Helgarpósturinn - 29.02.1980, Blaðsíða 10

10
Skólanemendum má skipta nið-
ur I marga hópa. Ef tekinn er
fyrir einn skóli, er þaö i fyrsta
lagi skiptingin milli aidurshópa,
siöan milli deilda og bekkja og
loks i enn smærri hópa, sem eru
vinahópar. Fyrir utan náttúru-
lega skiptinguna milli pilta og
stúlkna.
Einn er sá hópur I menntaskól-
um landsins, ef hóp skyidi kalla,
sem enginn er i allan veturinn.
Þaö er ekki fyrr en aö vori, aö sá
hópur fyllist, og i þeim hóp er aö-
eins einn, piitur eöa stúlka. Þaö
er dúxahópurinn, en samkvæmt
hlutarins eöli er dúxinn aldrei
nema einn. Þaö á kannski vel viö,
þvi oft er þvi haldiö fram, aö dúx-
ar séu fremur ómannblendnir og
vilji frekar blanda geöi viö
námsbækurnar en félaga sfna,
hvort sem þaö á viö einhver rök
aö styöjast eöa ekki.
Til þess aö fræöast um viöhorf
skólamanna til dúxa, haföi Helg-
arpósturinn samband viö Guöna
Guömundsson rektor Mennta-
skólans I Reykjavfk og Tryggva
Gislason, skólameistara Mennta-
skólans á Akureyri. Þeir voru
fyrst spuröir aö þvi hvort þeir á-
litu dúxa vera einhverja sérstaka
manngerö.
„Nei, þeir eru eins margbreyti-
legir og nemendur almennt”,
sagöi Guöni Guðmundsson. „Viö
höfum bæöi félagslynda dúxa og
litt félagslynda dúxa. Viö höfum
dúxa sem eru mjög góöir leik-
fimimenn og aöra sem hafa verið
slakari.
Sem persónur eru þetta yfirleitt
rólyndir menn og yfirvegaöir.
Þaö eru eiginlega engir æsinga-
menn, sem ég man eftir, fyrir ut-
an kannski einn. Sumir hafa veriö
miklir þátttakendur f félagslffi,
en aörir minni, Þá eru menn mis-
munandi miklir dúxar og hafa
beinlfnis fengiö viöurnefniö, eins
og einn ágætur prófessor i Há-
skólanum, sem enn gengur undir
nafninu Steini dúx”, sagöi Guöni
Guömundsson.
„Ég veit þaö ekki svo gerla,
hvort þaö er ákveöin manngerö,
en þaö er þó fólk sem hefur á-
kveöna eiginleika, býr yfir á-
kveönum hæfileikum, en aö
manngerö getur þetta fólk veriö
mjög mismunandi,” sagöi
Tryggvi Gislason. „Þetta fólk
hefur yfirleitt mikla greind,
þ.e.a.s. hæfileika til aö afla sér
þekkingar og til aö notfæra sér
hana. 1 ööru lagi eru dúxar yfir-
leitt mjög úthaldsgott og duglegt
fólk. Hins vegar eru til einstaka
afburöa námsmenn, sem svo eru
kallaöir, en þeir eru nú afar fáir,
eftir þvi sem reynsla min segir til
um.” sagöi Tryggvi Gislason.
Dúxar skara fram úr I skóla, en
hvernig spjara þeir sig þegar út i
lifiö kemur? Eru þeir afburða-
menn þar iika?
„Ég held þaö alveg tvlmæla-
laust, aö dúxar skari fram úr sfö-
ar i lifinu”, sagöi Tryggvi Gisla-
son „þó sumt af þessu fólki sé
ekkí áberandi I þjóðlifinu. Þetta
eru ekki afkastamiklir bilasalar
eöa innflytjendur. Mér kemur i
hug einn af örfáum afburöa
námsmönnum og dúxum, sem
hafa veriö I Menntaskólanum á
Akureyri, Siguröur Helgason. Ég
geri ekki ráö fyrir aö þaö þekki
hann nokkur maöur, en þetta er
einn fremsti stæröfræöingur
heimsins.”
