Læknaneminn - 01.04.2004, Side 40

Brynja
Jónsdóttir
Notkun barkstera í meðferð astma
Útdráttur
Astmi er sjúkdómur í öndunarfærum sem einkennist
af breytilegri teppu og langvinnri bólgu. Aðaleinkenni eru
hósti, mæði og önghljóð við öndun. Bólgueyðandi eiginleikar
barkstera erú nýttir í meðferðarskyni við bólgunni sem er til
staðar í loftvegum astmasjúklinga. Barksterasameindir fara
yfir frumuhimnur og bindast þar og virkja barksteraviðtaka
sem hafa áhrif á tjáningu ýmissa próteina með því að bindast
ákveðnum röðum DNA. Einnig getur barksteraviðtakinn
bundist öðrum umritunarþáttum og haft áhrif á getu þeirra
til að örva tjáningu ýmissa próteina. Dæmi um þetta eru NF-
kB og AP-1 sem örva tjáningu á ýmsum frumuboðum sem
örva bólgusvörun (e. pro-inflammatory cytokines). Þegar
barksteraviðtakinn binst þeim minnkar geta þeirra til að örva
tjáningu frumuboðanna og þar af leiðandi minnkar bólgan.
Áhrif steranna á þennan máta eru aðallega fækkun og
minnkað aðgengi bólgufrumna, minnkað æðagegndræpi og
minnkuð myndun ýmissa boðefna en aukin myndun á öðrum.
Einnig minnkar virkni bandvefsfrumna (e. fibroblast) og þar
með myndun bandvefs. Innúðalyf er algengasta lyfjaform
barkstera við astma en í slæmum tilfellum eru sterarnir gefnir
í töfluformi til inntöku. Líðan flestra sjúklinga batnar við gjöf
innúðastera, bæði fullorðinna og barna, og verður betri svörun
ef byrjað er að nota þá fyrr í sjúkdómsferlinu. Mikilvægt er að
finna rétta skammtastærð fyrir hvern sjúkling og nota önnur lyf
samtímis til að lágmarka nauðsynlegan skammt. Aðaltegundir
innúðabarkstera eru beklómetason, búdesóníð og flútikasón,
Helstu kerfisbundnu aukaverkanir stera á töfluformi og
innúðasteraíháumskömmtumeru bælingánýrnahettustarfsemi,
hægari vöxtur barna, sem kemur aðallega fram á fyrsta ári
eða árum meðferðar, beinþynning, bæling ónæmiskerfisins
og fleira, Vegna þessara aukaverkana er mjög mikilvægt að
fylgjast vel með sjúklingum sem eru á háskammtasterum.
Sumir astmasjúklingar hafa steraónæman astma og svara ekki
háum skömmtum af innúðasterum. Virkni barksteraviðtaka er
óeðlileg í frumum sjúklinga með steraónæman astma. Gallann
er líklega ekki að finna í byggingu próteinsins. Nú er verið
að rannsaka framleiðslu greiningarprófa sem geta spáð fyrir
um hvort sjúklingur sé með steraónæman astma. Ef þróun
þessara prófa gengur vel mætti nota þau til að greina þessa
sjúklinga og koma þeim í viðeigandi meðferð.
Inngangur
Astmi er sjúkdómur í öndunarfærum sem einkennist
af breytilegri teppu og langvinnri bólgu í loftvegum og
berkjuauðreitni (e. bronchiat hyperresponsiveness)\/iðvissum
áreitum, t.d. ofnæmisvökum, áreynslu, efnum, sýkingum, köldu
lofti og sígarettureyk (1). Viðbrögð við þessum áreitum hjá
astmasjúklingum eru samdráttur í berkjum, þ.e. teppa myndast
(1,2'3). Algengi astma er nú um .5-10% á Vesturlöndum og fer
vaxandi(1), Helstu einkenni astmasjúklinga eru hósti, mæði og
önghljóð íöndun og eru einkennin breytileg ámismunandi tímum
(1’3). Aðalmeðferð við astma var áður aðallega berkjuvíkkandi
lyf þar sem talið var að berkjusamdráttur ylli mestum hluta
einkennanna. Nú er hins vegar vitað að miklu fleiri frumur
og boðefni utan samdráttarfrumna og boðefna frá þeim
eiga þátt í meinmyndum astma og eitt af aðaleinkennunum,
auk berkjusamdráttar, er langvinn bólga í öndunarvegunum,
jafnvel í vægum tilfellum (1). Pess vegna hefur notkun bólgu-
eyðandi barkstera til innöndunar færst í aukana og eru þeir nú
mikilvægir í meðferð við astma (4,5).
Barksterar í líkama okkar eru framleiddir af nýrnahettum og
eru hýdrókortisón og kortikósterón aðaltegundirnar. Hlutverk
þeirra er að hafa áhrif á efnaskipti sykra og próteina. Auk þess
minnka barksterar bæði snemm- og síðkomna bólgusvörun, og
bæla ónæmissvör. Þannig hafa þeir möguleika á að koma íveg
fyrir að ónæmisviðbrögð líkamans bregðist rangt við og valdi
líkamanum skaða. Þessi verkun er notuð í meðferðartilgangi
og verða þá önnur áhrif steranna óæskilegar aukaverkanir
(2). Helstu áhrif barkstera á bólgu eru breytingar í fjölda og
aðgengi bólgufrumna, minnkun á æðagegndræpi og hömlun
eða örvun á myndun boðefna (6).
Meingerð astma
I astma fer fram ofurtjáning (e. overexpression) á vissum
próteinum sem hafa hlutverk í bólguferlinu, m.a. frumuboðum
(e. cytokines), flakkboðum (e. chemokines), vaxtarþáftum (e.
growth factors), viðtökum, viðloðunarsameindum og ýmsum
ensímum (7). Sum þeirra hafa áhrif á umritunarþæfti sem regla
(e. regulate) umritun annarra frumuboða og flakkboða en
önnur stuðla að myndun viðloðunarþátta sem stýra viðloðun
bólgufrumna við æðar og innrás þeirra í vefina (1). Mörg
gen sem tjá fyrir þessum próteinum eru ekki tjáð í miklu
magni í eðlilegum frumum en eru virkjuð á sérhæfðan hátt í
40 -Læknaneminn 2004