Læknaneminn - 01.08.1976, Blaðsíða 45

vaxnar, að þær verða hvorki sannaðar eða afsann-
aðar með tölulegum rökum.
Að mínu mati beitir Ivan Illich rökum sínum af
krafti og sannfæringu, sem á þátt í að gera þau á-
hrifamikil. Ennfremur standa þessi rök hans óhrakin
af þeim skrifum, sem ég þekki um svipað efni studd
af mörgum slíkum ritum.
Bluymyntlir og henninyur Ivun Bllich
uin nemesis otf sumunhurður vi& önnur
rit svipuðs eðlis
Rit um svipaða hluti og hugmyndir, sem höfund-
ur ræðir í bók sinni, má finna á öllum menningar-
tímum mannkynsins. Má nefna spádóma eða viðvör-
unarskrif um eyðingu mannkynsins af völdum mann-
anna sjálfra eða fyrir tilverknað æðri vera, þ. e.
„nemesis“.
Söguleg og skemmtileg dæmi eru t. d. Völuspá og
Heimsósómi hér á Islandi, og utan úr heimi ýmis rit
grískra fornspekinga, og trúarbragðarit.
Nærtækustu dæmin lil samanburðar, eru þó rit
ýmissa náttúrufræðinga, heimspekinga, og félags-
fræðinga, sem birst hafa á undanförnum árum. Þar
er komist að svipaðri niðurstöðu um áhrif hins
tækni- og iðnvædda þjóðfélags á manninn sjálfan og
umhverfi hans, þ. e. skepnan hafi snúist gegn skap-
ara sínum og maðurinn sé kominn í vítahring, sem
valdi tortímingu hans.
Innlegg höfundar í þessar umræður er mjög
merkilegt og frumlegt að því leyti, að hann tekur til
meðferðar læknisfræðina, sem hingað til hefur ver-
ið notuð sem röksemd fyrir ágæti tækni- og vísinda-
þróunar.
Höfundi tekst að mörgu leyti að sýna fram á, að
þessi geysimikli þáttur í mannlífinu og þjóðfélaginu,
sem krefst sífellt stærri hluta vinnuafls og þjóðar-
útgjalda sé mönnum ekki algjörlega til góðs, heldur
að verulegu leyti til ills.
Að mínu viti ber höfundur fram gild rök fyrir því,
sem mestu varðar í hugmyndum hans, og bók hans
hlýtur því að teljast merkilegt vopn í hendur þeirra
sem berjast fyrir því, að spyrnt sé við fótum í tækni-
og vísindaþróun og reynt að stöðva djöfladansinn.
Að þessu leyti tel ég Ivan Illich tvímælalaust í
hópi þeirra manna, er á undanförnum árum hafa
'reynt að vekja athygli almennings á þeirri hættu,
sem þegar er skollin yfir og framundan er, af völdum
tækniþróunar og iðnaðar. Með því að vekja athygli
almennings á þessum málum er hugmyndin sú að
knýja fram pólitískar breytingar þar sem grundvall-
arendurskoðun og breytingar verði gerðar á ríkj-
andi þjóðskipulagi í átt til einföldunar og e. t. v.
frumstæðari lifnaðarhátta, lífsskoðana og verðmæla-
mats.
Hvaða hóp manna ég er hér að tala um, er erfitt
a5 skilgreina á fullnægjandi hátt, vegna þess að
hann tekur til manna, sem nálgast vandamálin á ger-
ólíkan hátt og oft með mismunandi forsendum eða
pólitískum skoðunum. Nefna mætti t. d. Herbert
Marcuse (þjóðfélagsfræði), Sartré, Bertrand Russel
(heimspeki), Eysenck, Maxwell Jones (sálfræði),
sem skrifað hafa um þetta efni út frá sjónarmiðum
náttúrufræði, líffræði, læknisfræði o. s. frv. Enn má
neína rithöfunda, sem nálgast hafa vandamálin með
stílbrögðum (S. Maugham, Guðbergur Bergsson).
Blver eru svo áhrif þessuru rita otf
hutfmtfndu?
Eg tel áhrifa þeirra gæta nokkuð og a. m. k. er
verulegur almennur áhugi á þeim, sem t. d. lýsa sér
sem almenn náttúruverndarsjónarmið. Hins vegar
renna yfirleitt tvær grímur á menn ef um það er að
tefla að ræna þá ,,lífsþægindum“ eða þjóðfélagsleg-
um staðli. Þessi hræðsla manna og hik, sem stafa af
fyrrgreindum auðskýranlegum ástæðum, hafa virkað
sem hemill á framkvæmd þessara hugmynda. Einnig
tel ég það galla, að þessar hugmyndir ganga ekki í
fastmótaðan farveg og hafa ekki ákveðinn pólitísk-
an eða hugmyndafræðilegan ramma. Þetta veldur
því, að mönnum leyfist að vera stundum með og
stundum ekki og stundum jafnvel á móti. Þetta eru
atriði, sem draga að sjálfsögðu úr baráttuhæfni
slíkra samtaka og hópa, og er líkleg skýring á til-
tölulegu áhrifaleysi þeirra.
Hvaða lærdóm eða niðurstöður má svo draga af
þessari bók? Hún fjallar um aðkallandi vandamál
samtímans með frumlegum og skýrum hætti og er
líkleg til að draga athygli lærðra og leikra að þessu
vandamáli, en það má teljast nokkurs um vert.
I júní 1976. Gutím. Benediklsson.
35
læknaneminn