Hljóðabunga - 01.11.1978, Síða 29

stöðutölur þessara prófa kveða einnig á um
möguleika nemenda til að komast í æðri
embætti og valdastöður, en til þess þarf oftast
langskólagöngu. Skólakerfið er, þrátt fyrir yfir-
lýsta jafnaðarmennsku, byggt upp eins og
pýramídi, þar sem fáir útvaldir komast á
toppinn. í mörg hundruð manna skóla er
aðeins hugsanlegur einn dúx með hæstu með-
aleinkunn. Á sama hátt er forstjóri SÍS aðeins
einn, en undirtyllur hans skipta hundruðum.
Einkunnirnar samsvara laununum.
I annan stað er þessi opinbera jafnaðar-
mennska yfirskin vegna þess að stéttarleg
staða barna hefur mikið að segja um árangur
bóklegs náms. Það er margendurtekin niður-
staða sálfræðilegra og félagsfræðilegra athug-
ana, sem að einhverju leyti eiga við íslenskar
aðstæður, að börn lágstéttarfólks hafa að öll-
um jafnaði ekki hlotið eins örvandi uppeldi,
né dvalist í jafn fjölbreytilegu umhverfi (hér
er átt við möguleika til ferðalaga, bóklesturs,
o.fl.þ.h.) og börn hástéttarfólks. Hér er það
sem kjörin setja á manninn mark. Allnokkur
hluti barna stendur fyrirfram höllum fæti í
skólanum og geldur að ósekju uppeldis síns og
stéttarlegs uppruna. Enn augljósara verður
þetta með þá einstaklinga sem af náttúrunnar
hendi eru þroskaheftir eða tilfinnanlega bækl-
aðir af fjölskylduástæðum. Þessum börnum
refsar skólinn óhjákvæmilega, vegna sam-
keppnisprófanna og dæmir þau úr leik.
Þessum orðum til staðfestingar vil ég benda á rann-
sókn þeirra Sigurjóns Björnssonar sálfræðings og
Wolfgangs Edelsteins, sem fjallaði m.a. um vits-
munalegan þroska, greind, skólagöngu og námsár-
angur barna m.t.t. stéttarlegs uppruna: Niðurstöður
barna- og unglingaprófs eru lágstéttum mjög í óhag
og virðist mismunurinn aukast eftir því sem lengra
líður á skólagöngu. T.d. höfðu aðeins 9,5% barna úr
lágstétt (árg. 1950-54) lokið háskólaprófi, en 57,1%
barna embættismanna. Varðandi geðheilsu barna
kom einnig fram mikill mismunur:Af þeim sem áttu
við mjög slæma geðheilsu að stríða voru 24,3% úr
lágstétt en 8,4% úr hástétt.
Við sem höfum einhvern tíma starfað að
kennslu þekkjum þetta mæta vel, enda lendir
það í hlut kennarans að refsa með einkunnum
og leggja þar með byrði ósigursins á viðkvæm-
ar herðar þeirra barna, sem af einhverjum
ástæðum lærðu ekki að ná árangri í einkunna-
samkeppninni.
Á hverju ári eru því búnir til „fallistar“„
sköpuð minnimáttarkennd, vonbrigði og
námsleiði. Allt þetta hefur ekki aðeins lam-
andi áhrif á skólastarf, heldur á viðhorf ein-
staklinga til náms og þekkingar. Það hefur í
för með sér mannskemmandi áhrif vegna þess
að það hamlar vitsmunalegum og tilfinninga-
legum þroska og gerir sumar af björtustu
vonum barna að engu.
Skólinn og hugmynda-fræöileg
ítroðsla
Þriðja megin einkenni skóla er sú hug-
myndafræðilega mótun sem þar fer fram,
bæði í formi þess námsefnis sem börnum er
ætlað að nema, þeirra hluta sem þeim er ekki
ætlað að nema, og þeim vinnubrögðum og
kennsluaðferðum sem tíðkast í skólum.
Skólar koma inn hjá börnum, í ríkara mæli
en almennt er viðurkennt, hugmyndum um
alls konar gildismat, þ.e. hvað sé eftirsóknar-
vert í lífinu og hvað ekki, hvað sé siðferðilega
rétt og rangt, gott og illt, hvernig eigi að
hegða sér í samskiptum við aðra, og meira að
segja hvað sé rétt að vita og þekkja og hvað
ekki. Það felst t.d. í námsefni skólanna að
reikningur sé mikilvægari en tónlist, eðlisfræði
þýðingarmeiri en myndlist og danska nauð-
synlegri en handmenntir. Ástæðan liggur að-
allega í þörfum atvinnulífsins eða efnahags-
legri byggingu þjóðfélagsins, en hvorki í á-
huga einstaklinga né þroskavænlegum áhrif-
um þeirra námsgreina sem kalla á frjóa hugs-
un, sköpunarmátt og vinnugleði. Nú er meira
að segja svo komið i grunnskólum, að tvö
erlend tungumál eru höfð til kennslu 10 til 12
ára börnum, án þess að hægt sé að fullyrða að
nemendur hafi náð sæmilegum tökum á eigin
móðurmáli til að tjá sig í ræðu eða riti, eða að
þau hafi öðlast einhverja þekkingu á íslensk-
um bókmenntum, sér til fróðleiks og yndis-
auka.
Lítum nánar á námsefnið. Að ætla nemend-
um að læra eitt en ekki annað, felur í sér val.
Það sem ef til vill einkennir námsefnisvalið,
frá sjónarhóli nemandans, er að hann þarf
yfirleitt að læra eitthvað sem honum finnst að
HLJÓÐABUNGA
29