Úrval - 01.06.1963, Blaðsíða 117

MÁLSHÆTTIR OG SPAKMÆLI
135
hafa forfeður okkar velt fyrir
sér siðfræðihugtökum gegnum
aidirnar, og ekki sizt hugsað
um hið illa. Málsháttadálkurinn
sem fjallar um það, er nærri
helmingi lengri en sá sem hef-
ur yfirskriftina „góður“. Reyn-
ist það sannmæli að „fleira er
illt en að stela og ljúga.“
Þarna rekumst við líka á
gamalkunnugt heilræði „hvað
ungur nemur sér gamall tem-
ur.“ Margir fyrrverandi barna-
skólanemendur muna sjálfsagt
eftir gríðarmiklu spjaldi frá
Rauða Krossinum, sem hékk i
barnaskólastofunum i gamla
daga og hangir kannski enn.
Það var mikið uppeldisplagg,
skreytt myndum af hraustum
unglingum, sem voru að þvo sér,
bursta tennur eða lágu sofandi
við opinn glugga og hífandi rok
í gluggatjöldunum. Yfirskriftin
á þessu skemmtilega blaði var
einmitt „Hvað ungur nemur sér
gamall temur“ og merking þess
var mörgum jafn óskijjanleg
og sumar ljóðlinurnar i Heims
um hól.
Þarna stendur einnig að
„ekki þurfi að gefa bakarabarni
brauð,“ þessi visdómur um að
bæta ekki á, þar sem gnægð er
fyrir og til er i svo fjölbreytt-
um myndum á ýmsum tungumál-
um, — „að bera ljós til sólar,
timbur til Noregs, vatn til hafs“
— sem við reyndar höfum í
talshættinum „að hera í bakka-
fullan lækinn," — og í Eng-
landi tala menn um „að bera
kol til Newcastle.“ Forn-Grikkir
höfðu máltækið „að flytja uglur
til Aþenu“ í þessari sömu merk-
ingu. Uglan er vizkunnar fugl
og Grikkir litu á Aþenu sem vizk-
unnar borg. Það virðist aðeins
vera á Norðurlöndum sem brauð
er notað í þessari táknmynd.
Við höfum reyndar annað dæmi
um það, að hveitibrauð hefur
þar verið álitið eitt af lífsins
beztu gæðum, því að jjað er i
Norðurlandamálum hafið upp i
þann virðulega sess að lýsa bezt
sælu nýgifts fólks á hveiti-
brauðsdögunum.
Það er einnig fróðlegt að sjá,
live margvíslegar skilgreiningar
á mannlegu eðli og samskiptum
koma fram í málsháttunum. Ef
tekin er t. d. vináttan, eru á
henni margar skýringar: „Allir
eru vinir á meðan vel gengur"
og síðan „það er vinur sem vel
í raun reynist" — „vinur er sá,
er til vamms segir,“ — „hver
er sinn vildasti vinur“ og „hver
velur sér vini eftir viti“ og síð-
an „sá er vinur, sem veita kann.“
— „Segjandi er allt sínum
vini“ stendur í Egilssögu, og
enn annars staðar „enginn
skyhli góðan vin of mjög
þreyta,“ „ekki eru allt vinir,