Þroskaþjálfinn - mai 2005, Síða 21

Það er einnig vinsælt að fara í bíó, taka
myndbandsspólur eða horfa á sjónvarp
þegar þeir eru heima.
Sjálfsþekking og efling
Þátttakendur eiga sér sínar óskir og
þrár og láta sig dreyma. Oft snérust
draumarnir um að ferðast á erlendri
grundu. Gísli talar t.d. um að hann langi
svo til Astralíu:
Eða heimsferð. Það væri gaman að fara
til margra landa í einni ferð svo sem
Brasilíu, Argentínu, Suður-Ameríku,
Afríku, Astralíu og þaðan til baka. Það
væri draumur að fara í svona ferð og
fara yfir miðbaug og eiga svo kannski
afmæli í tvo daga.
En hugurinn hafði reikað víðar. Það er
einmitt í gegnum drauma þeirra sem það
birtist hversu meðvitaðir þeir eru um tak-
mörk sín í lífinu. Sem dæmi um þetta eru
Ragnar sem hefði viljað vinna sem flug-
þjónn hefði hann getað lært það og Hulda
sem gerir sér grein fyrir að það þurfi að
fara í háskóla til að verða hjúkrunarfræð-
ingur eða lögfræðingur. Ragnar segir t.d:
En maður þarf að fara í háskóla og ég
veit ekki hvað og hvað. Nei, mér gekk
alltaf svo illa í skóla að ég gafst fljótt
upp á því.
Það var aðeins í þessum umræðum
sem örlaði á biturleika en annars var það
einkennandi fyrir hópinn hvað hann var
sáttur og hamingjusamur með líf sitt.
Þrátt fyrir meðvitund um eigin tak-
mörk virðast þátttakendur búa yfir sjálfs-
bjargarviðleitni sem kemur til dæmis fram
í því hvernig þeir sækjast eftir að komast á
námskeið til að styrkja sig á ákveðnum
sviðum sem nýtist þeim svo sem í tölvu-
notkun, ensku, matreiðslu og fleiru. Eða
hvernig Kristín vílar ekki fyrir sér að vera í
útlöndum þó hún tali ekki erlent tungu-
mál og hafi á hreinu hvernig er hægt að
bjarga sér:
Ef við viljum fara eitthvað tölum við
bara við fararstjórann. Hann er við
fjórum sinnum í viku og hjálpar
kannski okkur ef að við viljum fara í
dýragarð. Svo ef við getum eldd talað
þá bendum við bara á hlutinn. Ef
hann skilur ekki þegar maður biður
um kók þá bara bendir maður á kók.
Þetta undirstrikar það sem Cocks og
Cockram (1997) hafa fjallað um og lýtur
að óskum fólks með þroskahömlun um að
fá tækifæri til að efla og styrkja hæfileika
sína.
Tengsl við fjölskyldu
Tengsl þátttakenda við foreldra voru
allstaðar fyrir hendi. Þau virtust þó í með-
allagi mildl og aðeins einn þátttakandi var
í dagiegu sambandi við foreldra. Misjafnt
var hvoru megin frumkvæðið lá að heim-
sóknum. En þegar eru skoðuð tengsl þátt-
takenda við systkini sín kemur í Ijós að
þau eru fremur lítil. Systkini þessa hóps
lcoma nánast aldrei í heimsókn til þeirra.
Hulda hafði eðlilega skýringu á því:
Nei, eldri bróðir minn hann er núna
farinn til Altureyrar. Fór í háskólann
þar. Svo náttúrulega yngri bróðir
minn, hann er kominn með kærustu
og hann kannski hefur ekki tíma til að
ldkja af því að hann er náttúrulega að
vinna.
Aðeins einn þátttakandi, Gísli sker sig
úr hvað þetta varðar og deilir áhugamáli
með einum og stundum tveimur bræðrum
sínum.
