Heima er bezt - 01.02.2006, Síða 32

voru en loftið. Flugvél hans, 14bis, lyftist
fyrst frá jörð 7. september það ár. Hinn
23. október komst hún 50 metra spöl,
og 12. nóvember var vegalengdin orðin
220 metrar og flughæðin um 6 metrar.
ffraðinn í þessari síðustu ferð var mældur,
upp á metra, 37 kílómetrar og 358 metrar
á klukkustund.
Trúlega er Alberto Santos Dumont
eini frumkvöðuliinn í sögu flugsins,
sem lifði það að ryðja fyrst brautina í
gerð loftbelgja, átti síðan þátt í þróun
loftskipa sem sigldu í gufuhvolfínu, og
varð eftir það umsvifamikill athafnamaður
í hönnun og flugi vélknúinna, vængjaðra
flugvéla.
Santos Dumont smíðaði fleiri flugvélar.
Frægust þeirra er tríilega síðasta hönnun
hans, Demoiselle, frá árinu 1909, sem
telja má fyrirrennara fisflugna nútímans.
Allmargar þessara flugvéla voru smíðaðar
í nokkrum afbrigðum. Hann hannaði
einnig flugvélar sem síðan urðu fyrirmynd
að ffönskum herflugvélum í fyrri heims-
styrjöld.
I heimalandi sínu, Brasilíu, og raunar
víðast í rómönsku Ameríku, er Santos
Dumont hylltur sem fyrsti flugmaður
sögunnar. Sjálfúr viðurkenndi hann
brautryðjendastörf Wrightbræðra og var
sáttur við að teljast fyrstur hafa flogið
flugvél í Evrópu með fullri stjórn.
Jafnvel þessi staðhæfmg er umdeild.
Danskur úrsmiður og hugvitsmaður,
Jacob Christian Hansen Ellehammer
(1871-1946), flaug heimasmíðaðri
flugvél hinn 12. september 1906. Raunar
var þetta fyrsta flug hans ekki nema 42
metra langt, og flughæðin var víst um 40
sentímetrar. Síðar átti Ellehammer efltir
að smíða fleiri flugvélar og með betri
árangri, og Danir telja hann að sjálfsögðu
fyrsta flugmann í Evrópu.
Árið 1910 veiktist Santos Dumont, og
að honum látnum var veikin greind sem
MS-sjúkdómur (heila- og mænusigg).
Hann varð upp úr þessu þunglyndur og
fluttist síðar til Brasilíu. Ekki bætti úr
skák þegar framámenn í brasilískum
vísindum hugðust hylla þennan landa
sinn með því að taka á móti honum í
sjóflugvél, en flugvélin fórst og allir sem
í henni voru. Loks varð það enn til að
auka á armæðu hans, að flugvélar, sem
hannaðar voru eftir hugmyndum hans,
voru notaðar í hemaði.
Nýsjálenskt frímerki, þar sem braut-
ryójandastarfs Richards Pearses í
flugmálum er minnst.
Alberto Santos Dumont svipti sig lífi
í Sao Paolo í Brasilíu 23. júlí 1932.
Ef að sé og ef að mundi...
Menn velta því stundum fyrir sér hvernig
örlögin eiga til að breyta gangi sögunn-
ar. Ef Otto Lilienthal hefði ekki farist í
flugslysi 1896 má telja líklegt að hann
hefði sett vél í flugtæki, eins og hann
hugðist gera, og þá hefði hann trúlega
orðið á undan Wrightbræðmm að hefja
vélknúna flugvél til flugs og stýra henni
í flugi og lendingu.
Annar forvígismaður, sem einnig endaði
ævina eins og Ikaros í goðsögninni, var
enskur efnaverkfræðingur, Percy Pilcher
(1866-1899). Pilcher hóf tilraunir með
svifflugur snemma árs 1895, og síðar
á árinu heimsótti hann Lilienthal til
Þýskalands, þar sem þeir ræddust við
um hvelfda vængi og fleira er varðaði
lögmál flugsins.
Hiram Maxim áttaði sig á hæfíleikum
Pilchers og réð hann árið 1896 til starfa
við gufuknúin ferlíki sín. Jafnframt vann
Pilcher áfram að gerð eigin svifflugna.
Eftir nokkrar fremur mislánaðar tilraunir
kom hann fram með gerð, sem hann var
sæmilega sáttur við, og kallaði „Haukinrí4
{The Hawk). Árið 1897 skrifaði Pilcher
Octave Canute til Bandaríkjanna, og
Canute gaf honum ýmis holl ráð.
Haustið 1899 þóttist Pilcher þess búinn
að setja hreyfíl í flugvél. Hann hannaði í
því skyni þríþekju og hugðist setja í hana
fjögurra hestafla sprengihreyfíl. Hann
var orðinn uppiskroppa með fé og bauð
því nokkrum vænlegum fjárfestum til
sín hinn 30. september og hugðist sýna
þeim nýju vélfluguna. Þegar til kom var
hún ekki fullbúin (eða viðraði samkvæmt
öðrum heimildum ekki til vélflugs).
Til að mennirnir færu ekki fyluferð brá
Pilcher sér á loflt í svifflugu, en eitthvað
fór úrskeiðis, svifflugan hrapaði með
Pilcher og hann lést tveimur dögum
síðar.
Af því sem hér er skráð má ráða að
viðhorf manna til flugsögunnar helgast,
ekki síður en til dæmis skoðun manna
á því hver hafí „fundið“ Ameríku, af
búsetu hvers og eins. Þannig minnast
Nýsjálendingar Richards Pearses
sem fyrsta flugmanns sögunnar, og
Santos Dumont nýtur sömu virðingar
á mestöllu meginlandi Ameríku sunnan
Bandaríkjanna. Þar hefur hins vegar ein
virtasta rannsóknastofnun þjóðarinnar
heitið að viðurkenna aldrei neina aðra
en Wrightbræður sem hönnuði fyrstu
starfhæfú flugvélarinnar. Og fyrrverandi
forseti Þýska sambandslýðveldisins sæmdi
árið 2004 forstöðumenn Rannsókna-
stofnunar Gustavs Weisskopfs í Bæjarlandi
heiðursorðu sambandslýðveldisins,
Verdienstmedaille des Verdienstordens
der Bundesrepublik Deutschlands, sem
líta má á sem opinbera viðurkenningu á
fnunherjastarfi Weisskopfs.
Menn gefa sér ýmsar forsendur til
að réttlæta hugmyndir sínar, þar sem
stundum er gengið út frá því að gangur
sögunnar hefði á einhvern hátt orðið
annar en raun er á. Breska ríkisútvarpið
fékk nýlega fróða menn til að fara yfir
gögn Percys Pilchers og ljúka við smíði
vélflugu hans, miðað við þá þekkingu
sem hann hefði haft aðgang að. Um
þetta var nýlega sýndur fræðsluþáttur
(í BBC Prime). Niðurstaðan var sú að
allar forsendur hefðu verið til þess að
flugvél Pilchers hefði getað orðið betri
en Flyer Wrightbræðra, að því tilskildu
að hann hefði lagfært ákveðnar veilur
í gerð vængjaflatanna á þrívængjunni,
fært sér í nyt tækni Hirams Maxims í
flugskrúfugerð en lagað skrúfuna að
léttari flugvél með meiru.
Hér á kannski við gamall hús-
gangur:
Ef að sé og ef að mundi
átján lappir á einum hundi.
Ef að mundi og ef að sé
átján lappir á einu fé.
80 Heima er bezt