Helgarpósturinn - 23.05.1980, Blaðsíða 8

8
Föstudagur 23. maí 1980
Jie/garpósturinn-
—he/gar
pásturinn_
Utgefandi: Blaðaútgáfan Vitaðsgjafi
sem er dótturfyrirtæki Alþýðublaðs-
ins, en með sjálfstæða stjórn.
Framkvæmdastjóri: Jóhannes Guð-
mundsson.
Ritstjórar: Arni Þórarinsson, Björn
Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórnarfulltrúi: Jón Oskar Haf-
steinsson.
Blaðamenn: Guðjón Arngrímsson,
Guðlaugur Bergmundsson, Guðmund-
ur Arni Stefánsson og Þorgrimur
Gestsson.
Ljósmyndir: Friðþjófur Helgason.
Auglýsinga- og sölustjóri: Höskuldur
Dungal.
Auglýsingar: Elin Harðardóttir.
Gjaldkeri: Halldóra Jónsdóttir
Dreifingastjóri: Sigurður Steinarsson
Ritstjórn og auglýsingar eru að Siðu-
múla 11, Reykjavík. Sími 81866. Af-
greiðsla að Hverfisgötu 8-10. Símar:
81866, 81741, 14900 og 14906.
Prentun: Blaðaprent h.f.
Askrift (með Alþýðublaðinu) er kr.
4.500,- á mánuði. Verð i lausasölu er
kr. 300.- eintakið.
í góðu tómi
tslendingar þurfa að vinna
lengur en flestar aðrar þjóðir og
hafa mikið fyrir þeim góðu llfs-
kjörum er þeir þrátt fyrir allt búa
við. Engu að siður verður þess nú
vart i vaxandi mæli aö fólki finnst
sem þessi lifskjör og með-
fylgjandi stöðutákn séu nokkuð
dýru verði keypt. Litið tóm gefist
til að sinna eðiilegu fjölskyldullfi
og hugöarefnum ýmiss konar
meðan vinnuálag hér á landi er
jafn mikið og raun ber vitni.
Samt sem áður má sjá mörg
merki þess að tslendingar sitja
ekki auðum höndum þá sjaldan
þeir eiga lausa stund. Við þurfum
ekki annað en að svipast um i
menningarllfinu til að komast að
raun um það. Miðað við höfða-
töluna margfrægu geta fáar þjóð-
ir t.d. státað af meiri aðsókn al-
mennings að leikhúsum og kvik-
myndahúsum en tslendingar og
bokalestur er langt umfram það
sem venjan er meðal nágranna-
þjóða.
Svipaða sögu er að segja um
aðra fristundaiðju.Það virðist
einsýnt að hafi hinn dæmigerði
tsiendingur fundið sér áhugasvið,
þá stundar hann það af kappi og
það sem er kannski skemmti-
iegast er að áhugamálin falla
gjarnan I alveg sérislenskan far-
veg. Má nefna t.d. lúxussport eins
og hestamennsku. Heilsurækt, al-
menningsiþróttir og útilif fanga
einnig áhuga tslendinga I stöðugt
rikari mæli svo fleiri dæmi séu
tekin. Og eftir liflegri þátttöku út-
varpshlustenda í þættinum A
beinni linu með skógræktarstjóra
á dögunum, verður ekki betur séð
en amk. hálf þjóöin hafi látið sér
orð Voltaire gamla „ræktaðu
garðinn þinn” að kenningu verða.
t Helgarpóstinum I dag er reynt
að koma til móts við þennan
aukna áhuga almennings á fri-
stundaiðju, þvi að i blaðinu byrjar
nýr þáttur sem við höfum kallað
„Fristundapóstinn”. Þar er
ætlunin að gera skil flestu þvi sem
fólk getur tekið sér fyrir hendur i
fristundunum. Mun Sigurveig
Jónsd. blaöamaður hafa um-
sjón með þessari opnu, en til að
fjalla um fjórar vinsælustu
dægradvalirnar hefur Helgar-
pósturinn fengið jafnmarga
valinkunna dálkahöfunda. Fyrir
þá sem einkum hafa áhuga á aö
sinna menningunni i fristundum
sinum er svo Listapósturinn
áfram á sinum stað, og i Borgar-
póstinum er að venju sitthvað
sem setur svip sinn á
skemmtana- og bæjarlifið.
Fjórði þátturinn hefur göngu
sina i blaðinu i dag: tJr heimi vis-
indanna með tiöindum sem varða
okkur öll á tækniöld i umsjá Jóns
Torfa Jónssonar.
Með þessum „póstum” vill
Helgarpósturinn leggja sitt af
mörkum til að færa allt það nær
okkur sem auðgar mannlifið hér
og nú.
