Helgarpósturinn - 29.02.1980, Blaðsíða 26

helgarpn^hirinn Föstudagur 29. febrúar 1980
BLAÐAMAÐUR / EINN DAG
26
,,£g haföi talsveröan áhuga á fljúgandi furöuhlutum hér áöur fyrr, og þegar ég
dvaldi I Los Angeles i Bandarikjunum if nokkrar vikur eftir áramótin var þetta svo
mikiö á dagskrá aö þaö kom af sjálfu sér aö áhuginn vaknaöi á ný”, sagöi Þorsteinn
Antonsson, rithöfundur um viöfangsefniö sem hann valdi sem blaöamaöur I einn dag
fyrir Helgarpóstinn. Grein hans um fljúgandi furöuhluti birtist f tveimur hfutum. t
Helgarpdstinum I dag fjaffar Þorsteinn um þá framtföarsýn varðandi samskipti
jaröarbúa og geimsins sem birtist I nýlegum visindaskáldskap, kvikmyndum og
sjónvarpsþáttum i Bandarikjunum, en þetta efni er þar mjög I tisku. t nssta blaöi
veltir Þorsteinn fyrir sér raunveruleikanum bak viö fyrirbæriö „fljúgandi furöu-
hluti’.’^t Los Angeies eru þeir svo næmir fyrir „nánum kynnum af fyrstu, annarri og
þriöju gráöu” aö á lögreglustöðvum er sérstakur simi til aö taka viö upplýsingum
um þau”, sagöi Þorsteinn.
Þorsteinn Antonsson hefur sent frá sér fjöldamargar bækur á sföustu árum, og sú
nýjasta, Bílabullur kom út fyrir jóiin.
Er þaö rétt sem mig grunar aö
Islenskir blaöamenn hlaupi yfir
fréttir um fljúgandi furöuhluti
þegar þeir leita sér efnis I erlend-
um fréttablööum? Mér dettur
þetta i hug eftir aö hafa lesiö I
Esquire um mót Brasiliumanns
eins viö fljúgandi furöuhlut, sem
skildi eftir sig sviöinn reit þar
sem hann haföi lent. Þetta var
ómenntaöur maöur og aörir hon-
um menntaöri sögöu hann ekki
hafa imyndunarafl til aö búa til
þá sögu sem eftir honum var höfö
i blaðinu og var all Itarleg. Ég
ætla ekki aö endursegja hana.
Þaö er til fjöldi slikra. Hann hefur
heyrt þvilika sögu, hugsaöi ég og
endursamiö hana eftir sinu höföi.
Eftir tveggja mánaöa vist i Los
Angeles veit ég betur en áöur hve
mikið menn leggja á sig til aö
vekja á sér athygli. Ég var ekki
trúaður á slikt, taldi frásagnir af
fljugandi furöuhlutum afleiöingar
af hve illa menn yfirleitt þekkja
sjálfa sig.
Sama blað greinir frá fljúgandi
furöuhlutum sem Neil Armstrong
og félagar heföu séö skömmu
áöur en þeir lentu á tunglinu 1967;
haföi fyrrverandi starfsmann
Geimrannsóknarstofnunar
Bandarikjanna, háttsettan, fyrir
fréttinni og bar aö myndir væru
til af þessum atburöi sem leynt
væri. Og I tilbót aö i flestum
mönnuöum geimferöum
Bandarikjanna heföi oröiö vart
viö fyrirbæri þessarar tegundar.
Slikur kvittur um leynd hefur
fylgt sögusögnum um fljúgandi
furöuhluti frá þvl þeirra tók aö
gæta aö ráöi á 6. áratugnum og
virtist eiga uppruna hjá ákveb-
inni manngerö sem telur aö
valdastofnunum þjóöfélagsins sé
stefnt gegn sér persónulega. Ég
minnist frásagnar af ljósmynd
sem sögö var tekin úr herflugvél
frá Keflavikurvelli og sögö sýna
fljúgaridi diska yfir Hofsjökli og
lét mér I léttu rúmi liggja. En
þessi kvittur reyndist réttur. Ég
sá myndirnar i gær i sjónvarpinu
og þrjár aörar ræmur úr geim-
feröum Bandarikjamanna, sú
sem aö framan greinir
óyggjandi aö þvi er viröist og
hinar ólikindalegar.
Eru þá til fljúgandi diskar?
