Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Blaðsíða 236

merkingu (e. epistemic meaning), eins og sjá má í Haraldskvæði eftir Þorbjörn
hornklofa: „greppa ferðir þú munt gǫrla kunna …“ Þess vegna hlýtur framtíðar -
notkunin að hafa verið orðin nokkuð algeng töluvert áður en elstu dæmi sagnar innar
munu birtast í dróttkvæðum. Frekari vísbendingar um að munu-framtíðin var
notuð snemma í norðurgermönsku koma frá endurgerð á þróun beygingarmynda
sagnarinnar. Hún sýnir að munu færðist úr flokki reglulegra veikra sagna yfir í
flokk núþálegra sagna sem tengdist háttar- eða hjálparsögnum í germönsku, en
þessi umskipti höfðu orðið mjög snemma í þróun sagnarinnar enda er hún alltaf
núþáleg í fornritum. Þessi einkenni sagnarinnar munu (tíðni hennar og notkun í
elstu fornritum, hlutlaus framtíðarmerking, afleiddar merk ingar og þróun sagn -
myndanna) eru einstök innan germanskra mála og benda til þess að samsett framtíð
hafi náð þessu háa stigi kerfisvæðingar í norðurgermönsku mun fyrr en hliðstæður
hennar í öðrum germönskum málum.
Því er haldið fram að fyrri kenningar sem tengdu tilkomu samsettra framtíðar -
mynda í germönsku við menningarlega/trúarlega þætti og/eða áhrif erlendra
tungumála (einkum latínu) geri ekki fullnægjandi grein fyrir þróuninni í norður -
germönsku, aðallega vegna tímasetningar breytingarinnar. Stungið er upp á nýrri
kenningu til að skýra þá staðreynd að samsett framtíð varð til svo snemma í
norðurgermönsku. Hún er byggð á eldri kenningu sem gerir ráð fyrir því að
sagnarforskeyti (sér staklega *ga-) í öðrum germönskum málum, einkum gotnesku,
hafi oft táknað lokið horf og þar með veitt nútíðarmyndum framtíðarmerkingu. Í
grundvallar atriðum væri þetta svipað og í slavneskum málum þar sem nútíðar -
myndir sagna sem hafa lokið horf eru ófærar um að tákna nútíð heldur hafa
framtíðarmerkingu. Því er haldið fram að um frumgermanskt fyrirbæri sé að ræða,
en þar sem öll áherslulaus forskeyti glötuðust snemma í norðurgermönsku fór
samsett framtíð með sögninni munu að þróast sem viðbrögð við tapinu. Enn
fremur er bent á að annað sérstakt einkenni norræna tíðakerfisins, þ.e. notkun
sögulegrar nútíðar, geti einnig tengst þessu ferli. Komist er að þeirri niðurstöðu
að samsett framtíð sé nýjung í norðurgermönsku á elsta stigi sem aðgreindi
tíðakerfi hennar frá því vestur- (og austur-) germanska.

David Šimeček
arfea@seznam.cz
Ritfregnir236