Kveikt á perunni - 15.01.2004, Blaðsíða 6

Kveikt á perunni - 15.01.2004, Blaðsíða 6
6 Kveikt á perunni Elísabet Reykdal, dóttir Jóhannesar, segir að Jóhannes hafi veriö góður faðir, „en við urðum að hlýða." Hann var mikill einfari og kunni illa við sig uppáklæddur, vildi helst vera I vinnugallanum allan sólarhringinn. Þótt hann væri frumkvöðull á sviði rafmagnsins leit hann fyrst og fremst á sig sem trésmið og bónda. dórs setti Jóhannes upp rafalinn og einn starfsmanna hans, trésmiðurinn Ami Sigurðsson, lagði raflagnir. Þann 12. desember þetta sama ár urðu þáttaskil í sögu þjóðarinnar. Þá tók virkjunin til starfa og ljós voru kveikt í 15 húsum í Hafnarfirði, auk tré- smiðjunnar. Þar á meðal voru tvö stærstu hús bæjarins, bamaskólinn og Góðtemplarahúsið. Einnig vom tendmð fjögur götuljós. RafVæðing Is- lands var hafin. Eins og gefur að skilja varð strax mikil eftirspurn eftir rafmagninu Á þessum tíma var ekki hægt að mæla rafmagnsnotkun heimilanna þannig að Jóhannes tók til þess ráðs að selja perur. Hann einn seldi per- ina við Lækinn. Þá þurfti hann að grafa um það bil eins kílómetra að- veituskurð og er það fyrsti aðveitu- skurðurinn sem grafinn var fyrir vatnsaflsvirkjun á landinu. Sem dæmi um framsýni Jóhannes- ar segir Elísabet að hann hafi fjárfest í fyrstu mjaltavélinni sem kom til landsins og fyrstu dráttarvélinni sem var Countor G, tíu hestafla framdrifin vél sem hægt var að tengja ýmis hey- vinnutæki við. Þótt Jóhannes hafi rekið myndarbú á Setbergi, með 20 kýr í fjósi 0g 200 ær, nægði það framkvæmdamannin- um ekki. Hann reisti því timburversl- un og trésmiðju við bæinn sem að sjálfsögðu var drifin með afli úr lækn- um. Timbur og skonnorta Elísabet Reykdal segir að Jóhannes hafi víða séð tækifæri og hafi kunnað að nýta sér þau. Hún nefnir sem dæmi Jóhannes J. Reykdal var fremur lágur maður vexti og aldrei feitlaginn, dökkur á hár og skegg. Hann var vel farinn í andliti, ennið hátt og mikið, augun stór og skýr. Hann lét sér vaxa yfirvaraskegg á unga aldri og bar það alla ævi. Hann var kvikur á fæti og snöggur í fasi, hljóp oft við fót þegar hann var á ferð, og var mikið niðri fyrir þegar hann talaði. Hann var ótrauður til verka og gekk í hvað sem var ef hon- um þótti seint ganga eða óhönduglega að staðið. Ekki fékkst hann þá um þótt hann væri verkstjórinn og atvinnurekandinn. Hann var ör í lund og fljótur að skipta skapi skaði og höndlaði stundum af bráðum geðþótta. En hann jafnaði sig fjótt að nýju og veigraði sér þá ekki við að taka sig á og bæta um. Hann var I raun dregngur góður og traustur vinur vina sinna. Þannig er lýsing Stefáns Júlíussonar á Jóhannesi Reykdal sem birtist í bókinni „Fimm athafnamenn í Hafnarfirði." Frumkvöðullinn sem lýsti upp Hafnarfjörð Herra Ásgeir Ásgeirsson, forseti íslands og frú Dóra Þórhallsdóttir á 50 ára afmæli rafvæðingarinnar. í forgrunni er fyrsti rafall Jóhannesar Reykdals. þegar þýska skonnortan Adelheid strandaði í hafnarmynninu í Hafnar- firði og sökk. Skonnortan var full af kolum. Jóhannes keypti skipið fyrir lítið og fékk mannskap með sér í að koma vírum undir það og lyfti því síð- an upp með prömmum og lét aðfalls- ölduna mjaka því smám saman upp á land. Björgunaraðgerðirnar gengu órtúlega vel, en mesta vesenið var að koma vírunum undir skonnortuna. Jóhannesi leist ekki á hægaganginn hjá köfurunum og brá sér því sjálfur í kafarabúning og bjargaði málimum. Þetta þótti mikil dirfska og kafararnir sem biðu á þurru voru orðnir ansi smeikir, því Jóhannes var mun lengur í kafi en þeir voru vanir. Elísabet segir að Jó- hannes hafi haft allar klær úti við að ná sér í timbur. „Hún er fræg sagan af því þegar hann var í timburleiðangri en erfitt var að finna skip til að sigla með timbrið heim. Þá fékk þá hug- mynd að gera fleka úr timbrinu og láta drátt- arbát draga farminn yfir hafið. Ekki varð úr því, þar sem enginn banki vildi tryggja farminn. Jóhannes gerði sér því lítið fyrir og keypti barkaskip, fyllti það af timbri og lét sigla því heim.