Helgarpósturinn - 23.05.1980, Blaðsíða 22

22
Föstudagur 23. maí 1980
-helgarpósturinrL
HIMNAFÖR
GRATEFUL DEAD
Eftir langa og óþreyjufulla
biö er Grateful Dead platan
nýja komin út. Me6 nýju andliti
hafa Grateful Dead komiB á
óvart og sett marga gamla
aBdáendur út af laginu — til aB
byrja meBa.m.k. I fyrstu virkar
platan alls ekki sem hef&bundin
Dead plata og sem slík kveBur
hún Grateful Dead, sem ein-
göngu tákn fyrir gamla menn-
ingu hippakynsloBarinnar.
Þegar Go To Heaven loks kom
út var li&iB tæplega eitt og hálft
ár frá útkomu siBustu plötu
Skakedown Street, sem er
lengsti timi til þessa á milli
platna frá hljómsveitinni. A
þessu timabili komu jafnframt
engar sólóplötur frá Dead
meBlimum, sem er óneitanlega
óvenjulegt i ljósi siBustu ára.
sér langa forsögu, sem er
merkilegur þáttur i tónlist og
sögu Grateful Dead. Plata
Dead, Blues For Allah, sem
kom út áriB 1975, ber fyrstu
merki um aBdráttarafl Egypta-
lands og þarlendrar menningar
á meBlimi hljómsveitarinnar.
Ahrifin voru upp frá þvi viöa
áberandi, bæöi á albúmum og i
tónlist Grateful Dead. Sjálfur
atburBurinn, hljómleikarnir i
Egyptalandi, marka hápunkt og
lok þessa timabils og um leiö
upphaf nýrra tima. I Egypta-
landi opinberuöu þeir þá
. væntanlegu leiB, sem þeir höföu
markaö tónlist sinni — vissu-
lega nokkuö frábrugöna hinum
heföbundnu Grateful Dead.
Fyrir Egyptalandsförina
höföu Grateful Dead lokiB upp-
Popp
eftir Asmund Jónsson og Guóna Rúnar Agnarsson
Þrátt fyrir þaö hefur hljóm-
sveitin veriö mjög virk og leikiö
mikiö á hljómleikum viösvegar
um Bandarikin og hefur nú
starfaö meira saman sem ein
heild, en undanfarin ár. Sem
fyrr hefur hljómsveitin sýnt aö
Grateful Dead er enn ein
fremsta hljómsveit rokksins á
hljómleikum og aösókn veriö i
samræmi viö það. Tókst þeim
m.a. aö fylla Madison Square
'Garden þrjú kvöld i röö, sem
helstu hetjum æskunnar I
Bandarikjunum, s.s. Kiss, og
Ted Nugent tókst hinsvegar
ekki.
Timamót:
/, Everybody's Dead"
Upphaf endaloka Grateful
Dead, eingöngu sem tákns og
imyndar tónlistar hippakyn-
slóöarinnar er tvlmælalaust hin
ir sögufrægu tónleikar hljóm-
sveitarinnar viö pýramidana i
Giza i egypsku eyöimörkinni i
september áriö 1978. Þessi ein-
staki viöburöur og fimm hundr-
uö þúsund dollara ævintýri átti
tökum á nýrri stúdióplötu, sem
kom svo út skömmu fyrir jólin
það sama ár. Sú plata, Shake-
down Steet, sýnir markvissa
stefnubreytingu i þá átt að að-
laga tónlist hljómsveitarinnar
breyttum timum. Til liðs viö sig
höfðu þeir fengiö Lowell George
úr Little Feat, sem upptöku-
stjórnanda. Tónlistin á Shake-
down Street birtist sem þeirra
útfærsla á „funky” með
ákveðnu, þungu og dansandi
hljómfalli. Mickey Hart, sem
fjölbreyttur og skemmtilegur
slagverksleikari, fékk þarna
stærra og meira áberandi hlut-
verk i tónlist Grateful Dead en
áður.
