Læknaneminn - 01.04.2004, Qupperneq 8

HEIMILSLÆKNINGAR HÉRLENDIS
Jóhann Ágúst Katrín Fjeldsted (2)
Sigurðsson (1)
Heimilislækningar hérlendis
Sögulegur aðdragandi að sérnámi
1) Heimilislæknisfræði/læknadeild H.I., Heilsugæslustöðin Sólvangi, Hafnarfirði
2) Heilsugæslustöðin Efstaleiti, Reykjavík
Það er aldalöng hefð fyrir því meðal íslendinga að afla sér frama
erlendis. Læknar sem útskrifast úr læknadeild Háskóla íslands
eru þar engin undantekning. Að loknu kandidatsári hafa flestir
þeirra farið í frekara sérnám erlendis og staðist þær hæfniskröf-
ur sem settar hafa verið í viðkomandi löndum. Læknadeild hefur
stuðlað að því að sem flestir fari utan til frekara framhaldsnáms,
en jafnframt lagt áherslu á að nauðsynlegt sé að efla framhalds-
nám hér á landi(,). Tilgangurinn er einkum sá að auka fjölbreytni
í vali ungra lækna, þar sem aðstæður geta verið mismunandi og
ekki víst að allir hafi möguleika á nokkurra ára dvöl erlendis.
I þessu hefti Læknanemans lýsa Alma Eir og félagar innihaldi
og skipulagningu sérnáms í heimilislækningum hér á landi. Um
er að ræða merkan áfanga í menntunarmálum lækna. Þetta hef-
ur þó ekki gengið þrautalaust fyrir sig. Aðdragandinn að sérnámi
í heimilislækningum hér á landi spannar áratuga sögu. Fyrir 40
árum samþykkti borgarstjórn Reykjavíkur að skipa nefnd til að
endurskoða fyrirkomulag læknaþjónustu utan sjúkrahúsa, bæði
heimilislæknisþjónustu og sérfræðiþjónustu í Reykjavík. Nefnd-
in skilaði greinargerð sinni og áliti í apríl 1968 (2). Rar var lögð
áhersla á að efla heimilislækningar, koma á kennslustólum í
læknadeild og tillögur um að sérfræðimenntun í heimilislækning-
um yrði felld inn í reglugerð. Þessi greinargerð var tímamótaplagg,
þar eð samkomulag náðist um þessa stefnu meðal læknadeildar
Háskóla íslands, Læknafélags íslands og stjórnmálamanna. Þessi
stefnumörkun var síðan undanfari lagasetninga Alþingis (lög
nr 56/1973) um nýtt fyrirkomulag heilbrigðisþjónustu, þar sem
áhersla var lögð á heilsugæslu og heilsugæslustöðvar. í kjölfarið
fylgdi endurreisn heimilislækninga og uppbygging heilsugæslu-
stöðva um allt land (3).
Ákvæði um sérfræðingsréttindi íheimilislækningum hérá landi
voru sett í reglugerð árið 1969. Samkvæmt henni gátu menn
öðlast þessi réttindi hér á landi ef læknadeild Háskóla íslands
viðurkenndi skipulegt nám af þessu tagi erlendis frá eða þá að
viðkomandi læknir starfaði ákveðinn tíma á vissum spítaladeildum
og í heilsugæslunni hér á landi. Ákvæði um handleiðslu eða fræði-
legt nám voru óljós eða ekki tilgreind. Fyrsti læknirinn sem nýtti
sér valkost íslensku reglugerðarinnar var Þóroddur Jónasson,
fyrrverandi héraðslæknir á Akureyri og síðar heiðursfélagi í Félagi
íslenskra heimilislækna. Ólafur Mixa varð hins vegar fyrstur íslend-
inga til þess að öðlast sérfræðiréttindi hér á landi samkvæmt
erlendri fyrirmynd árið 1973, en hann hafði stundað skipulegt
nám í heimilislækningum í Calgary í Kanada.
Um miðjan áttunda áratuginn virtist nokkur skriður kominn á
umræður um sérnám í læknisfræði hér á landi einkum varðandi
heimilislækningar(4|6). í merkri greinargerð sem birtist í Lækna-
blaðinu árið 1977 (5) gerðu Eyjólfur Þ. Haraldsson, Ólafur F. Mixa
og Pétur I. Pétursson grein fyrir hugmyndum sínum um uppbygg-
ingu og fyrirkomulag sérnáms í heimilislækningum hér á landi
sem rúmaði að minnsta kosti 5 lækna á ári hverju. Segja má að
megnið af þeirri námslýsingu sem þar kom fram sé efnislega séð
í fullu gildi enn í dag.
Prátt fyrir að læknadeild og Læknafélag íslands sýndu málinu
mikinn áhuga liðu enn nokkur ár án þess að mikið gerðist annað
en bréfaskriftir, greinargerðir og fjárhagsáætlanir. Árið 1991 var
staða prófessors í heimilislækningum auglýst í fyrsta sinn, en
Félag íslenskra heimilislækna hafði þá lofað læknadeild að fjár-
magna stöðuna fyrstu tvö árin. Það þótti nýlunda við auglýsingu
á þeirri stöðu að tekið var fram að prófessorinn skyldi, auk hefð-
bundinna háskólastarfa, jafnframt hafa umsjón með skipulagn-
ingu framhaldsnáms í greininni. Þar með var stefna læknadeildar
mörkuð með afgerandi hætti hvað varðar framhaldsnámið. Næstu
skref beindust að heilbrigðisráðuneytinu. Bent var á að sum lönd,
svo sem Kanada og Svíþjóð, höfðu um þessar mundir nær úti-
lokað þá möguleika að taka við erlendum læknum til sérnáms í
heimilislækningum. Árið 1993 lýstu forsvarsmenn ráðuneytisins
loksins bréflega yfir áhuga á málinu og óskuðu eftir samvinnu
menntamálaráðuneytisins um framgang þess.
Kaflaskil urðu svo í þessari sögu árið 1995, þegar heilbrigð-
isráðuneyti og læknadeild skrifuðu undir samning um fastar
námsstöður í heimilislækningum. Heilbrigðisráðuneytið lagði til
fé til greiðslu á grunnlaunum og launatengdum gjöldum tveggja
námslækna og beitti sér fyrir því að afla frekari fjárveitinga til
námsins. Fyrstu læknarnir sem hófu starfsnám samkvæmt þessu
8-Læknaneminn 2004