Þátturinn, sem tók tvo tima, var
vel unninn og markmiöiö aö
leggja fyrir áhorfandann heim-
ildir sem hann gæti dregiö álykt-
anir af óháöum þeirra sem aö
honum stóöu. Fjöldi ljósmynda og
einnar og hálfrar minútu löng
kvikmynd var sýnd. A tveimur,
frá sitt hvoru heimshorninu, voru
samskonar kringlur og geimfar-
arnir höföu myndaö i nágrenni
tunglsins. Og athyglisveröast viö
þessar myndir var aö þær sýndu
flestar sömu gerö fyrirbæra. Þær
höföu allar veriö rannsakaöar,
sumar höföu veriö teknar af hern-
um.
Visindaævintýrin
Sjónvarp er rekiö hér sem þjón-
ustutæki fyrir almenning og efn-
isval er miöaö viö þaö aðdráttar-
afl sem efni er talið hafa. Og á þvi
er ekki vafi aö mikill áhugi er
meöal almennings fyrir visinda-
ævintýrum i hverskonar mynd
þessa dagana. Bæöi þeim sem
hægt er aö vistast.il bráö eöa
lengd og þeim sem gerir fært aö
sjá hiö þekkta i nýju ljósi og e.t.v
vikka sjónarsviöið.
Kvikmyndin Star Trek var
frumsýnd snemma I desember.
Myndinni er ætlaö aö taka
sjónvarpsseriunni fram sem er
afþreyingarefni. Eins og i Star
'Wars og Battlestar Galactica
(einnig upphaflega sjónvarps-
seria) er þaö tæknin sem einkum
hrifur áhorfandann. óþekkt
geimskip nálgast jöröina og áhöfn
Enterprise, geimskips.sem starf-
aö hefur aö könnun og eftirliti en
veriö lagt, er kvödd, eftir 5 ára
fjarvistir, aö fara til móts viö
þennan farkost. Og tekiö meö
kostum og kynjum i þvi kvik-
myndahúsi sem ég sá myndina i
jafnóðum og áhöfnin mætti til
starfs. Spock var aö fullnuma sig i
rökvlsi á sfjörnu.sem um landslag
minnti á Kerlingarfjöll, hann er
vinsælastur þeirra Enterprise
manna og ekki jaröabúii en þó
eins nema hefur spissuö eyru og
brosir aldrei. Flug þeirra félaga
yfir endilangt aökomufariö, sem
er ámóta og Reykjanesskagi
og þó skrautlegra, er ekki siöur
áhrifarikt en lokaþátturinn I Nái>
um kynnum af þriöju gráöu
Spielbergs, sem um efni hefur
orðiö þessari aö fyrirmynd aö
nokkru. I ljós kemur nefnilega aö
báknib er byggt um Voyager II,
geimkönnuö Bandarikjamanna
sem hverfa mun út úr sólkerfinu
inn I ómælisviðátturnar. Nú hef-
ur þaö lent á stjörnu þar sem
vélvæðing er þvilik aö hún hefur
sjálfsvitund og ekki aðra aö hafa
þar. Kennir ófullkomleikans, sú
sjálfsvitund, I fullkomleikanum
eins og guðimir á Ólympus forö-
um og gerir nú út þennan hluta af
sjálfri sér til aö leita aö skapara
Visers sem hún kallar, það er
Voyagers. I gervitunglinu er
stjörnukorti sem vfsar til vegar.
En vélin skilur ekki lífiö. Hún
kallar menn kolefnasambönd og
ekkert umfram þaö. Hún rænir
kvenmanni af áhöfninni sem um
klæðaburö og höfuðbúnaö gæti
oröiö fyrirmynd um tisku næsta
sumar. Smíöar nákvæma eftirlík-
ingu af henni sem hún tjáir sig
meö fyrir áhöfninni á Enterprise
— stúlkuna sjálfa afmáir hún. Og
leiöir af þessu aö piltur gefur líf
bilinu. Sá sem séö hefur myndina
Nautilus kannast viö skipstjór-
ann. Hann er haldinn af hroka,
einni hinna sjö dauöasynda, ætlar
sér aö rjúfa leyndardóm svart-
holsins og ekki kvika frá þeim á-
setningi I tvo áratugi sem hann
hefur lengst af veriö einn I geim-
stööinni, aö sögn hans. Brugöið er
á þaö ráö að breyta margmennri
áhöfn I kuflklæddu vélmennin,
viljalaus hálfmenni. Sett á þau
grfma til aö þurfa ekki aö horfa á
dauöleg andlit. Langsterkasta
hlið þessarar myndar eru upp-
stillingar þar sem þessar verur
eru i hópum aö óútskýröum at-
höfnum sinum, minna einkenni-
lega á kaþólskt helgihald. Sviös-
myndir, tónlist og samruni hvors
tveggja eru framúrskarandi.
