Heima er bezt - 01.09.2006, Síða 12

Kyrrslæðfrumdýr: klukkudýr, Vorticella, hægra megin. Dýrariki íslands.
draga verulega úr þeim. Fremstur
meðal jafningja trúi ég í þessu efni
hafi verið Emst Abbe (1840-1905),
prófessor í eðlisfræði við Háskólann í
Jena í Þýskalandi. Undir faglegri stjórn
hans varð fyrirtækið Carl Zeiss í Jena
stórveldi í gerð smásjáa og hvers kyns
optískra tækja á síðari hluta 19. aldar
og heldur enn þeirri stöðu.
Nú verður greint frá tveimur mönnum,
sem öðmm frekar koma hér við sögu.
Willard Fiske
Daniel Willard Fiske (1831-1904)
var bandarískur málvísindamaður
sem lagði ungur stund á norræn
fræði í Danmörku og Svíþjóð. Hann
kynntist íslenskum fræðimönnum í
Kaupmannahöfn og nam þar íslensku
af Gísla Brynjúlfssyni. Hann fluttist
svo til heimalands síns og varð árið
1868 prófessor í norðurlandamálum og
þýsku við Comell-háskóla í Iþöku í New
York-ríki og jafnframt yfirbókavörður
háskólans. Undir stjóm hans varð
háskólabókasafnið í Comell stærsta
safn íslenskra bóka í Vesturheimi - og
raunar annað stærsta íslenska bókasafnið
erlendis; aðeins Konunglega bókasafnið
í Kaupmannahöfn er stærra.
Fiske var auðugur maður og gerði
löngum vel við Islendinga. Hann gekkst
meðal annars fyrir veglegri bókagjöf
Bandaríkjamanna til Islendinga á
þjóðhátíðarárinu 1874. Til íslands kom
hann sumarið 1879 og ferðaðist víða
um landið. Hann kom um haustið til
Reykjavíkur og sigldi þaðan vestur um
haf í október.
Breskur efnamaður, Charles Kelsall,
hafði gefíð Lærða skólanum í Reykjavík
fé til að reisa bókhlöðu við skólann árið
1866. Eftir komu sína til Bandaríkjanna
sendi Fiske skólanum veglega bókagjöf,
og fljótlega festist nafnið íþaka við
bókhlöðuna eftir heimaborg Cornell-
háskóla. Fiske gerði vel við Lærða
skólann á fleiri sviðum, eins og brátt
verður vikið að. Hann studdi líka við
skákiðkun á Islandi, gaf meðal annars
manntafl á hvert heimili í Grímsey, auk
þess sem hann styrkti eyjaskeggja með
bókum og fjármunum, en hafði þó aldrei
til Grímseyjar komið, aðeins séð hana
álengdar af sjó.
Daniel Willard Fiske.
Ernst Abbe.
Benedikt Cröndal
Benedikt Sveinbjamarson Gröndal
(1826-1905) var, eins og Jónas
Hallgrímsson, skáld og náttúrufræðingur.
Hann var kennari við Lærða skólann
þegar Fiske sótti skólann heim, og
safnaði meðal annars ýmsum dýmm
sem hann svo teiknaði og gerði úr bók,
Dýraríki Islands, sem löngu síðar var
gefín út í vandaðri og fallegri útgáfú
(sjá heimildaskrá).
Gröndal saknaði þess að komast ekki
að minnstu kvikindunum til að skoða
þau og teikna:
Fyrst framan af fann ég, að mig vantaði
sjónauka („mikroskop“; „smásjá“ hafa
smekklaus smámenni nefnt þetta), en í
Kaupmannahöfn hafði ég ekkert fengizt
við þess konar og hafði enga hugmynd
um, hvað slíkt verkfæri mundi kosta,
nema hvað ég vissi, að það mundi
vera dýrt, ef duga ætti. (Dægradvöl,
bls. 278.)
Þegar Willard Fiske sótti skólann heim
(1879) innti hann Benedikt eftir því,
hvort hann vanhagaði ekki um einhver
tæki. Benedikt eyddi því en sá síðar
eftir hógværð sinni:
Nú þegar prófessor Fiske var hér, þá
var hann alltaf að segja mér að biðja sig
um eitthvað, sem mig langaði til að fá
- en sjónaukinn vakti alltaf fyrir mér,
þorði samt aldrei að nefna hann - svo
fór Fiske, að ekkert var orðið úr neinu,
en konan mín var alltaf að hvetja mig til
að nota mér af tilboði Fiskes. Loksins
436 Heimaerbezt