ÉG ÞEKKI KONU...
Ég þekki eina konu hér á Egils-
stöðum sem er alger perla — það
eru nú að visu fleiri sllkar á
svæðinu — en þessi er sér á parti.
Hún er næstum hálfri öld eldri en
ég en mér finnst hún svo
skemmtileg aö það er algert met.
Hún heitir Ingibjörg Jónsdóttir
frá Vaðbrekku.
Stundum tölti ég mér I heim-
sókn til hennar og snlki kaffi og
sögur. Hún segir frá af þeirri
kúnst sem löngum hefur einkennt
þjóölega sagnalist: hún skapar
spennu, vekur reiði, hneikslun
kátlnu og eftirvæntingu — en
þegar henni sýnist svo tekur hún
sér allan þann tlma sem hún þarf
til að taka útúrdúra, ættfæra per-
sónur, greina frá fortlö þeirra og
örlögum og rekja aukasögur til
skýringar aðalsögunni. Það væri
gjörsamlega vonlaust fyrir
stressaö fólk á hlaupum að segja
eða hlusta á svona liðandi sagna-
skemmtun.
Þegar Ingibjörg segir mér frá
fólki og atburðum hér á Austur-
landi I gamla daga finnst mér ég
sjá það allt fyrir mér: konur og
karla, yfirvöld og alþýðu, harm-
leiki og spaugilegar uppá-
komur — allt I þessu tröllslega
landslagi hér fyrir austan með
þessum ferlegu fjöllum sem eng-
inn kemst yfir nema fuglinn fl júg-
andi (og flugfélagið) — og þess-
um hrikalegu fjallvegum sem
verða ófærir um leið og eitthvaö
verður aö veðri.
Ég get ekki að þvl gert að ef
mig langar tilaö kynnast staö eða
landshluta þá verö ég að fá að
vita eitthvað um fortið hans. Nú-
tlðin fær nýja dýpt, finnst mér, og
maður sér hana I öðru ljósi ef
maður þekkir sögu staðarins,
samfélagsins, svæöisins og veit af
hverju málin þróuöust
svona — en ekki hinsegin.
Hugsiöi ykkur til dæmis Seyðis-
fjörð. Ekki vissi ég neitt um
Seyðisfjörð þegar ég kom hingað
austur og lengí eftir þaö vissi ég
svosemlltiö annað um staöinn en
að þar er ágætur skóli og þar er
ATVR á Austurlandi. Ég var nú
samt svolltið að hugsa um bæinn
af þvl að hann hefur svo sérkenni-
legan svip — bæði hefðarlegan og
um leiö svolltið „forfallinn”.
Hvort tveggja skildi ég eftir að
hún Ingibjörg hafði sagt mér
sögur af Seyðisfirði — hvernig
slldin kom á 19. öldinni og bærinn
varö stór á augabragöi eins og
gullgrafarabær i Norðurameriku
Þangaö komu útlendingar, Danir
og Norðmenn o.fl. I þeim fróma
tilgangi aö láta Islenskt verkafólk
mala sér gull —eins og gengur.
Og á Seyðisfirði rlkti evrópskt
andrúmsloft enda gengu skipin
beint á milli og staðurinn var I
margfalt meiri tengslum við
Kaupmannahöfn cg Bergen en
nokkum tlma landið að öðru leyti.
Engum datt I hug að fara til
Reykjavlkur enda var þangað
ekkert að sækja sem ekki var
auðfengnara I erlendum stór-
borgum — eöa hvað haldið þið?
Og með útlendingunum kom ný
og áður óþekkt stettastifni til
landans. Vinnukonur máttu til að
mynda ekki koma á dansleiki á
Seyðisfirði á 19. öldinni þvl að
Hansenarnir, Jensenarnir og
Mayerarnir (eða hvað þeir nú
hétu) voru ekkert uppá það
komnir að dansa eitt spor I viöur-
vist „þannig” kvenna. Að þessu
var nú hlegiö á hinum fjörðunum.
Svaia var Seyöisfjöröur á meöan
hann var og hét — en slðan hefur
mikið vatn runnið til sjávar — nú
er það bara Smyrill sem gengur á
milli hans og Bergenar og
stelpumar I frystihúsinu fá að
stunda böllin óáreittar.