Skipstjórinn nær einum af
áhöfninni á sitt band, An-
tony Perkins, en hann er sá
eini sem sýnir snefil af leik-
rænum tilburöum. Þvi næst keyr-
ir hann á fullt og var aö eigin
hyggju ekki annaö aö vanbúnaöi
til aö fljúga gegnum svartholiö.
Geimstööin liöast I sundur viö
átökin. Skipstjórinn fer til vftis,
þar geisa eldar og brennisteins-
fnykur. Fangar hans um krist
alsveg I vorbláan himin. Hiö af-
káralega viö þessa mynd er aö
hún er gerö fyrir fólk sem ekki
hreyfir sig spönn frá rassi til aö
horfa á visindaævintýri.Star Trek
gengur feti framar en heilbrigöri
skynsemi er fært. En þaö á viö
um ævintýri aö þau höföa til hug-
arflugs, tilfinninga og undirvit-
jafnt hluti hennar sem hinir stór-
brotnari atburðir.
Efnisframvinda Star Trek er
hnittin en ekki snjöll. Svarthols-
ins er geld. Þaö er vitað mál aö
vfsindaævintýri á sér ekki önnur
takmörk en hugarflugs framleiö-
anda þess og fjárráöa, a.m.k.
þegar um kvikmynd er aö ræöa.
Þetta frelsi er vandi þess sem
tekur aö skyggnast fyrir um
sannleiksgildi frásagna um fljúg-
andi furðuhluti. Hvaðan koma
þeir? Fær höfundur getur sýnt
fram á út f hvllikar ófærur sá
maöur er kominn sem rekur at-
buröi I jarönesku lifi til hugvits á
öörum hnöttum. Arthur C. Clark
geröi þaö i sögunni Odiseifsferð
2001. Einfarinn i geimflauginni
hitti sjálfan sig fyrir á framandi
stjörnu og ekkert annað en sinn
eigin hugarheim.
Marskrónikur Bradburys
sýna einnig hvar viö erum stödd
þegar til þessara kasta kemur.
Þjálfaö veruleikaskyn okkar er
sikti og engir tveir menn skynja
eins, hvaö þá ibennsk vera og
önnur sem er þaö ekki, dýr eöa
segjum geimvera.
Hafiö er landnám á Mars.
Ahafnir tveggja fyrstu geimskipa
sem þangað fara falla f striöi viö
fbúana, þó er óljóst hverja. Þeir
hverfa, eftir þaö og jaröarbúar
smiöa sér, aö þeir hafi ekki þolaö
sóttkveikjur, sem menn bera meö
sér, sýkst og dáiö vegna skorts á
ónæmi. Ar liöa svo aö enginn
veröur var viö þá. Ummerkin eru
sitt til aö geta meö sama hættiátt
innangengt i heim eftirlikingar-
innar. Haföi veriö ástfanginn af
stúlkunni. Vélin öölast þa* meö
skilning á lifinu og sköpunargáfu.
Svarthólið
The Black Hole er dýrasta
mynd sem Walt Disney fyrirtækiö
hefur gert. Og ef eitthvaö er aö
marka rimuna hans Þórarins
Eldjárns þá er myndinni ætlaö að
hala inn meira fé en I hana var
lagt. Myndin er mun lakari en
Star Trek. AD visu ekki tæknilegq,
en náttúrulögmálunum er sýnt
algert viröingarleysi af hálfu
framleiðandans. Jafnvel af-
bragösgóö kvikmyndataka og
sviösmynd geta ekki komiö I veg
fyrir aö áhorfendur hlæi vantrú-
aðir þegar þeir sjá menn á hlaup-
um undan vighnetti sem rúllar
eftir ganginum f risastórri geim
stöö. Myndin er dæmisaga.
Kenningunni aö sælir séu lftillátir
þvi aö slikra sé himnariki er lýst
meö þessum nýstárlega hætti. Og
myndin brýtur þvi meö virö-
ingarleysinu I bág viö þemaö.
