Kveikt á perunni - 15.01.2004, Blaðsíða 15
Kveikt á perunni
15
minnka um allt að f]órðung á
sumrin og jafnvel meira á vet-
uma, með tilheyrandi áhrif-
um á Dettifoss og þjóðgarðinn
í Jökulsárgljúfrum. Til viðbót-
ar við þetta myndi vatnsmagn
og framburður aukast mjög í
Lagarfljóti sem gæti haft
skaðleg áhrif á náttúmfar á
Fljótsdalshéraði. Hins vegar
yrði virkjun Jökulsár á Fjöll-
um líklega mjög arðsöm fram-
kvæmd. Það er í öllu falli ljóst
að framkvæmdin yrði mjög
umdeild líkt og gildir um
fleiri virkjanir á þessu svæði,“
segir Sveinbjöm.
Nýtist stjórnvöldum
við stefnumótun
I skýrslunni kemur fram að
líta megi á niðurstöður 1.
áfanga rammaáætlunar um
nýtingu vatnsafls og jarð-
varma sem gmnn fyrir mat á
frumáætlunum virkjana,
bæði hagkvæmni þeirra og
helstu umhverfisáhrifum.
Stjórnvöld muni geta nýtt
niðurstöðumar sem grundvöll
að stefnumörkun í orku- og
náttúruverndarmálum til
flokknum vora virkjanir sem stjómvöld vom
reiðubúin að fallast á án teljandi athugasemda. I
öðmm flokki vom virkjanir sem álitið var að
hefðu svo mikil umhverfisáhrif að a.m.k. væri
rétt að bíða með þær þar til búið væri að ljúka við
að framkvæma allar hugmyndir í fyrsta flokki.
Loks vom í þriðja flokkinn settar virkjanir sem
ólíklegt er að stjómvöld myndu fallast á að yrðu
reistar og em á svæðum sem jafnvel er talið lík-
legt að verði friðuð. Þetta er ein hugsanleg leið
til að nýta niðurstöður þeirra vinnu sem við höf-
um innt af hendi. Mér finnst líklegt að þrýsting-
ur muni á næstunni aukast á hérlend stjórnvöld
um að þau móti bindandi áætlun um framtíðina
í þessum málum.
I þessu sambandi er þó nauðsynlegt að hafa
hugfast að orkufyrirtækin miða framkvæmdir
við það hver eftirspurnin er á hverjum tíma. Það
má ekki gleymast að það er markaðurinn fyrir
orkuna sem ræður því hvort er virkjað eða ekki.
Ef stór orkukaupandi hefur áhuga á að setja upp
starfsemi hér á landi getur valið staðið milli þess
að byggja eina stóra virkjun eða margar litlar til
að mæta þörfinni. Enda þótt umhverfisáhrif af
byggingu stórvirkjunar kunni að vera umtals-
verð geta umhverfisáhrif af byggingu margra
minni virkjana verið jafnvel enn meiri. Þetta
verða menn að hafa í huga,“ segir Sveinbjörn.
Mikið verk óunnið
I 2. áfanga rammaáætlunarinnar er áætlað að
taka fyrir ýmsar nýjar virkjunarhugmyndir sem
Innlegg í umræðu um framtíðarnýtingu orkulindanna
Ríkisstjórnin samþykkti árið 1997 framkvæmdaáætlun um sjálfbæra þró-
un í íslensku samfélagi. í tengslum við þessi áform var ákveðið að gerð
skyldi „rammaáætlun til langs tíma um nýtingu vatnsafls og jarðvarma.“
Nýlega kom út skýrsla um 1. áfanga rammaáætlunarinnar og segir
Sveinbjörn Björnsson, formaður verkefnisstjórnar, að hún geti m.a. nýst
stjórnvöldum við mótun framtíðarstefnu um nýtingu orkulindanna.
r
Igreinargerð iðnaðarráðherra frá árinu 1999
kemur fram að markmið rammaáætlunarinn-
ar sé að „leggja mat á og flokka virkjunarkosti til
raforkuframleiðslu, jafnt vatnsafls og háhita,
með tilliti til orkugetu, hagkvæmni og annars
þjóðhagslegs gildis, samhliða því að skilgreina,
meta og flokka áhrif þeirra á náttúrufar, nátt-
úm- og menningarminjar svo og á hagsmuni
allra þeirra sem nýta þessi sömu gæði.“ Verkefh-
isstjóm undir forystu Sveinbjöms Bjömssonar,
fyrrverandi háskólarektors, skilaði í lok nóvem-
ber á síðasta ári skýrslu um 1. áfanga áætlunar-
innar. I þessum áfanga vom teknir fyrir 35 virkj-
unarkostir, einkum í jökulám með miðlunarlón á
hálendinu og jarðvarmavirkjanir nærri byggð.