“ Það er óvinnandi vegur að gera æfi Jóhannesar Reykdals skil í einni blaðagrein, slík voru afrek hans. En ekki verðdur hjá því komist að nefna íshúsið sem hann reisti. Húsið fram- leiddi ís fyrir togara Hafnfirðinga og skilaði um leið miklum auði til bæjar- ins. Aðrir togarar þurftu að fylla sig af ís eftir söluferðir til útlanda meðan hafnfirsku togaramir lestuðu kol og fluttu heim til Hafnarfjarðar. Því varð aldrei kolaskortur í Hafnarfirði, þökk sé stórhug og framfaraviðleitni Jó- hannesar Reykdals. Jóhannes Reykdal varð goðsögn í lifanda lífi. Hann fæddist að Valla- koti í Reykjadal í Suður-Þingeyjar- sýslu 18. janúar árið 1874. Tvítugur að aldri hóf hann trésmíðanám hjá Snorra Jónssyni trésmíðameistara á Akurejmi og fjórum árum síðar silgdi hann til Kaupmannahafnar til frekara trésmíðanáms. Eftir þriggja ára dvö ytra flutti hann heim til Is- lands og ætlaði til Akureyrar en hann hitti unga konu, Þórunni Böðvarsdótt- ur og ástin varð til þess að hann festi rætur sunnan heiða. Fyrstu árin sinnti Jóhannes hús- byggingum en fannst það ekki nóg. Hann vildi reisa verksmiðju við Læk- inn í Hafnarfirði og er það fyrsta stór- virkið sem Jóhannes vann. Trésmiðj- an var búin átta fullkomnum tré- smíðavélum og staðsetningin var eng- in tilviljun, því Jóhannes virkjaði læk- inn og fékk þar orku til að knýja vél- amar áfram. Elísabet Reykdal, dóttir Jóhannesar, segir þetta fyrsta virkj- unarafrek Jóhannesar megi rekja til heimsóknar hans til Margrétar systur hans sem bjó í Noregi. Þar sá hann hvemig Norðmenn nýttu sér vatns- aflið. Alls unnu tíu til tólf menn að jafnaði í þessari fyrstu verksmiðju Jó- hannesar. Upphaf rafvæðingar Jóhannes lét ekki staðar numið þótt hann væri kominn með orku til að knýja vélarnar, hann vildi nýta læk- inn betur og framleiða rafmagn. Árið 1904 fór hann til Noregs og festi kaup á rafal og setti sig í samband við fyrsta íslenska raf&æðinginn, Halldór Guðmundsson, sem nýkominn var úr námi í Þýskalandi. Með hjálp Hall- urnar og þegar pera sprakk þurfti fólk að skila ónýtu pemnni til þess að kaupa nýja. Áður en Hörðuvallavirkj- unin kom mátti einungis hafa tvær perur í hveiju húsi, þótt perustæðin væm fleiri. Bóndinn á Setbergi Jóhannes Reykdal óttaðist ekki breyt- ingar. Árið 1909 seldi hann Hafnar- fjarðarbæ virkjanimar og keypti jörð- ina Setberg. Hann seldi líka trésmiðj- una en starfsmennirnir tólf ráku hana áfram undir nafninu Trésmiðjan um sinn fullnægði allri eftirspurn eft- ir rafmagni í Hafharfirði. Þetta er fyrsta sjálfstæða rafstöðin á Islandi og hún tók til starfa haustið 1906 og framleiddi 37 kW. Dvergur. Fyrstu tvö árin hafði Jó- hannes ráðsmann sem sá um búrekst- urinn en árið 1911 tók hann við bú- skapnum en sá fljótt að hann gat ekki án rafmagns verið. Árið 1917 tók hann sig til og reisti enn eina rafstöð- hans Jóhannesar og tré- smiðjuvirkjunin annaði engan vegin eftirspurn, jafnvel þótt Jóhannes hafi bætt nýju vatnshjóli við virkjunina. Jóhannes fór því aftur af stað, fékk vatnsréttindi ofar í lækn- um og reisti á eigin spýtur nýja rafstöð, á svo kölluð- um Hörðuvöllum, sem fyrst Jóhannes byggði þetta hús fyrir sig og Þórunni í Hafnarfirði. Þetta var fyrsta húsið sem fékk rafmagn. Jóhannes var mikill mannþekkjari og greiddi götu manna og gerði þeim greiða ef honum féllu þeir í geð, þótt hann þekkti þá ekki náið. Dæmi um það er frásögnin af sjómanninum sem lenti í vandræðum með húsbyggingu á kreppuárunum. Hann missti allt sitt og var á götunni með fjölskyldu sína. Hann fór á fund Jóhannesar, sem hann þekkti einungis af afspurn, og bað hann að reisa fyrir sig lítið hús fyrir fjölskylduna. Hann sagðist ekkert geta borgað en myndi reyna að standa í skilum þegar fram liðu stundir. Jóhannes svaraði fáu en lét verkin tala. Húsið var reist á skömmum tíma og hvorugur tapaði á viðskiptunum.

x

Kveikt á perunni

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Kveikt á perunni
https://timarit.is/publication/1992

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.