Úrval - 01.06.1957, Blaðsíða 2

Hvað - og hversvegna?
Sviir við gctraunum á 4. kápusíðu.
1. Þungt vatn er samsett úr
tveim hlutum vetnis og einum
hluta súrefnis,. eins og venjulegt
vatn, en vetnið i því er þungur
isótóp vetnis, massi þess helmingi
meiri en venjulegs vetnis. Það
er notað sem einskonar „hemill"
i sumum kjarnorkuhlöðum. Já, í
venjulegu vatni er um Vemo þungt
vatn, en talsverðum erfiðleikum
er bundið að ná því úr.
2. Um þúsund milljónir lesta.
3. Það er aðdráttarafl plánet-
anna (t. d. jarðarinnar), sem held-
ur gufuhvolfinu í skefjum, varnar
sameindum þess að sigla út í
geiminn. Aðdráttarafl tunglsins er
of litið til þess að það geti hald-
ið um sig gufuhvolfi.
4. Tungsten er málmur, sem
hefur mjög hátt bræðslumark og
notaður er i Ijósþræði í rafmagns-
perum vegna þess hve hann þolir
mikinn hita. Wolfram er annað
heiti á tungsten og þaðan er efna-
fræðiteikn hans komið (W).
5. Þyngsti málmur sem til er,
er iridium, og er eðlisþyngd hans
22,4. Hann er þvi nærri helmingi
þyngri en blý. Léttastur allra
málma er litium, með eðlisþyngd
0,53, eða nærri helmingi léttari
en vatn.
6. Vegna þess að andrúmsloftið
kæfir miklu frekar hljóð með
háa sveiflutíðni (háa tóna) en
hljóð með lága sveiflutíðni (lága
tóna). Af sömu ástæðu heyrist
ekki bergmál af hvellu blístri,
þótt kall bergmáli við sömu að-
stæður.
7. Hann hitar það. Hitinn, sem
tekinn er úr kælikerfinu til þess
að kæla það, fer út í eldhúsið,
og þar við bætist hitinn frá raf-
magninu sem fer í það að knýja
skápinn.
8. Eins og aðrar ölduhreyfing-
ar þrýstir ljós á þá hluti, sem
það fellur á, en sá þrýstingur er
mjög lítill. Hann nægir þó til
þess að hafa áhrif á þær örsmáu
agnir, sem eru í hala halastjam-
anna, þannig að halinn vísar allt-
af frá sólu.
9. Grafít er kristallað kolefni,
en er frábrugðið demöntum (sem
einnig eru kristallað kolefni) í
niðurskipun atómanna. Það er
mikið notað í kjamorkuofnum
sem einskonar „hemill", til þess
að draga úr hraða nevtrónanna.
Til þeirra nota þarf grafítið að
vera mjög hreint. „Blý'“ í blýönt-
um er blanda af hálfhreinsuðu
grafit og leir og mundi vera alveg
gagnslaust x kjamorkuofna.
10. Hraði hljóðsins breytist
ekki með breyttum loftþrýstingi,
en hann minnkar með minnkandi
hita, því sem næst um 2% við
hverja gráðu sem hitinn minnk-
ar. Þess vegna þarf minni flug-
hraða uppi í háloftunum til þess
að komast franx úr hljóðinu held-
ur en nærri jörðu. (Nákvæmar
tilgreint þá vex hraði hljóðsins
jafnt kvaðratrótinni af hinu ab-
solúta hitastigi).
11. Áttaviti, sem er frábrugð-
inn venjulegum áttavita að þvi
leyti, að ekki er í honum segul-
nál, heldur kringlótt plata sem
snýst. Snúningur jarðarinnar hef-
ur þau áhrif á plötuna þegar hún
snýst, að hún vísar alltaf á rétt-
ar áttir.
12. Dimmar stjörnur gefa ekki
frá sér sýnilegt ljós, en það má
finna þær af radíógeislum, sem
þær senda frá sér, með svonefnd-
um radíóstjömukíki, sem hefur
radíóspegil í stað holspegils.
13. Nei. 1 London vxsar hún
um 9° til vesturs frá norðri. Þetta
er kölluð misvísxxn og hún breyt-
ist með tímanum: var t. d. 22°
til vesturs 1851. Nálin, sem leik-
ur laus á standi í áttavitanum,
vísar einnig niðxxr á við. Það er
nefnt halli eða segulhalli og breyt-
ist einnig með tímanum.