Læknaneminn - 01.09.1981, Blaðsíða 23

Meðferð
Vinna þarf gegn lostinu og halda
blóöþrýstingi uppi. Er notaður til
þess vökvi í æð og ef það dugar ekki
til, þá er gefið dopamin innflæði
(dopamin drip). Sterar hafa verið
gefnir í bráða fasanum, en erfitt hef-
ur verið að meta áhrif þeirra.8 Sýkla-
lyf þykja nauðsynleg. Eru þá gefin
beta-lactamasa-þolin sýklalyf eins og
t. d. cephalosporin eða beta-Iacta-
masa-þolin penicillin. Þeir sjúkling-
ar, sem fengið hafa sýklalyf af þess-
um flokkum, hafa fengið færri
endursýkingar.2 Nauðsynlegt er þó
að fylgjast með næmisprófum. Sýkla-
lyf eru gefin í 1—2 vikur. Önnur með-
ferð er eftir einkennum.
Hugsanlegar orsakir
eða meðverkandi þættir
TSS er mjög tengt í allri umræðu
notkun tíðatappa (tampons). Það
hefur komið í ljós, að 97% kvenna,
sem fengið hafa TSS, nota tíðatappa,
en aðeins 76% kvenna í samanburð-
arhóp.2 í annarri könnun5 notuðu
100% kvenna með TSS tíðatappa,
en 85% kvenna í samanburðarhóp.
Einnig höfðu fleiri af þeim, sem feng-
ið höfðu TSS, notað tíðatappa bæði á
nóttu og degi meðan á blæðingum
stóð.
Hvaða þátt tíðatappar eiga í TSS
er óljóst. Ónotaðir tíðatappar eru
sennilega ekki berar fyrir bakterí-
una, en hugsanlegt er, að eitthvert
elni í tíðatöppum verki samvirkandi
með toxínum frá staph. aureus til að
framkalla TSS.6 Það er hins vegar
ljóst, að ef staph. aureus er til staðar í
leggöngum, eru tíðatappar gegnsósa
af blóði úrvals vaxtarumhverfi fyrir
bakteríuna. Því ætti örari skipting á
tíðatöppum eða styttri notkunartími
að minnka líkur á TSS. Örari skipting
gæti þó valdið sárum, en einnig hefur
komið í Ijós, að langtíma notkun á
tíðatöppum er tengd myndun sára í
leghálsi og leggöngum, en sár gætu
aukiö líkur á að toxín komist yfir í
blóðið.5
Fundist hafa tengsl við eina tegund
af tíðatöppum (Rely tampons), en
TSS kemur einnig fyrir þó að aðrir
tappar séu notaðir. Árið 1977 varð
breyting á gerð tíðatappa þannig, að
aðsogshæfari efni en fyrr voru sett í
þá og gæti það haft einhverja þýð-
ingu í sambandi við sáramyndun.
Fundist hefur munur á notkun
getnaðarvarna hjá konum með TSS
og kvenna í samanburðarhópnum.
Þær, sem fengið hafa TSS, virðast
hafa notað getnaðarvarnir minna en
þær, sem voru í samanburðarhópn-
um.2 5 Ekki hefur fundist hvort þessi
mismunur sé tengdur einhverri sér-
stakri tegund getnaðarvarna. Ekki
hefur fundist marktækur tölfræði-
legur munur á tíðni TSS við saman-
burð á þeim sem nota „pilluna" og
þeim sem nota aðrar getnaðarvarnir.
Niðurlag
„Toxic shock syndrome" er sjúk-
dómur, sem fremur nýlega er kominn
fram, og umdeilt er, hvort hann hefur
verið til fyrr. Sjúkdómnum svipar í
vissum atriðum til skarlatssóttar,
„scalded skin syndrome", Kawasaki
syndrome og Klettafjallablettasóttar
(og reyndar fleiri alvarlegra útbrota-
sjúkdóma). TSS hefur þó ýmis sér-
kenni, er gera hann að sérstökum
sjúkdómi.
TSS er algengastur hjá ungum
konum, 80% hafa verið yngri en 30
ára.9 Þó getur sjúkdómurinn iagst á
eldri konur, karla og börn. í febrúar
1981 höfðu verið greind 691 tilfelli í
Bandaríkjunum, 10% tilfella hafa
verið banvæn. Þriðjungur kvenna,
sem fengið hafa TSS, hafa veikst aft-
ur, venjulega innan 1-2 mánaða.
Tíðni sjúkdómsins er áætluð nokkuð
mismunandi, t. d. 3 á 100 þús. íbúa á
ári,8 eða 6,2 á 100 þús. konur á tíða-
aldri á ári.5
TSS er mjög tengt staðbundnum
staph. aureus sýkingum. Sjúkdóms-
myndin stafar sennilega af fram-
leiðslu staph. aureus á toxíni (einu
eða fleiru). Þetta toxín virðist geta
farið yfir himnur og skemmt þær
(hálsbólga, roði í augum [conjuncti-
vitis]). Helst er rætt um tvö toxín,
Exotoxín C og Staphylokokka ent-
erotoxín F, er skýrt gætu einkenni við
TSS. Hugsanlegt er að hér sé um eitt
og sama toxínið að ræða, er gæti þá
ásamt öðrum toxínum (exo- og/eða
endotoxínum) orsakað sjúkdóms-
myndina.
Orsök TSS gæti þá verið staphy-
lokokkasýking einhvers staðar í lík-
amanum. I flestum tilfellum væri
þetta hjá konum í leggöngum eða
leghálsi, en aðrir sýkingarstaðir
koma til greina (t. d. skurðsár).
Toxín (eitt eða fleiri) færi síðan inn í
blóðrásina og orsakaði einkennin.
Bakterían sjálf fer hins vegar ekki inn
í blóðrásina.
Hlutverk tíðatappa getur verið
sem gróðrarstía fyrir staphylokokka
og einnig gætu einhver efni úr töpp-
unum skipt máli. Illa hefur þó gengið
að sýna fram á þetta. Hins vegar þyk-
ir rétt að ráðleggja konum, sem feng-
ið hafa TSS, að minnka notkun
þeirra, t. d. aðeins hluta úr hverjum
sólarhring, meðan á tíðum stendur,
og nota þá alla vega ekki aftur fyrr en
staph. aureus hefur verið eytt úr lík-
ama þeirra.5 Þær, sem aldrei hafa
fengið TSS, eru hins vegar ekki
hvattar til að breyta sínum notkunar-
venjum á tíðatöppum.
Þakkarorð:
Eg þakka Sigurði B. Þorsteinssyni
fyrir ábendingar við samningu þess-
arar greinar.
Framh. á bls. 25
LÆKNANEMINN '-‘/i,.. - 34. árg.
21