Fréttir - Eyjafréttir - 05.07.2023, Blaðsíða 34

34 | | 5. júlí 2023
Gríðarlegt vikurfok í kjölfar
eldgossins 1973 olli tjóni á hús-
um, bílum og gróðri á Heimaey.
Ástandið var svo slæmt sums
staðar að fólk íhugaði að flytja
burt. Ýmislegt var reynt til að
hefta fokið en árangurinn lét á sér
standa. Haustið 1975 sendi Gísli
J. Óskarsson kennari Viðlagasjóði
tillögur að uppgræðslu vikursvæð-
anna. Þær voru samþykktar, upp-
græðslan heppnaðist og í kjölfarið
dró mikið úr vikurfokinu.
Gísli var við nám í danska
kennaraháskólanum í Kaup-
mannahöfn veturinn 1972-1973
og lagði m.a. stund á líffræði
og eðlisræna landfræði. Svo
merkilega vildi til að daginn sem
Heimaeyjargosið hófst átti hann
að halda erindi um Vestmanna-
eyjar í skólanum. Fyrstu fréttir af
gosinu sem bárust þann dag voru
ógnvænlegar.
„Þær voru að Heimaey hefði
sprungið í loft upp og allir farist, “
segir Gísli. „Þegar ég sá frétta-
myndirnar í danska sjónvarpinu
sá ég ljósin í bænum í gegnum
gosmökkinn. Þá vissi ég að það
voru nú ekki allir dánir og að eyj-
an hefði ekki sprungið í tætlur.“
Gísli kom heim í júní 1973 og
náði að sjá síðustu öskubólstrana
stíga upp úr Eldfelli. „Það
var sorti yfir öllu. Eini græni
bletturinn sem ég sá var í kringum
minnisvarðann um hrapaða og
drukknaða við Landakirkju,“
segir Gísli. Aðal áherslan var á
hreinsunarstarfið til að byrja með.
Gísli fékk vinnu um sumarið við
að aka vörubíl, þótt hann væri
ekki með meirapróf. Það þurfti að
nota allar vinnandi hendur og var
unnið á vöktum.
„Landgræðslan var fengin til að
setja bindiefni yfir vikurinn, en
illa gekk að ná gróðrinum af stað.
Askan var gjörsamlega ólífræn,
mjög grófkornótt og hélt hvorki
áburði eða raka,“ segir Gísli.
Eftir gosið risu ný hús ofarlega í
bænum. Gríðarlegt vikurfok var
þar í óveðrum. Eftir eina óveð-
ursnóttina var um 30 sentimetra
djúpt vikurlag á lóðinni við
hús Friðriks Ásmundssonar við
Smáragötu, til dæmis. „Menn
töluðu um það í fúlustu alvöru að
flytja aftur upp á land, eyjan væri
óbyggileg vegna vikurfoksins,“
segir Gísli.
Skýrslan sem hann sendi
Viðlagasjóði heitir Uppgræðsla
á Heimaey. Þar lagði Gísli til að
sett yrði þunnt moldarlag ofan á
vikurinn þar sem gróður gæti fest
rætur. Það þyrfti ekki nema 5-10
sentimetra lag af lífrænu efni til
að binda raka og áburð svo gróður
ætti sér lífsvon.
Viðlagasjóður samþykkti
tillögurnar og var Gísli fenginn
árið 1975 til að skipuleggja
uppgræðsluna og gera áætlun um
mannafla, kostnað, frætegundir
og annað sem til þurfti. Fá þurfti
öflugt fólk sem var tilbúið til að
framkvæma verkið á fljótan og
skilvirkan hátt. Moldarnámur
fundust m.a. austan við Helgafell,
umhverfis Dalabúið, norðan við
flugvöllinn og sunnan gígaraðar-
innar. Holurnar eftir moldarnámið
voru fylltar með vikri, síðan var
stráð mold þar yfir og sáð í svo
engin missmíði sæist á landinu
eftir moldartökuna. Í dag eru þetta
falleg og gróin tún.
„Ég gerði ráð fyrir því að það
þyrfti um 150 þúsund rúmmetra
af mold til að þekja þau svæði
sem þurfti að græða upp,“ segir
Gísli. Svæðin voru Haugarnir og
svæðið milli Helgafellsbrautar
og Eldfellsvegar. Þá var Eldfellið
einnig grætt upp að hluta. Hraun-
kantar voru þaktir með mold og
græddir upp. Eins var grætt upp
þar sem íþróttamannvirkin standa
nú, golfvöllurinn og dalbotninn í
Uppgræðslan gerði
Heimaey byggilega
Uppgræðsla á Heimaey, utan kaupstaðarins, stóð yfir sumrin
1976 til 1978 Aðal átakið var vorið og sumarið 1976 Þá voru
2,2 km2, tæp 18% af flatarmáli Heimaeyjar, klæddir gróðri að nýju
Ekki eru talin með þau svæði sem fengu eingöngu áburðargjöf
Piltarnir báru á bakinu 25 kg þunga poka með blöndu af grasfræi, tilbúnum
áburði og fiskimjöli. Stúlkurnar dreifðu þessu yfir moldarlagið og rökuðu
niður. Helgafell er nú betur gróið en það var fyrir gosið 1973. Ljósmynd/GJÓ
Gísli J. Óskarsson kennari gerði
tillögu til Viðlagasjóðs um að þekja
ólífrænan vikurinn með moldarlagi
þar sem gróður gæti rótfestst. Hann
stýrði síðan uppgræðslustarfinu.
GUÐNI EINARSSON
gudnieinars@gmail.com
ÓMAR GARÐARSSON / omar@eyjafrett ir. is