukasetningum í íslensku en notkun
stílfærslu er algeng í t.d. atvikssetningum (6a) og tilvísunarsetningum (6b).
(6) a. Jóna faldi sig [þegar hlaupið var ___ út í búð].
b. vinsæla söngkonan [sem glatað hefur ___ rödd sinni]
Notkun stílfærslu hefur enga skýra merkingu og til dæmis hefur stíl-
færsla ekki áhrif á það hvort setning sé sönn eða ekki. Eins og fram hefur
komið er stílfærsla greinilega tengd formlegu málsniði í íslensku (sjá t.d.
Höskuld Þráinsson 2005 og Ásgrím Angantýsson 2011) og má því segja
að gildi stílfærslu sé fyrst og fremst félagslegt, sbr. heitið stílfærsla.
Samkvæmt kenningum félagsmálfræðinnar eru tvær víddir, stílræn og
félagsleg, sem hafa áhrif á það hversu oft málhafar nota formleg tilbrigði
á borð við stílfærslu (t.d. Bell 1984:145, 151; Preston 1991). Stílræna vídd-
in nær yfir ólík málsnið sem tiltekinn málhafi beitir við ólíkar aðstæður
þar sem sumar aðstæður stuðla að formlegu málsniði en aðrar einkennast
af óformlegri málnotkun. Slík tengsl aðstæðna og málsniðs nefnist stíl-
hliðrun (e. style shift) og hefur stílhliðrun ýmist verið tengd við það hversu
meðvituð málnotkunin er (Labov 1972) eða hvernig málhafi lagar mál-
notkun að viðmælendum/áheyrendum (Bell 1984). Félagslega víddin end-
urspeglar hvernig bakgrunnur einstaklingsins og staða hans í samfélaginu
mótar málnotkunina. Þannig eru vissir samfélagshópar líklegri en aðrir til
að nota tilbrigði sem njóta virðingar í málsamfélaginu. Kenning Sankoff
Einstaklingsbundin lífsleiðarbreyting 161