Guöni Guömundsson tók I sama
streng, en sagöi aö hann heföi
ekki skoöaö þessa hluti út frá
þessu sjónarhorni. Sá sem ætti
stúdentsprófsmetiö heföi reynst
mjög farsæll maöur.
„Þaö hefur veriö haft á orði,
dúx Iskóla, fúx Ilifinu. Ég held aö
ég geti ekki skrifaö undir þaö.
Þaö er allt of mikil alhæfing”,
sagöi Guöni. „Núna er ég búinn
aö vera 29 ár hérna viö skólann,
og man ekki eftir neinum dúx,
sem hefur fariö illa, siöur en svo.
Flestir þeirra er hinir farsælustu
menn.”
En á aö viöhalda þessu ein-
kunnakerfi og þar af leiðandi
þeirri einkunnadýrkun sem þvi
fylgir?
„Ég hef aldrei tekiö mér I mun
oröiö einkunnasýki”, sagöi
Guöni. „Ég tel þaö sjálfsagt hjá
fhverjum nemanda að fá eins
háa einkunn og hann getur og ef
hann gerir þaö ekki er hann bæöi
aö svikja sjálfan sig og þá sem aö
honum standa, hvort sem þaö eru
Föstudagur 29. febrúar 1980 helgarpósturinrL
DÚX í skóla
fúx
í lífinu?
Guöni Guömundsson rektor:
„Dúxar eru rólyndir menn og
yfirvegaöir.”
Tryggvi Gislason skólameistari:
„EÖIileg samkeppni sföur en svo
af hinu illa.”
foreldrar eöa rikiö, sem borgar-
menntunina. Ég er á þvi aö halda
áfram aö gefa einkunnir, þvi
metnaöarlaus þjóö nær aldrei
langt hvorki I lifsbaráttunni né
annarri baráttu.”
Tryggvi Gislason er einnig
fylgjandi þvi aö halda áfram aö
gefa einkunnir I tölum, en þaö
mætti endurskoöa einkunnaskal-
ann og gera einkunnirnar grófari,
og ef til vill sleppa þvi aö reikna
út meöaleinkunn. Um samkeppn-
ina sagöi Tryggvi: „Ég held aö
eölileg samkeppni sé siður en svo
af hinu iila. Ég held aö þaö sé
hollt hverjum manni aö bera sig
saman viö aöra menn og ekkert
siöur á þessu sviöi en öörum.”
Ekki töldu þeirGuöni og Tryggvi
vera neina samkeppni milli hinna
ýmsu menntaskóla um aö braut-
skrá dúxa meö hæstu einkunnirn-
ar, hins vegar væri enginn skóli
góöur nema hann kæmi nemend-
ur sinum til nokkurs þroska, og
einkunnirnar væru sá mæli-
kvaröi, sem notaöir væri á þaö.
Þegar blaöaö er i gegnum
skólaskýrslur MR frá árunum
1958 til 1970, kemur I ljós, aö á
þessu timabili er aöeins ein
stúlka, sem er dúx yfir skólann.
Þaö var áriö 1965. Þó þetta gefi
kannski ekki alveg rétta mynd af
skiptingu dúxa milli kynja, má
fastlega gera ráö fyrir þvi, aö
hlutföllin hafi veriö nokkuö svip-
uö fram á slöari ár. Þetta stafar
m.a. af þvl aö stúlkur hafa veriö
færri en piltar I menntaskólum
landsins.
Hér á eftir veröur rætt viö þrjá
fyrrverandi dúxa um viöhorf
þeirra til þessarar nafnbótar og
hvernig þaö hafi verið aö vera
dúx.
//Vona aö fyrirbærið dúxar
verði sem fyrst úr sög-
unni" sagði Þorsteinn Vil-
hjálmsson.
Þorsteinn Vilhjálmsson lauk
stúdentsprófi úr stæröfræöideild
MR áriö 1960 og var dúx yfir skól-
ann. Hann fór til Kaupmanna-
hafnar, þar sem hann lagöi stund
á kennilega eölistræöi. Frá 1969
hefur hann stundaö kennslu- og
fræöistörf viö Háskóla tslands.
