Skák - 06.03.2012, Side 80

Willard Fiske - faðir skáklífs á
íslandi á 20. öld
Hrafnjökulsson
Fiske spáði því að Islandyrði meðal
auðugustu landa heims. Þetta var djarf-
huga spá fyrir land, sem þá var eitt hið
allra fátœkasta í Evrópu
vi hans var ævintýraleg, en
sjálfur var maðurinn orðlagður
íyrir að vera hógvær heiðurs-
maður: Hann fæddist í Bandaríkjunum
1831 en um tvítugt réð hann sig sem
háseta á millilandaskip til að komast til
Norðurlanda. Þetta var auðvitað meðan
flestir Evrópumenn létu sig dreyma um
að komast til Ameríku, svo segja má
að þarna hah Willard Fiske synt gegn
straumnum. Ahugamál hans var heldur
ekki af algengara taginu: Ungi Banda-
ríkjamaðurinn vildi kynnast norrænni
menningu, íslendingasögunum,
goðheimi noróursins.
Willard Fiske á efri árum. Þessi mynd hangir við sérsafn
hans á Landsbókasafni.
Þessi blásnauði og menntunarþyrsti
piltur varð, þegar tímar liðu, einn
lærðasti maður í bókfræði heimsins, með
áherslu á íslensk málefni, skáklistina,
skáldió Petrarca og fleira sérviskulegt
og skemmtilegt. Hann var flugmæltur
á mörg tungumál, til dæmis vel að sér
í persnesku og stundaði rannsóknir í
Egyptalandi, tók þátt í íyrsta meistaramóti
Bandaríkjanna í skák 1857 og rak prent-
srniðju í villu sinni í Flórens á Ítalíu.
Willard Fiske varó auðkýfingur þegar
hann gekk aó eiga Jennie McGraw. Ást
þeirra var ósvikin og eru til undurfögur
ljóð sem Fiske orti til konu sinni. Þau
giftu sig í bandaríska sendiráðinu í Berlín
árið 1880 - þvert gegn vilja ættingjanna,
enda var hún einkaerfingi mikilla auðæfa.
Jennie andaðist aðeins ári síðar og Fiske
sat eftir með sorg í hjarta og fulgur í
banka.
En hverfum sem snöggvast til áranna
upp úr 1850, þegar hinn ungi Fiske korn
til Kaupmannahafnar, óðfús að bergja
af miði norrænnar menningar. I Höfn
kynntist hann þeim íslendingum, sem
voru að skapa söguna og leggja drög
að sjálfstæóisbaráttunni (þótt drjúgur
tími færi vitaskuld í innbyrðis rifrildi aó
hætti íslenskra). Gísli Brynjúlfsson skáld
kenndi Fiske íslensku og tók ekki krónu
fyrir, og þeir Jón Sigurðsson og Konráð
Gíslason urðu góðir vinir hans. Fiske
eignaðist um ævina óteljandi íslenska
bréfavini, og var óþre}tandi að hvetja
menn áfram, í smáu sem stóru.
Fiske varð mestur sérfræðingur allra
erlendra manna á seinni hluta 19. aldar
í málefnum íslands. Hann skrifaði mikið
um stöðu Islands í virt blöð í Evrópu og
Bandaríkjunum, en á þeim tíma vissu
fáir af tilvist landsins - hvað þá að það
væri slíkur merkisberi menningar, einsog
Fiske benti jafnan á.
En þótt Fiske væri fræðimaóur og
skákástríðumaóur voru hugðarefni hans
miklu víðtækari. Hann hvatti Islendinga
til að nýta auðlindir sínar og spáði því
að Island yrði innan ttðar meðal ríkustu
landa heims. Þetta var djarfhuga spá íýrir
land, sem þá var eitt hiö allra fátækasta í
Evrópu.
Fiske sýndi íslendingum vináttu með
íleiru en blaðaskrifum. Hann beitti sér
fyrir því að Bandaríkjamenn gáfu ís-
lendingum stórgjafir, þegar þúsund ára
byggð var fagnað árið 1874, og gaf sjálfur
stórfé í bókagjafir hingað. Hann átti full-
komnasta safn íslenskra bóka, sem þá var
til í veröldinni og gaf það í heilu lagi til
Cornell-háskóla - um 32 þúsund bindi
- ásamt öðrum eigum, með því skilyrði
aó þar yrði jafnan íslenskudeild.
Fiske lést í Frankfurt í Þýskalandi 17.
september 1904. í erfðaskrá hans var
hjartnæmur vitnisburóur um óþrjótandi
vináttu hans í garð Grímseyinga: Örlitla
samfélagið á heimskautsbaug átti að fá
12 þúsund dollara, sem meðal annars
átti að nota í skólabyggingu og eins-
konar bjargráðasjóð eyjarskeggja.
Áóur hafði Fiske sent taflsett á hvert
heimili í Grímsey, fjölda bóka um allt
milli himins og jarðar, ekki síst glæsi-
legar myndabækur af náttúruperlum
og glæsihöllum - svona til að gefa
Grímseyingum mynd af hinurn stóra
heimi.
Hann var vakinn og sofinn yfir velferð
Islendinga. Þegar miklir jarðskjálftar urðu
á Suóurlandi 1896 var Fiske staddur í
Svíþjóó og hóf tafarlaust fjársöfnun í
þágu Islendinga. Hann sendi gjafir á ótal
heimili um allt land, hjálpaði íslenskum
námsmönnum og fræóimönnum.
„Gjöfum hans rigndi yfir ísland,“ var sagt
að Fiske látnum.
Willard Fiske er sannkallaður faðir ís-
lensks skáklífs á 20. öld. Stuðningur hans
og hvatning varð til þess að taflfélög voru
stofnuð víða um land. Hann kom af stað
skákbylgju um allt land, hvatti áhugasama
skákmenn áfram, sendi einstaklingum
og taflfélögum gjafir og gaf út tímaritið
í uppnámi, sem var taliö rneðal bestu
skáktímarita í heimi.