En það er fleira sem ég sæki til
hennar Ingibjargar en sögur af
gömlum dögum. Við þrætum um
lýðræðið I þessu þjóðskipulagi
(sem mér finnst bæði litið og
ómerkilegt) og i þeim umræðum
hef ég nú oft betur (finnst mér) —
og við tölum um bókmenntir en
þar hefur Ingibjörg oft betur af
þvi að hún hefur lesið svo hroða-
lega mikið. Og það er eitt aðal-
atriði sem við Ingibjörg erum alls
ekki sammála um — Ingibjörgu
finnst að fólk þurfi ekki að kvarta
nú til dags, enginn sé svangur og
fátækt sé ekki til. Ég benti hins
vegar á þreytuna sem er orðið eitt
helsta útlitseinkenni Seyðfirð-
inga: þreytt augu, þreytt yfir-
bragð, þreyttur limaburður, —
allt vegna þess að venjulegt vinn-
andi fólk þarf nú sem fyrr að
borða og hafa húsaskjól. Og ég
get ekki annað en velt þvl fyrir
mér hvort við munum eftir hálfa
öld eða þar um bil segja sögur af
puðinu hjá okkur — og hvort af-
komendur okkar munu þá skella
sér á lær og segja: vá — Af hverju
lét fólkið fara svona með sig:
NÁKARL
CASTRO,
ÍSLAND OG
COSA NOSTRA
Stjómarfar Kúbubúa
Stöðugur straumur flótta-
manna frá Kúbu til Floridaskaga
rifjar upp feril Fidel Castró.
Hann veitti forystu uppreisn gegn
hötuðum haröstjóra. Hann hét
landsmönnum frelsi og lýðræði og
þeir léöu honum stuðning sinn á
móti. Eftir sigur byltingarinnar
varö hins vegar litiö um efndir
loforðanna. Castró og fámenn
kllka umhverfis hann tók öll völd
i landinu og slðan hafa landsmenn
mátt sitja og standa eins og kllk-
unni þóknast. Castró gat ekki sett
á nýja „hægri” harðstjórn, svo
hann greip til þess ráös að sveipa
harðstjórnina rauðum fána. Hann
framkvæmdi nokkrar augljósar
og aökallandi umbætur I félags-
og menntamálum, gerði utan-
rlkisstefnu Sovétrlkjanna að sinni
stefnu og hann stofnaði kommún-
istaflokk. Með þvl tryggöi hann
sér stuðning kommúnista um víöa
veröld og fjárframlög frá
Rússum.
En hvorki félagar flokksins né
aðrir landsmenn hafa haft
minnstu áhrif á stjórn rlkisins.
Hún hefur algerlega verið I
höndum Castrós og kllku hans.
Duttlungar Fidel Castrós hafa
samstundis orðið að opinberri
stefnu flokks og þjóðar, sem
aldrei er spurð um álit sitt nema
til málamynda. Og þar sem allt
vald er komið á eina hendi,
verður þvl ekki haggað nema
með allsher jar uppreisn og blóös-
úthellingum eins og nýverið hefur
átt sér stað I Iran.
Við þessi skilyröi, þ.e. skort á
lýðræði og margvlsleg axarsköft I
gagnrýnislausri meöferð á efna-
hagsmálum kúbönsku þjóðar-
innar, hefur stór hluti hennar
gefist upp. Fólk unir þvl ekki að
búa áfram við vitleysuna og aö
hafa ekkert vald til þess að brey ta
henni.
Þvl flýr þaö nú unnvörpum úr
landi — greiöir atkvæði sitt með
fótunum eins og stundum er sagt.
Stjómarfar íslendinga
Framangreint kemur I hugann,
þegar hugleidd er staða lýöræðis-
ins með lslendingum I dag.
Stjórnskipan okkar er eins og
stjórnskipan annarra lýöræöis-
þjóða byggö á þrlskiptingu rlkis-
valdsins I löggjafarvald, dóms-
vald og framkvæmdavald.
Hugmynd þeirra, sem sömdu
þessa stjórnskipan og komu henni
á, varí meginatriðum sú, að með
þvl móti yrði tryggt, að rikis-
valdið safnaðist ekki um of á eina
hendi og aö hinir þrir þættir rlkis-
ins mynduðu jafnvægi innbyrðis.
Handhafar þeirra héldu valda-
græðgi hvers annars I skefjum og
hefðu eftirlít með þvl að valdiö
væri ekki misnotaö. Vald spillir.
Annars eru engin dæmi.
Stjórnarbyltingar þær, sem
dýpst áhrif hafa haft fyrir
nútímann, frelsisbyltingarnar
svonefndu, voru einmitt gegn
hinu spillta og einráða rlkisvaldi,
sem safnast hafði á fárra hendur,
er höfðu að engu hagsmuni og
mannréttindi almennings.
