Læknaneminn - 01.04.1967, Síða 44

LÆKNANEMINN
Hk
PERSONA
Kvikm-ynd eftir Ingmar
Bergmann.
Kunn leikkona tekur þá ósveigjanlegu
ákvörðun að mæla ekki orð af vörum.
Annað er ekki sjúklegt að finna. Er
henni komið fyrir til hvíldardvalar á
afskekktum sumarbúastað, og henni til
umönnunar er ung hjúkrunarkona. Lýs-
ir myndin hinum óvenjulegu kynnum
eða viðureign þessara tveggja kvenna.
Söguþráðurinn verður því að teljast
mjög ósennilegur og skal hann ekki
rakinn hér frekar. Hann er aðeins hin
nauðsynlega umgjörð um boðskap lista-
mannsins.
t>ótt viðfangsefnið sé gamalkunnugt
er meðferð og tækni öll mjög frumleg
og skemmtileg. Sem oft áður fjallar
Bergmann hér á sinn sérstaka hátt um
eðli mannanna, hvernig þeir eru í senn
óendanlega aðskildir og samtengdir,
ólíkir og líkir. Um leikaraskapinn, hið
ægilega fánýti, sem gagnsýrir allt, ef
við megnum ekki sjálf að gefa því gildi.
Um leitina að kærleika, þessari ósýni-
legu brú milli mannanna. Um rotnun
hinnar einangruðu mannssálar í hin-
um syndum spillta heimi. Rotnun, sem
oft fer fram undir yfirskyni heilagleik-
ans, stundum þykjast menn þjást með
öllu mannkyni, meðan afstaða þeirra til
náungans mótast af kaldri sjálfselsku
og uppskafningshætti. Viðleitni Berg-
manns verðskuldar vissulega margfalt
nánari lýsingu, en hér verður látið
staðar numið að sinni.
Það er ekki alltaf „gaman" að mynd-
um Bergmanns fremur en ónotalegum
læknisaðgerðum, sem þó eru gerðar í
góðum tilgangi, stundum af ýtrustu
nauðsyn. Við getum verið mishrifin og
ósammála honum og haft megnustu
andúð á sumum aðferðum hans. En það
skiftir ekki öllu máli. Myndum hans er
ekki lokið þótt ljósin kvikni í sýningar-
salnum. Þá byrja þær fyrst fyrir alvöru
sem miskunnarlaus spurning eða krafa
til áhorfenda. Og það er kannski ein-
mitt slík krafa, sem aðgreinir list frá
skemmtun, eða öllu heldur gerir
skemmtun að list og lífið auðugra.
Magnús Skúlason.
TANGÖ
Leikrit sýnt í Iðnó 1967
Höfundur: Slawomir JVlrozek
Leikstjóri: Sveinn Einarsson
Leikdómarar dagblaðanna hafa þeg-
ar fjallað um verk þetta á venjulegan
hátt, og hér verður aðeins um stuttara-
legt spjall að ræða.
Þótt verkið sé vissulega margslungið,
er það þó tært og einfalt eins og öll
sönn list. Leikritið bregður upp mynd
af heimili, sem er til heldur lítillar
fyrirmyndar, vægast sagt. 1 fjölskyld-
unni er ungur maður (læknanemi!),
sem unir þessu illa og „leitar sig dauð-
an“ að einhverju, sem treysta megi og
virða í heimi, þar sem trú og tradisjón-
ir hafa glatað öllu gildi sínu og inni-
haldi. Stefnulaust kák, lausung, og
síðast en ekki sízt hið margrómaða
„frelsi“, er sá arfur, sem honum er
réttur. Hann vill endurreisa fornar
dyggðir, en finnur, að formið er dautt,
ef ekkert býr á bak við. Hið gamla
verður ekki sært fram, okkur vantar
eitthvað nýtt og lifandi. Hugur Artúrs,
söguhetju vorrar, rennir sér um völund-
arhús mannlegs lífs af mikilli fimi, en
það kemur fyrir ekki, hann talar fyrir
daufum eyrum. Faðirinn situr fastur í
bóhemdiki úrkynjaðrar listar, amma
gamla spilar póker og móðirin og unn-
ustan daðra við heimskan og siðlausan
heimilisvin. Enginn vill leggja neitt á
sig.
Þrátt fyrir þá miklu samúð, sem höf-
undurinn hefur með Artúr, sýnir hann
miskunnarlaust fram á afgerandi veik-
leika rígbundinnar skynsemisstefnu
hans. Jafnvel ástin verður að tceki til
að koma heimilinu (þ. e. heiminum) í
betra horf. En skynsemin ein nægir
ekki. Hann leitar lausnarorðsins,
verðugs markmiðs, og að lokum verð-
ur valdið fyrir valinu. En að sjálfsögðu
lendir það þó á dálítið öðrum stað en
hann hafði ætlað. Það er gefið í skyn,
að e. t. v. hafi ástin verið rétta lausn-
arorðið, en þá er allt um seinan. Leik-
ritið er ekki sízt bitur þjóðfélagsádeila.
Hentistefna og skrílræði dansa draugs-
Iegan tangó í leikslok.
Tilraunir Arthúrs mistókust að vísu
hrapalega, enda var viðfangsefnið harla
örðugt. Þrátt fyrir fall hans verðum
við þó áskynja um vissan sigur, sigur
sem í þvi felst að sætta sig aldrei við
mannlegan litilmótleik og sauðarskap,
en berjast gegn honum þar til yfir lík-
ur. Leikritið er fullt af glitrandi og
smellum tilsvörum, spurningum, sem
látið er ósvarað. Við þær geta áheyr-
endur glímt, hver fyrir sig. En þeir,
sem átta sig ekki á því, við hvað höf-
undurinn er að glíma, átta sig heldur
ekki á því, sem við er að glíma í heim-
inum í dag. Ég trúi raunar, að svo sé