— Hvaöa tilfinning var þaö aö
vera dúx? Hafa dúxar það á til-
finningunni aö vera fremri skóla-
félögum sinum?
„Min dúxaveiki eins og Arni
Bergmann kallar þetta fyrirbæri,
stafaöi fyrst og fremst af þvi aö
ég átti einfaldlega gott meö aö
læra og haföi gaman af þvl. Þetta
kom þess vegna einhvern veginn
af sjálfu sér: ég gat ekkert að þvi
gert þótt skólinn vildi endilega
kllna einhverjum einkunnatölum
á þessi persónuleikaeinkenni.
Margir skólafélagar minir voru
mér „fremri” i ýmsu ööru, t.d.
leiklist, myndlist, Iþróttum
o.s.frv. Ég hef þess vegna sloppiö
blessunarlega (vona ég) viö þá
tilfinningu aö ég væri almennt
fremri öörum mönnum.”
— Haföi þaö einhver áhrif á val
þitt á námsgrein I háskóla?
„Ég haföi náð tiltölulega jafn-
góöum tökum á mestöllu náms-
efni menntaskólans og átti þvi
frekar erfitt meö aö gera upp viö
mig hvaöa háskólanám ég skyldi
velja, gat t.d. vel hugsað mér aö
læra islensk fræöi. Orsiitum réö
hvatning kennara og vina.
Þaö aö ég var dúx haföi þó áhrif
aö einu leyti, sem mér er ljúft aö
kvitta fyrir. Þegar ég varö stúd-
ent voru námslán og önnur opin-
ber námsaöstoð mjög rýr I roö-
inu. Ég heföi þvi ekki séö mér
fært aö fara til náms erlendis ef
ekki heföu komiö til sérstakir
styrkir sem voru veittir dúxum á
stúdentsprófi á þessum árum.
(Þessir styrkir hafa nú veriö
lagöir niöur enda mjög umdeilan-
legir, ekki sist viö núverandi
aöstæöur).”
— Var erfitt aö standa undir
dúxnafnbótinni?
„Þaö er I rauninni mjög óljóst
hvaö einkunnir á stúdentsprófi
tákna og hvaöa forsagnargildi
þær hafa um framtíö manna. Ég
er ekki frá þvi aö ég hafi oröiö
fyrir baröinu á þessu, m.a. vegna
þess aö þröng sérhæfing á ekki
eins vel viö mig og almennari viö-
fangsefni.”
— Hefur þetta haft einhver á-
hrif á lif þitt siöar meir?
„Þaö er aö minu viti gagnleg
reynsla aö hafa náö góöum tökum
á viöfangsefnum sinum, kannski
ekki slst á þessu skeiöi ævinnar.
Ég hef llka getaö nýtt mér furöu
vel ýmsa þá þekkingu sem
menntaskólinn bar á borö, þótt
þar hafi lika verið úrelt hrat inn-
an um og saman viö. Sjálf dúx-
nafnbótin hefur hins vegar aub-
vitaö ekki haft/nein úrslitaáhrif”.
— Mundirðu vilja verða dúx
aftur, þ.e. var þaö þess viröi aö
leggja hart aö sér og standa i
samkeppni um aö ná hæstu eink-
unnum?
„Þeirri tegund veiki, sem ég
var haldinn, fylgdi alls engin ár-
átta til samkeppni viö aðra, held-
ur eingöngu eins konar keppni viö
sjálfan mig: ég vildi skila verk-
efnunum þannig aö ég væri sjálf-
ur ánægöur, og aðrir kynnu raun-
ar likaaö meta þau, en óháö þvi
hvernig aörir nemendur skiluöu
sinum verkum. Ég held aö mér
mundiþykja enn meira gaman aö
vera I menntaskóla eins og þeir
eru flestir nú á dögum, ég mundi
sinna náminu af enn meiri áhuga,
og þaö jafnvel enn frekar ef ekki
væru gefnar einkunnir eöa lltil á-
hersla lögö á þær.”