„Viðbrögð við skýrslunni hafa verið mjög góð
og teljum við að þar skipti miklu máli að verk-
efnið var mjög vel kjmnt meðan á því stóð,“ seg-
ir Sveinbjörn. „Verkefnisstjórnin lagði áherslu á
það að fólk gæti fylgst með hvemig málin vom að
þróast og séð niðurstöðumar fæðast ef svo má að
orði komast. Þær vora því ekki eins mikið ný-
næmi og ella hefði verið. Upplýsingar um verk-
efnið vom birtar reglulega á heimasíðu Land-
vemdar og við teljum að Landvemd hafi gegnt
sínu kynningarhlutverki mjög vel.“
Matsaðferðir ákveðnar fyrirfram
Sveinbjöm segir að mikill tími hafi í upphafi far-
ið í að móta þá aðferðafræði sem mat á virkjun-
arkostum byggðist á. „Við lögðum áherslu á það
að velja fyrirfram þær viðmiðanir sem yrðu not-
aðar í matsferlinu. Leikreglumar áttu að liggja
fyrir áður en farið yrði af stað í vinnuna. Þetta
gerðum við til að tryggja að allt jtöí mælt á sömu
stiku og til að koma í veg fyrir að persónuleg
sjónarmið hefðu áhrif á útkomuna í einhveijum
tilvikum. Segja má að vinna okkar fyrstu tvö
árin hafi farið í þetta.“
Verkefnið fólst í því að meta virkjunarkostina
35 með tilliti til áhrifa hugsanlegra virkjana á
umhverfi, efnahagslíf og samfélag í víðu sam-
hengi. „Verkefnisstjóminni til halds og trausts
skipuðum við fjóra svokallaða faghópa sem var
falið að fara yfir virkjunarkostina, hver frá sín-
um sjónarhóli. Þrír þeirra fjölluðu um áhrif
hugsanlegra virkjana á umhverfi, náttúmfar,
minjar, útivist, hlunnindi, efnahagslíf, atvinnulíf
og byggðaþróun. Sá fjórði fékk það hlutverk að
meta orkugetu mismunandi virkjunarkosta og
stofn- og rekstrarkostnað þeirra. Að auki leitaði
verkefnisstjómin eftir samráði við ýmsa hags-
munahópa og var Landvemd falið að hafa um-
sjón með því.“
Virfcjunarkostir flokkaðir
Faghóparnir gáfu virkjunarkostunum mismun-
andi einkunnir og á gmndvelli þeirrar einkunna-
gjafar vom reiknaðar út þrenns konar vísitölur;
fyrir umhverfisáhrif, heildarhagnað og arðsemi.
Vísitala umhverfisáhrifa er mjög víðtækur mæli-
kvarði og metur áhrif virkjunarkosts á gróðurfar,
landslag, minjar, útivist, hlunnindi o.fl. Til ein-
fóldunar var ákveðið að flokka niðurstöður vísi-
töluútreikninga í fimm flokka og voru flokkamir
auðkenndir með bókstöfunum a - e. Þannig fer
t.d. virkjunarkostur, sem telst hafa lítil áhrif á
umhverfið, í a-flokk umhverfisáhrifa en virkjun-
arkostur, sem telst hafa mikil áhrif á umhverfið,
í e-flokk umhverfisáhrifa o.s.fv.
„Með þessu móti var unnt að bera saman
virkjunarkostina á einfaldan og aðgengilegan
hátt. Utkoman var sú að í umhverfisflokk a
lentu 19 virkjunarkostir af þessum 35, sem við
höfðum til skoðunar, og 9 í umhverfisflokk b. Við
teljum að virkjanir, sem falla í umhverfisflokka a
og b, hafi í raun svo lítil áhrif á umhverfið að
ekki þurfi að grípa til viðamikilla mótvægisað-
gerða, sem svo eru nefndar, í tengslum við þær.
Hins vegar er í skýrslunni varað við því að ef
byggja eigi í virkjanir í umhverfisflokkum c - e
þurfi að gerá ráðstafanir til að draga úr skaðleg-
um áhrifum," segir Sveinbjöm.