Það er almennt viðurkennt, að
þjóökjörið löggjafarvald sé
jafnan sterkasti þáttur rikis-
valdsins, en hins vegar var aldrei
ætlunin, að þröng kllka úr hópi
alþingismanna fengi vald til þess
að skara gagnrýnislaust eld að
eigin köku og til að sópa yfir saur
hvers annars.
Það virðist nefnilega svo, aö
Islenska þjóöin hafi I vaxandi
mæli misst frelsi sitt og forræöi I
hendur eins konar innri kllku
meðal alþingismanna. Kllka
þessi fer þvert á flokksbönd, en
hún er óðum aö verða aö hags-
muna- og valdabandalagi,
svipuðu þvl, sem meöal fólks af
Itölskum uppruna gengur undir
nafninu COSA NOSTRA.
Úrslit alþingiskosninga hafa
engin áhrif lengur á það, hverjum
er falin stjórn rlkisins. Það er
ákveðið af kllkunni eftir að hún
hefur til málamynda stigiö hinn
hefðbundna stjórnarmyndunar-
dans. Fulltrúalýöræöi okkar
kemur I veg fyrir, að hinn
almenni kjósandi ráöi nokkru um
stjórnarstefnu eöa val manna I
rlkisstjórn eins ög sýndi sig á
árinu 1978 og hún getur keypt
menn til þægðar með gylliboðum
um völdog áhrif eins og sýndi sig
við stjdrnarmyndunina á þessu
ári. Aðalatriöiðer, aöklikan haldi
völdum slnum, en kjósendum sé
sem mest haldið utan við þau.
Allt á sama stað
Alþingi hefur nú teygt sig langt
út yfir þátttöku I löggjafarstarfi
og eftirliti með hinum þáttum
rlkisvaldsins. Það er I reynd búið
að taka við þeim þáttum líka.
Yfir flesta þætti framkvæmda-
valdsins hafa veriö settar
stjórnarnefndir, sem I sitja
alþingismenn og stundum skipa
þeir sig llka sem forstjóra fyrir
veigamiklum þáttum fram-
kvæmdavaldsins. Til dómsstarfa
eru þeir einir valdir, sem
sameinuöum handhöfum lög-
gjafar- og framkvæmavalds eru
þóknanlegir, enda eru þeir oft
settir I embætti meö það I huga,
að þeir geti einnig slegist I hóp
handhafa löggjafar- og fram-
kvæmdavaídsins eftir næstu
kosningar eöa svo.
Til þess að komast hjá
afskiptum þeirra þingmanna. er
sökum æsku og óstýrilætis
þykja ekki tækir I kllkuna, hefur
verið stofnuð stjórnarnefnd kllk-
unnar, stofnun, þar sem kllkan
kemur saman og útdeilir ráns-
feng slnum. Hér er um að ræða
stjórn Framkvæmdastofnunar
rlkisins. Til þess að leggja enn
meiri áherslu á það„hvar valdiö
liggur, lætur stjórnin nú byggja
mikla háskahöll við Rauðarár—
stig I Reykjavlk, sem hlotiö hefur
nafniö CASA MAFIOSO. Viö
sömu götu hefur lengi starfað
fyrirtæki með kjöroröiö: „Allt á
sama stað.” Þau veröa nú tvö I
götunni.
Það er von, að almenningur sé
aö missa vonina um, að hans bíöi
betri tlð með blóm I haga.
Stjórnarfarið verður ekki lagað
nema með breyttri kjördæma-
skipan, beinni kosningu á leið-
toga framkvæmdavaldsins og
lögboðnum aðskilnaði á lög-
gjafar-, framkvæmda- og dóms-
valdi. Breyting á stjórnarskránni
er hins vegar I höndum Alþingis,
sem að sjálfsögðu sleppir ekki þvl
valdi, sem það hefur náð.
Oliumalarmálið
Ollumalarmálið er dæmigert
fyrir það halanegrastjórnarfar,
sem hér rikir. Hálfopinbert fyrir-
tæki á 1 fjárhagsörðugleikum.
Alþingismaður úr kllkunni er for-
maður stjórnar þess. Hann fer
mjög hófsamlega að lögum, hvað
snertir aöalfundi og þvl um llkt,
enda eru landslög sniðin fyrir
aðra en alþingismann. Hann
leitar til reglubræðra sinna i laun-
helgum COSA NOSTRA um
aðstoð I baslinu og hún lætur ekki
á sér standa. Þingmenn i banka-
ráðum gauka lánum að fyrir-
tækinu og þingmenn I stjórn
Fra mkvæmdastofnunarinnar
veita þvl margvlslega og kostn-
aðarsama fyrirgreiöslu.
Þingmenn, sem til skiptis hafa
gripið I stjórn fjármálaráðu-
neytisins, láta fresta innheimtu á