— Hefuröu einhver heilræöi
fyrir tilvonandi dúxa?
„Ég vona aö fyrirbærið dúxar
veröi sem fyrst úr sögunni og hef
þvi engin heilræði handa þeim
sérstaklega. Hins vegar hef ég
þaö heilræöi aö gefa hverjum sem
hafa vill, aö reyna aö ná sem
bestum tökum á þvi viðfangsefni
sem menn fást viö hverju sinni og
leysa þaö sem best af hendi.”
— Hvert er álit þitt á dúxum al-
mennt? Skara þeir almennt fram
úr, þegar út i lffið kemur?
„Ég hef ábur sagt aö það er
mjög óljóst hvaö einkunnir skóla-
kerfisins mæla. I besta falli er um
ab ræöa einn þátt persónuleikans
og sá þáttur er ekkert sérlega
digur, ef t.d. er miöað viö for-
sagnargildi um framtiö tvltugra
ungmenna. Af þessu leiöir aö
dúxar eru ósköp einfaldlega upp
og ofan eins og annaö fólk.
— A aö viðhalda þessu kerfi og
hvetjafólk út i þessa samkeppni?
„Þaö á helst aö brjóta niöur allt
sem byggist á samkeppni nem-
enda viö aöra nemendur. Þaö á aö
byrja á þvl að einfalda einkunnir,
draga úr áherslunni á þeim I
skólakerfinu og leggja niöur meö-
aleinkunn sem er I eðli sinu rök-
leysa (aö leggja saman einkunnir
I ensku, eölisfræöi og handiöum
er svipað aö leggja saman eitt
kllógramm af sykri og einn metra
af snæri). Siöan á aö leita leiöa til
þess aö leggja einkunnir alveg
niöur (Skólafélagar minir sem
höföu áhuga á leiklist og myndlist
I menntaskóla fengu engar eink-
unnir fyrir þau viöfangsefni en
eru samt nú meðal fremstu lista-
manna).
1 staðinn fyrir innbyröis sam-
keppni milli nemenda ber aö
byggja á þeirri hvöt sem hverjum
manni er I blóö borin, aö leysa
verkefni sin svo af hendi aö hann
sé sjálfur ánægöur og einnig þeir
sem eiga aö njóta þeirra eöa
meta. Þannig er hægt aö setja
skólakerfinu mælistiku sem yröi
sist litilsveröari en einkunna-
streöiö.”
„Ekkert sérstakt við að
vera kvenkyns dúx í stærð-
fræðideild" segir Sigrún
Helgadóttir
Sigrún Helgadóttir lauk
stúdentsprófi úr stæröfræöideild
MR áriö 1965. Hún varö efst I sinni
deild, en ekki dúx yfir skólann, en
þar sem dúxinn Borghildur
Einarsdóttir er ekki á landinu,
fannst okkur tilvaliö aö
leggja nokkrar spurningar fyrir
Sigrúnu, þar sem þaö er, eöa var,
fremur fátitt, aö stúlka yröi efst I
stæröfræöideildinni.
Eftir stúdentsprófiö lagöi
Sigrún stund á stæröfræöi og töl-
fræöi I Bretlandi og starfar núna
hjá Rannsóknarstofnun land-
búnaöarins og Reiknistofnun Há-
skóla tslands.
— Hvaöa tilfinning var þaö að
vera dúx? Hafa dúxar þaö á til-
finningunni að vera fremri skóla-
félögum sinum?
„Ég geri ráö fyrir, aö flestir
dúxar séu býsna ánægöir meö aö
hafa gengiö vel á lokasprettinum.
Kannski kitlar allt umstangiö þaö
hégómagirnd fólks I einn til tvo
daga, en svo gleymist þaö fljót-
lega. Persónulega haföi ég þaö
aldrei á tilfinningunni, aö ég væri
fremri félögum minum. Ég haföi
yfirleitt mjög gaman af öllum
námsgreinum og náði jafn góöum
árangri I þeim flestum, en aörir
náöu oft betri árangri i einstökum
greinum.
