Úrval - 01.06.1957, Qupperneq 25

BíoJttorar iBÍðrétting'ar á röngunn
ftnigmyndU'm manna um —
„Skynsemi“ dýranna
Grein úr ,,The New Scientist“,
eftir Anthony Barnett.
Tt/jTÁL OKKAR á fjölda orða,
sem eru táknræn um ýms-
ar dýrategundir og séreinkenni
þeirra. Við segjum til dæmis, að
einhver sé fílhraustur, naut-
heimskur, sauðþrár o. s. frv. Á
löngu tímabili í sögu Vestur-
landa var dýrunum nær ein-
göngu lýst frá siðferðilegu sjón-
armiði. í dýrafræðibókum mið-
aldanna, sem notaðar voru til
kennslu í skólum, er „lýst furðu-
legum skepnum, sem aldrei hafa
vedð til, og raunverulegum dýr-
um gerðir upp hæfileikar og sér.
kenni, sem hvergi fundust í eðli
þeirra“, eins og einn sagnarit-
arinn kemst að orði. Auðvitað
vissu bændur og veiðimenn bet-
ur, en þeklting þeirra, sem oft
var hávísindaleg, var aldrei
skrásett.
Önnur venja, sem ætlar að
reynast furðu lífseig, er sú, að
eigna dýrunum ýmsa hæfileika
mannsins, skynsemi hans eða
jafnvel mannlegar tilfinningar.
Tökum býflugnabúið sem dæmi.
Það er ekki einungis venja að
nefna eina frjóa kvendýrið í bý-
fliagnabúinu „drottningu" — sem
er mjög villandi nafn — heldur
eru líka til frásagnir um það,
að þegar „drottningin“ sé tekin
burtu úr búrinu, gefi býflugum-
ar frá sér „lágt og ömurlegt
kvein“. Það er að vísu rétt, að
nokkrum klukkustundum eftir
að „drottningin“ er farin, taka
hinar býflugurnar að hegða sér
öðruvísi, og hljóð þeirra breyt-
ist. En ef komið er að búinu
aftur með „drottninguna" í
smábúri, þannig, að ekki er hægt
að ná til hennar, en lyktin af
henni finnst, er enga breytingu
að sjá á ,,þegnum“ hennar. Bý-
flugurnar eru auðsjáanlega að-
eins næmar fyrir lyktinni.
Þessi einfalda tilraun er gott
dæmi um nútímaskoðanir þeirra
vísindamanna, er fást við rann-
sóknir á hegðun dýranna: aðal-
atriðið er að ganga ekki að
neinu vísu, heldur athuga við-
brögð dýranna eins og þau eru,
án nokkurra hleypidóma.
Þessar skoðanir má rekja til
tveggja sögulegra atriða. 1
fyrsta lagi kenningar Darwina
um þróun dýranna og úrval teg-
undanna, sem líffræðin hefur
23