Búið að virkja 19%
af orkugetu vatnsafls
Sveinbjöm segir að eins og staðan sé nú sé búið
að virkja um 19% af heildarorkugetu vatnsafls í
landinu, þ.e. af þeirri vatnsorku sem talið er
bæði tæknilega mögulegt og hagkvæmt að
virkja. „Þær vatnsaflsvirkjanir, sem heimilaðar
voru á síðasta ári, munu tvöfalda þetta hlutfall
og vegur Kárahnjúkavirkjun þar vitanlega
þyngst. Ef allar þær vatnsaflsvirkjanir, sem búið
er að heimila nú, verða byggðar mun nýtingin
fara upp í um 35% orkugetunnar. Hins vegar er
hlutfallið mun lægra fyrir jarðhitann. Eins og
staðan er núna er aðeins búið að nýta um 5% af
heildarorkugetu jarðhita en það hlutfall mun
fara upp í 7% ef farið verður í að byggja þær jarð-
hitavirkjanir sem búið er að heimila. Ef þær
virkjanir, sem verkefnisstjómin flokkaði í um-
hverfisflokka a, b og c, verða byggðar munu bæt-
ast við 12,7% í vatnsaflinu og hvorki meira né
minna en 41% í jarðhitanum," segir Sveinbjöm.
Jökulsárvirkjun mjög umdeild
I fyrsta áfanga rammaáætlunarinnar var fjallað
um nokkra virkjunarkosti sem ljóst er að era
mjög umdeildir, t.d. virkjun Jökulsár á Fjöllum.
„Það er ljóst að Jökulsárvirkjun hefði í för með
sér talsvert mikil áhrif á náttúrufar. í fyrsta lagi
þyrfti að leggja stórt landsvæði við Amardal
xmdir miðlunarlón. I öðm lagi þyrfti að grafa
mikil göng til að leiða vatnsrennslið niður að
stöðvarhúsum við Jökuldal og Fljótsdal. I þriðja
lagi, og það sem e.t.v. skiptir mestu máli, myndi
virkjun hafa í för með sér að rennsli í ánni myndi
framtíðar. Einnig muni niðurstöðumar gagnast
stjórnvöldum við mat á umhverfisáhrifum skipu-
lagsáætlana og margs konar skipulagsvinnu rík-
is og sveitarfélaga. „Við teljum að hér sé komið
fram mikilvægt innlegg í umræðu um framtíðar-
nýtingu þeirra náttúmauðlinda sem felast í fall-
vötmrni og jarðvarma hér á landi. Ef stjómvöld
vilja marka sér eiginlega stefhu um orkuöflun og
virkjanir þá er ljóst að skýrslan yrði grandvafl-
arplagg. Þetta hafa t.d. stjómvöld í Noregi gert.
Þar samþykkti Stórþingið bindandi áætlun þar
sem virkjunum var skipt í þijá flokka. I fyrsta
lítt hafa verið ræddar hingað til. Flestar era
þessar hugmyndir skemmra á veg komnar en
þær hugmyndir sem fjallað var um í 1. áfanga.
„Það er mikið verk óunnið í sambandi við 2.
áfanga og við gerum því ráð fyrir að nokkur ár
geti liðið áður en skýrsla um hann fær að líta
dagsins ljós. Hins vegar er Ijóst að verklag og
ýmislegt annað, sem mótað var í 1. áfanga, mun
nýtast áfram og að búið er að leggja traustan
grunn að áframhaldandi vinnu,“ segir Svein-
bjöm að lokum.
Rafhönni- er róðgjafarverkfræðistofa
ó rafmagnsviði með starfsfólki sem býr
yfir viðtækri þekkingu og reynslu.
Starfssviðin eru:
Raforkuverkfræði: Alhliða róðgjöf
varðandi raforkuver.
Iðnaður: Rafbúnaður, iðntölvurstýringar
og skjómyndakerfi.
Byggingar Rafvæðing, lýsingartækni,
hústjórnarkerfi og öryggiskerfi.
Ráðgjöf á fjarskipta - og upplýsinga-
tæknisviði fyrir bæjarfélög og fyrirtæki.
Rafhönnun hefur starfað í 35 ár og komið
að flestum stærri framkvæmdum
jojóðarinnar. Starfsmenn eru 40, vel búnir
tækjum til tæknivinnu.
Rafhönnun
Ármúla 42, 108 Reykjavík • Sími: 530 8000 • rafhonnun@rafhonnun.is • www.rafhonnun.is