Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Síða 186

inga og félagsmálfræðinga — og hún fer í taugarnar á mér. Það eru margir kraftar
að verki. Báðir þessir hópar hafa mikið til síns máls og því vildi ég ekki skipa mér
í annan hvorn flokkinn.

Málfræðileg/málkerfisleg nálgun
Til að skýra aðeins málfræðilegu eða málkerfislegu nálgunina má taka sem dæmi
hvernig viðfangsefnið var brotið upp í tvær spurningar í umfjöllun um harðmæli
og linmæli. Spurt var hvort málfræðilegur munur á afbrigðunum væri þess eðlis
að hjá börnum á máltökuskeiði hefði hvorugt þeirra skýrt „forskot“ í blönduðu
málumhverfi. Með öðrum orðum: Er álíka einfalt eða flókið að tileinka sér hvort
afbrigðið sem er við slíkar aðstæður sem gerir þá að verkum að hvorugt þeirra sé
dæmt til að láta (hratt) undan?
Seinni spurningin snerist um breytingar á lífsleiðinni: Er leiðin frá harðmæli
til linmælis endilega greiðari en leiðin frá linmæli til harðmælis? Með öðrum
orðum: Er einfaldara fyrir harðmæltan málnotanda að tileinka sér linmæli heldur
en fyrir linmæltan málnotanda að tileinka sér harðmæli?
Önnur tilbrigðapör voru skoðuð á svipuðum forsendum og hvað fullorðið
fólk varðar lá undir sú hugmynd að þegar málumhverfið sendir upplýsingar sem
eru ekki í samræmi við málkerfið — kerfið sem við geymum í höfðinu — sé það
nokkurs konar áreiti, sífelld skilaboð um að eitthvað sé rangt. Og að fullorðið fólk
geti haft hvata og hæfni til að leiðrétta málkerfið á svipaðan hátt og barn á mál-
tökuskeiði — þó að sú hæfni dali með aldrinum.

Viðhorf fyrr og nú
Til að meta mögulegan þátt viðhorfa var ráðist í nokkra athugun á þeim. Um var
að ræða tvær rannsóknir þar sem viðfangsefnið var vitund Íslendinga um lands-
hlutabundinn framburðarmun, viðhorf þeirra og smekkur. Þetta var gert í nokkr-
um áföngum. Spurningar voru lagðar fyrir í Þjóðmálakönnun Félagsvísinda stofn -
unar, tekin voru símaviðtöl, könnun lögð fyrir á netinu og ómeðvituð viðhorf til
harðmælis og linmælis könnuð sérstaklega með svokölluðu grímuprófi. Allt þetta
ferli sameinaði ég undir heitinu Málþekki.
Sömuleiðis var hugað að sögunni, fyrri hugmyndum um samræmingu fram-
burðar, en þær áttu talsverðu fylgi að fagna um miðja síðustu öld, og eins var rýnt
í greinaskrif í blöðum.
Skýrasti afrakstur Málþekkis var stað festing á þeim grun að landsmenn hefðu
sérlega jákvæða afstöðu til harðmælis. Harðmæli var einmitt valið til samræming-
ar þegar þær hugmyndir voru uppi. Draumurinn var að landsmenn segðu skilið
við linmæli. Þegar frá leið virðist sem hugmyndir og umræða um ágæti harðmælis
hafi þróast yfir í það að harðmæli og skýrmæli væri lagt að jöfnu.
Margrét Guðmundsdóttir186