Svarthol emsvæöi viö ytri mörk
hins skynjaða umheims sem búa
yfir þvfliku aödráttarafli, aö þau
dragi allt til sin sem i námunda
viö þau kemur og þar meö taliö
ljós. 1 upphafi myndar nálgast
geimfar eitt slfkt og áhöfnin,
fjórir karlmenn og ein kona,
veröa vör viö geimstöö sem liggur
i vægi viö aödráttarkraftinn og
þetta er stöö sem lengi hefur
veriö týnd. Lenda á henni. Um
borö hitta þau fyrir einn mann,
semhefur um sig hirö kuflklæddra
vélmanna og dálitla sveit annara
sem á ekkert frekar minna en
þýska hermenn frá Nasistatima-
unar ööru fremur. Niöurstaöan I
samræmi viö þaö og hún er heil-
brigö. Svartholiö tjáir meö opin-
skáum hætti dauðaósk og rudda-
lega staönaöar hugmyndir.
Landnám á Mars
Vfsindaæfintýri ná áhrifum sin-
um einkum meö tilkomumiklum
og fögrum sviðsmyndum og sef-
næmri tónlist. Vantaö hefur
mannlega tilfinningu persónanna
til aö um kvikmyndalist væri aö
ræða, aö gerðum fáeinum undan-
tekningum. Persónurnar hafa I
besta falli veriö myndrænn og óá-
reitinn hluti efnisframvindunnar
en oftar sjálfssalar á slagorö og
dregiö úr þeim áhrifum sem efniö
átti aö vekja. Undantekning var
hin rússneska Solaris,þar sem lif-
hjúpur stjörnu var ein vitund,
sem strfddi áhöfn geimskips meö
þvf aö skapa eftirmyndir af þvi
sem einkum olli henni samvisku-
bits. Og Maöurinn sem féll til
jaröar; geimbúi sem varö
strandaglópur á jöröinni og
reyndist mennskari þeim sem
hann hitti fyrir hér.
Fyrir nokkru var frumsýnd hér
i sjónvarpi i Los Angeles mynd
sem einnig fullnægir þessu skil-
yröi um fjölbreytni i persónu-
sköpun, Marsian Cronicles, gerö
eftir sögu Ray Bradburys. Sýnd I
þremur hlutum sem hver um sig
tók um tvo tima. Einkenni lélegra
mynda er aö persónur gera ekk-
ert annað en fara stystu leiö aö
hinum einföldustu markmiöum.
Af þessari fær maöur á tilfinn-
inguna aö leikararnir hafi sjálfir
ráöiö nokkru um hvernig þeir
hegöuöu sér fyrir framan mynda-
vélina. Góö saga er sögö og smá-
gerö svipbrigöi og hreyfingar eru
borgir sem minna mjög á byggöir
Azteca f Tenocticlan f Mexikó og
Inka viö Titicaca-vatn f Perú, öllu
meira þó af kúlum , þríhyrning-
um og þvilikum stæröfræöilegum
formum.
Svo gerist þaö meö hressilegum
landnemahjónum aö sonur þeirra
kemur heim fyrirvaralaust og
hefur þó aö vissu þeirra falliö i
bardaga viö Marsbúa alllöngu
fyrr. Ibúar Tiru, Mars á máliinn-
fæddra, eru nefnilega gæddir
þeim eiginleika að taka á sig þá
mynd sem mönnum er einkum
hugstæö. Og þessi endurheimti
sonur er ein slik. Þeir geta ekki að
þessu gert, Marsbúarnir, og ekki
segir.af þvi hvernig þeim likar
nema f einu tilviki er einn þeirra
kemst undir áhrif prests eins á
bæn og breytist þá i Krist, sviös-
mynd semlngmar Bergman
heföi ekki þurft aö skammast sin
fyrir.
Með þessum hætti gerast Mars-
búar förunautar nýbyggjanna um
lengri eöa skemmri tima en fáum
er þaö ljóst. Svo gerist þaö sem
oft ber viö i heimi kvikmyndar aö
jöröin ferst i kjarnorkustriöi og
nýbyggöinni á Mars er þar meö
flestar bjargir bannaöar.
Landiö er auöugt af málmum
en gróöurlaust aö mestu. Mars-
búar, sem hafa eigið útlit —
Mannsins sem féll til jaröar,
samanber sú mynd—, sjá þennan
hrikaleik fyrir og sama kvöld og
upp kemur ófriðurinn bjóöa þeir
innflytjanda nokkrum stóran
hluta Mars til ábúöar og þá
liklega öllum hinum I nafni þessa
eina; nefna ekki endurgjald.
