Úrval - 01.06.1957, Síða 61

ÁKVÖRÐUN MlN
ÚRVAL
inda til frjálsrar, listrænnar
sköpunar. I stuttu máli: sósíal-
ismi án siðgæðis.
Tilkoma sósíalismans undir
einræðisstjórn er ef til vill
grimmilegasta og merkilegasta
fyrirbrigði í hinni sögulegu
þróun. Og ef allir vinstrisinnar,
kommúnistar jafnt og sósíalist-
ar, gera sér ekki grein fyrir
þessu og taka virka afstöðu til
þess, þá munu þær þjáningar
sem nú þjaka mannkynið verða
miklu langvinnari en ella.
Ráðandi stétt getur aðeins
þjónað siðgæðinu með vörunum;
allt einræði flýr það eins og
syndarinn samvizku sína. En
hvað er siðgæði — í sannastri
og eiginlegastri merkingu —
annað en hugsjónir hinna kúg-
uðu? Eru eklti spádómsrit ís-
raels og prédikanir Jesú Krists
upprunalega komin af vörum
þrautpíndrar alþýðu? Ég á ekki
við kennisetningar kirkjunnar,
heldur sjálft hið siðfræðilega
inntak, og var það ekki einmitt
þetta siðfræðilega inntak, sem
varð gerkveikjan í hinni fyrstu
hugsjón byltingarinnar í barátt-
unni gegn lénsveldinu? Hin já-
kvæða hlið siðfræðinnar er
skilningur á samkennd og sam-
ábyrgð mannkynsins, og svo
mun það ætíð verða; hið sið-
fræðilega er krafan um jafn-
rétti, að maðurinn tileinki sér
hugsjón bræðralags, kærleika
og umburðarlyndis. Önnur hlið
siðfræðinnar rís gegn kúgvm-
inni, því að það er ekki til
bræðralag án frelsis og kærleik-
ur mannsins getur ekki borið
blóm án frelsis.
Frelsi verður að vera reist á
bræðralagi og bræðralagið á frelsi
— að áliti Fasts er þetta undirstaða
allrar siðfræði, „og harðstjórn er
siðleysi, einmitt af því að hún skerð-
ir frelsi". Þessvegna er varðveizla
fielsisins og baráttan gegn ófrelsinu,
hið jákvæða og hið neikvæöa, tvær
hliðar á sömu siðrænu undirstöðunni.
Það ber ekki vott um geðleysi og
sjálfsuppgjöf að aðhyllast hugsjón
frelsis og umburðarlyndis.
Það er — að áliti Fasts — ekki
tilviljun, að leiðtogar Sovétrikjanna
hafa lítið gert til að efla rannsóknir
í siðfræði, því að slík rannsókn mundi
snúast gegn þeim sjálfum. Sú stjórn
sem bar fram „játningu" sina i
„!eyniræðu“ átti frá siðferðilegu sjón-
armiði aðeins einn kost: að segja af
sér. — Fast er þungorður i garð
Ehrenburgs, hins mikla ákæranda
nazista, sem þagði þegar Krutsjov
hafði talað. Þessi Ehrenburg -— skrif-
ar Fast — varð einu sinni óskaplega
hneykslaður þegar hann uppgötvaði
að Fast tuggði tuggugúmmí, og kall-
aði það „dýrslegan vana“. Þannig
merkingu er þá einnig hægt að leggja
í siðgæði, þamiig var aldamótasið-
gæðið, segir Fast; „hið hlægilega og
hið skelfilega fylgist oft að“.
Það væri bæði rangt og ill-
girnislegt að jafna saman sov-
étskri harðstjórn og harðstjórn
fasismans; en þótt ég afneiti
slíkum samanburði losar það
ekki hina sósíalistisku forustu
undan ábyrgð. Hitler-ríkið, sem
lét siðgæðið þoka fyrir kjm-
þáttakúgun og grimmd, leitaði
halds og traust — allt frá því
það varð til og unz það brann á
fórnarbáli síðari heimsstyrjald-
59