Úrval - 01.06.1963, Blaðsíða 115

MÁLSHÆTTIR OG SPAIŒÆLI
123
blítt sýnist“. Á laugardögum
hvatti hún svo ungar stúlkur
til að fara á ball, því að „sveltur
sitjandi kráka en fljúgandi fær“.
Síðan ég fvrst heyrSi þennan
mikla vísdóm saman kominn á
einn stað, hef ég jafnan lagt
eyrun við góðum málsháttum
og stundum skoðað þá í bók-
um. Þar kemur í Ijós að ýmis-
legt skemmtilegt er hægt að
lesa um þessi efni, ekki síður
fyrir leikmann en lærðan, því
að margt hefur verið skráð þar
um, allt síðan í fornöld, að
skáld eitt notaði nær eingöngu
málshætti til þess að yrkja um
ástarólán sitt og er sá sorgar-
bragur nefndur Málsháttaljóð.
Mikill skyldleiki mun vera
á milli málshátta hjá hinum
ýmsu þjóðum, ekki sizt á Vestur-
löndum. Mörg okkar beztu spak-
mæli má rekja til grískra eða
rómverskra spekinga, til höf-
unda Gamla testamentisins eða
annara frægra manna. Finnur
Jónsson segir okkur um það
mál í formála að málsháttasafni
sínu, að málshættirnir séu, eins
og ævintýrin og svo margt í
þjóðtrúnni, allra landa góss.
Einna skemmtilegasta ritið á
íslenzku um þetta efni mun vera
safn séra Guðmundar Jónssonar,
sem Hið íslenzka bókmennta-
félag gaf út árið 1830. Séra Guð-
mundur hefur safnað af mikilli
elju og skrásett kynstrin öll af
merkilegum og jafnframt oft
undarlegum setningum, svo að
jafnvel Finni Jónssyni, mál-
fræðingi og prófessor, ofhýður
magnið 100 árum síðar og
treystir sér ekki til að telja,
sem von er, heldur margfaldar
hinar 420 síður með um 30
málsháttum á siðu og reiknast
þannig að safn séra Guðmund-
ar hafi að geyma um 12000 orða-
tiltæki. Það virðist upphaflega
hafa verið ætlun séra Guðmund-
ar aS safna málsháttum, en eins
og stundum er um ákafa safnara,
hefur hann ekki timt að sleppa
nokkurri góðri málsgrein, sem
hann hefur rekizt á í hinum
ýmsu heimildum, hvort sem um
málshátt var að ræða eða ekki,
en hefur líka vaðið fyrir neðan
sig, þegar hann gefur bók sinni
nafn og kallar hana „Safn af ís-
lenzkum orðskviðum, fornmæl-
um, heilræðum, snilliyrðum,
sannmælum og málsgreinum,
samanlesið og i stafrófsröð sett
af Guðmundi Jónssyni, prófasti
í Snæfellsness-sýslu og presti í
StaðarstaSar-sókn“.
Fyrir þessari miklu bók skrif-
ar hann svo ítarlegan og fróð-
legan formála, telur þar fáar
Norðurlandatungur auðugri af
alþýðlegri heimspeki en okkar
og liklega sannar hann það á
þeim 420 siðum sem á eftir