Sviösmyndin er kostuleg og öll á-
hersla á að sýna samræmiö milli
lifshátta innflytjenda og frum-
byggja. Og er þessi I sem
skemmstu máli: í aftanskini á
sjörnunni rauðu koma þeir sigl-
andi á sandskipum; þau likjast
kinverskum junkum; klæddir siö-
skikkjum eins og rómverskir öld-
ungaráösmenn, sköllóttir og meö
öllu eyrnalausir(þróunin þessi
vegna sifellds sandsroks liklega):
á litai'aft eins og vikustaöiö lik
og þó viröulegir á svip.
í einfaldrí álbyggingu, matsölu,
biöa hjón þess aö hefjist gullæði
og aukist til muna aðsóknin, ma&
urinn búinn eins og kúreki. Hann
skýtur fyrsta Marsbúann sem
birtist honum og fleiri uns þeir
hafa fengiö hann til aö taka viö
afsalstákninu — og kippa sér ekki
hiö minnsta upp viö skotgleöi
þessa sýndarmanns, sá sem verö-
ur fyrir skoti hverfur. Hann skilur
ekki hvaö f afsalinu felst þó Mars-
búinn ávarpi hann á ensku.
Ar lföa og aöeins fáeinir land-
nemar erueftir. Einn þeirra á sér
þá ósk aö hitta einhvern frum-
byggja og hefur fyrir tilviljun séð
slikan f upprunalegri mynd. Ósk
hans styrkist meö timanum uns
hann fer til aðalborgar Marsbúa,
— Rock Hudson leikur þessa per-
sónu. Eins og viö er aö búast birt-
ist honum ósvikinn M'arsbúi. Sá
ávarpar hann hraðmæltur á
framandi máli, hann segist ekki
skilja og þá ber Marsbúinn hend-
ina sem snöggvast yfir enni hans
og skilur þar meö ensku. Rock
Hudson spyr hvernig hinn geti
hafst við einn I þessum rústum.
„Þú hlýtur að vera geggjaö-
ur„” segir Marsbúinn. „Sérðu
ekki fólkiö þarna niöur viö vatn-
iö? Séröuekki vatniö?” Og þegar
jaröarbúinn neitar þessu hvoru
tveggja. „Séröu ekki gróöurinn?
Landiö?”
I vandræöum sinum ætlar Rock
Hudson aö klappa manninum á
öxlina til aö styrkja kynnin og
gengur þá hendin f gegnum hann
eins og endurspeglun á vatni. „Þú
ertdraugur,” segirhann hneyksl-
aöur. Hinn gengur aö honum og
hendi hans rennur hægt f gegnum
jaröarbúann. „Nei, þú ert draug-
ur,” segir Marsbúinn jafn
hneykslaöur. Þeir standa um
stund þegjandi yfir þessari furðu.
Svo segir Marsbúinn: „Þetta hef-
ur eitthvað meö tfmann aö gera.
Þú kemur frá fortiðinni. Frá þvi
fyrir milljón árum. Hinn getur
ekki fallist á þetta. Segir eftir hik
sig hafa svo mikið langaö til aö
læra aö þekkja þá. Kynnast laun-
ungum þeirra.
Viö höfum engar slikar,” segir
Marsbúinn ögn þóttalega. „Lifiö
launar sig sjálft.” Og fleira segir
hann og allt er þaö meö ágætum.
Kveður svo og þeir hvorn annan.
Og ljóst er aö þeir eiga harla litiö
erindi hvor viö annan nema fyrir
þaö hve neyöarlega er komiö
fyrir jaröarbúanum. Hann tekur
sig svo upp meö konu og börn og
flytur til þessarar borgar, sest
þar aö i hústjaldi eins og þeim
sem sjá má i Skaftafelli á sumrin.
Börnum sinum hefur hann lofaö
aö sýna Marsbúa og þegar
hann kemur aö vatnsfleti svo aö
mynd þeirra allra speglast i flet-
inum bendir hann á myndina og
segir: „Þarna eru Marsbúarnir.”
Þau eru ráöin I aö hafast viö i
borginni til frambúöar.
Þorsteinn Antonsson
skrifar fyrri grein
um fljúgandi furðuhluti