Þjóðmáiaumræðan
Þátttakendur virtust fylgjast noltkuð
með þjóðmálaumræðu. Þar skáru Aron og
Gísli sig úr og kom til dæmis fram í því að
þeir höfðu fylgst vel með umræðunni um
örorkumál síðustu misserin. Einnig mátti
lesa úr orðum Gísla ákveðinn ugg við að
ferðast erlendis vegna hryðjuverkamanna
og vísar það til þess fréttaflutnings sem
verið hefur undanfarna mánuði.
Það kom nokkuð á óvart þegar búsetu-
form fyrir fólk með þroskahömlun voru
rædd hvað Gísli var upplýstur um gömlu
stofnanirnar og líkti sambýlunum við þær.
Það var eitthvað sem hann hefði greinilega
aldrei getað hugsað sér að upplifa að lenda
þar inni.
Andleg líðan
Sjálfstæði þátttakenda er mikið. Það
var afar athyglisvert að heyra hversu sér-
staka áherslu þátttakendur lögðu á hvað
væri gott að búa í sjálfstæðri búsetu án af-
skipta annarra. Downer og Walmsley
(1997) hafa einmitt bent á þessa miklu þrá
hjá fólki með þroskahömlun eftir sjálf-
stæði og ábyrgð á eigin lífi. Jónína er sátt
við lífið og tilveruna og segir:
Mér finnst alveg frábært að geta búið
út af fyrir mig. Maður ræður sér alveg
sjálfur. Einu sinni voru mamma og
pabbi að tala um að láta mig á sambýli
þegar ég var svona 18-19 ára og ég
umturnaðist alveg og sagði: Þá get ég
bara eins flutt upp á Esju og þið getið
bara heimsótt mig í kofa á Esjunni.
Hulda segir einnig:
Ég var eitthvað fegin að komast að
heiman. Þá er enginn að skipta sér af,
er bara útaf fyrir mig og mér finnst
það mjög notalegt. I stað þess að það
er alltaf verið að kalla á mann og
kannski trufla mann þegar maður er
að gera eitthvað.
Þátttakendur voru einstaklega sáttir og
í raun hamingjusamir með líf sitt. Þeir
upplifðu sig aldrei einmana og virtust geta
haft nóg fyrir stafni ef þeir bara kærðu sig
um það. Einverunnar virtust þeir einnig
njóta inn á milli. Enginn lcvartaði undan
afkomu sinni og allir virtust stoltir af því
sem þeir höfðu.
Það vakti athygli oklcar hversu gaman
þátttakendum fannst að vera með í þessari
könnun. Þeir fundu til þess að þau væru
að aðstoða okkur við eitthvað mikilvægt.
Þeir virtust einnig njóta þess á sterkan hátt
að segja frá sér og lífi sínu. Sumir þeirra
höfðu jafnvel á orði að þeir vildu gjarnan
hitta oldtur aftur ef tilefni gæfu til. Þetta
styður við rannsólcn Fullagar og Owler
(1998) um hvernig það skiptir fólk með
þroskahömlun máli þegar það finnur að
það hefur frá einhverju að segja sem hlust-
að er eftir.
Hugleiðingar
Margt í niðurstöðum rannsóknarinnar
kallar á nýjar spurningar. Hver er til dæm-
is ástæða þess að tómstundalíf þessara ein-
staklinga utan heimilis er svo mikið innan
menningarheims fólks með þroskahöml-
un sem raun ber vitni? Dóra Bjarnason
(2003) spyr sig einnig viðlíkrar spurning-
ar í rannsókn sinni „Fullorðinshlutverk og
fötlun.1' Er það vegna þess að þau fái tak-
markaðan aðgang að félagslífi annarra í
samfélaginu? Er ástæðan kannski sú að
þau mæti óviðeigandi viðmóti eða séu
hunsuð? Eða hafa þau hreinlega valið sér
sjálf þetta hlutskipti og vilja hafa þetta
svona?
Líklega er það stóri vinningur hvers
einstaklings að geta notið sjálfstæðis. Einn
af mildlvægum þáttum þess er að búa í