Ég svara þvi neitandi, aö þaö sé
eitthvaö sérstakt viö aö vera
kvenkyns dúx i stæröfræöideild.
Ég fékk þá hvatningu I heimahús-
um, aö ég ætti aö gera þaö sem
hugurinn stæði til, bara ef ég
geröi mittbesta. Kennarar hvöttu
mig engu siöur en piltana og alla
mina skólagöngu varö ég ekki vör
viö neina fordóma. Ýmsir abrir
kynnu að hafa verið hissa, en þeir
um þaö.
Ég man meira aö segja eftir
einum kennara, sem geröi sitt
besta til aö uppræta fordóma
gegn þvi aö kvenfólk gæti lært
raungreinar. Þegar ég var I 3ja
bekk i MR, sem I þá daga voru
annaö hvort stelpu- eöa stráka-
bekkir, kom Rúnar Bjarnason,
núverandi slökkviliösstjóri, inn I
fyrsta efnafræðitima vetrarins og
sagöist bara ætla I upphafi máls
aö vekja athygli okkar á þvl, aö
þaö væri mesta fjarstæöa að
stúlkur gætu ekki lært efnafræöi
og þvl engin afsökun fyrir lélegri
frammistööu.”
— Haföi þetta áhrif á val þitt á
námsgréin I háskóla?
„Nei. Ég haföi alltaf haft áhuga
á stæröfræöi, en það var ekki fyrr
en undir lok menntaskólanáms-
ins, aö ég ákvaö aö leggja stund á
tölfræöi. Sækja veröur um pláss I
breskum háskólum meö árs fyrir-
vara, og þegar ég sótti um
háskólavist, haföi ég ekki hug-
mynd um hver yröi „dúx” I MR
1965.”
— Var erfitt aö standa undir
dúx-nafnbótinni?
„Ég reyndi yfirleitt aö láta
þetta ekki hafa áhrif á mig, Hins
vegar er ekki þvi aö leyna, aö
gerðar eru aörar kröfur til nem-
anda sem „dúxar”. Aðallega eru
þaö kennarar sem ætlast alltaf
til góðrar frammistöðu og stund-
um getur veriö erfitt aö standa
viö þaö. A heimilinu var þaö ekki
metnaöur foreldra til aö eiga dúx,
sem rak á eftir mér, heldur sú
lifsskoðun aö allir ættu aö gera
sitt besta, hvort sem þaö væri viö
lausn flókinna stæröfræöi-
verkefna eöa aö þvo eldhúsgófiö,
og er þaö sennilega eitthvert
besta veganesti, sem unglingur
fær úr foreldrahúsum.
Þaö má geta þess til gamans
hér, aö á stúdentsprófi gekk mér
vægast sagt hræðilega i munn-
legri stjörnufræði. Ég frétti þó
seinna, aö kennarar i stæröfræði-
deild hafi tekiö þaö nærri sér, þvi
þaö kostaði mig „dúx” nafnbót-
ina i skólanum og um leib stærö-
fræöideildina heiðurinn af þvi aö
eiga dúxinn það áriö.”
— Hefur þetta haft einhver
áhrif á llf þitt sföar meir?
„Mjög litil. Gleöilegasta afleiö-
ingin var „stóri styrkurinn” svo-
kallaöi, fjörtiu þúsund krónur á
ári I fimm ár, éggat þvl lagt út I
langt háskólaám án þess aö þurfa
aö hafa verulegar fjárhags-
áhyggjur.”
— Myndiröu vilja veröa dúx
aftur, var það þess viröi aö leggja
hart aö sér og standa I samkeppni
um aö ná hæstu einkunnum?
„Þessari spruningu get ég ekki
svaraö öðru visi en þannig, aö ég
stóö ekki I neinni samkeppni til
þess aö veröa dúx. Ég haföi gam-
an af aö læra og yar alin upp viö
aö gera mitt besta. Afleiöingin
varödúx-nafnbótin, en þaö var
ekkert takmark I sjálfu sér.”
— Hefuröu einhver heilræöi