Fljótiega i kjölfar Shakedown
Street átti aö fylgja hljómleika-
plata frá tónleikunum I Egypta-
landi sem þvi miöur hefur enn
ekki komiö út. Enn steig hljóm-
sveitin skref I breytingaátt,
þegar hjónin Keith og Donna
Godchaux yfirgáfu Grateful
Dead i upphafi siöasta árs og
hljómborösleikarinn og
söngvarinn Brent Mydland kom
Grateful Dead — Go To Heaven
i þeirra staö. Áöur tengdist hann
Grateful Dead sem meölimur i
hljómsveit Bobs Weirs, og
undirstrikar það aukinn hlut
Bob Weirs, og minni áhrif Jerry
Garcia á heildarmynd tónlistar
Grateful Dead á nýju plötunni,
Go To Heaven. En nokkru eftir
komu Mydlands hófust upptök-
ur á þeirri plötu. Piatan átti
upphaflega aö koma út fyrir
siöustu jól og þá undir nafninu:
Everybody’s Dead, sem er
táknrænt og margrætt heiti
fyrir þau timamót sem platan
er.
Go To Heaven
Vissulega birtast gömlu
hipparnir all „sjókkerandi”
strax á albúmi Go To Heaven.
Hvit jakkaföt og hvit fráhneppt
skyrta i himnesku umhverfi,
þar sem þýöir vindar blása, —
slikt vekur óhjákvæmilega
furðu og ákveönar spurningar,
þegarihlut eiga Grateful Dead.
Þó er fullvist aö Grateful Dead
eru ekki með þessu gervi aö
„sjarma” Bee Gees-kynslóðina,
heldur miklu frekar þeirra
dauðadómar yfir fyrirbærum
diskóaldar Annaö vekur fljótt
athygli, þegar albúmið er skoö-
aö, er þaö uppstilling meölima
hljómsveitarinnar á framhliö
þess, sem visar á Bob Weir, sem
miöpunkt hinnar nýju Grateful
Dead. Tónlistin á Go To Heaven
undirstrikar þetta enn frekar,
þarsem hlutur lagasmlða Weirs
er af einstökum meölimum
stærsturog bera lög hans þunga-
miðju plötunnar. Tvö lög Brent
Mydlands sýna frekar skyld-
leika viö lagasmiðar Weirs en
Jerry Garcia. Þannig hefur
hlutur Garcia aldrei verið minni
á Grateful Dead plötu en á
þessari. Einungis tvö af átta
lögum plötunnar eru eftir hann.
Fyrstu fréttir af upptökum Go
To Heaven hermdu aö þrjú lag-
anna yröu eftir Garcia, en ein-
hverra hluta vegna vantar iagiö
Will You Raise? Er þvl greini-
legt að. Garcia hefur að ýmsu
leyti farið I skuggann, sem and-
lit Grateful Dead. Engu aö siður
| er fágaöur og yndirlegur gitar- | leikur Jerry Garcia enn sem
1 fyrr, það sem gefur tónlist
Grateful Dead öðru fremur
þennan einstaka hljóm, sem
greint hefur þá frá öllum öðr-
um.
down Street, Mickey Hart, mjög
i bakgrunni meö nýju „leikföng-
in” sln, en þvi nafni hefur hiö
ólýsanlega slagverkssett hans
gjarnan veriö nefnt. Ef undan er
skiliö þrjátlu óg átta sekúndna-
verk hans og Bill Kreutzmann
er lltiðum þann skemmtilega og
áberandi slagverksleik, sem
einkenndi Shakedown Street.
Fyrir hljóöritun Go To
Heaven réöu Grateful Dead
upptökustjórnandann Gary
Lyons, sem hingaö til hefur
einkum veriö þekktur fyrir upp-
tökustjórn á tónlist bandariskra
þunga-rokkhljómsveita s.s.
Foreigner og Areosmith. ABur
hefur val upptökustjórnenda hjá
Dead veriö umdeilt og á tiöum
óneitanlega undarlegt. Er
skemmst að minnast Lowell
George og Keith Olsens, sem
stjórnaöi upptökum fyrir Fleet-
wood Mac. Þó hefur valiö ávallt
þjónaö sinum tilgangi og er svo
einnig nú. Fyrir utan lag Bob
Weirs, Feel Like A Stranger,
eru „funk” — áhrifin á Shake-
down Street nú nánast horfin og
viö hefur tekiö þyngra „Grate-
ful Dead-rokk ■ . Þessi nýja '
tónlist Grateful Dead er fyrst og
fremst bundin við lög Weirs.
Saint Of Circumstance, áður-
nefnt Feel Like A Stranger og
ágætt lag hans Lost Sailor. Lög
hljómborösleikarans Brent
Mydlands falla vel inn i heild
plötunnar og þá serstaklega
með tilliti til laga Bob Weirs,
bæði tvö léttir ástarsöngvar,
sem venjast vel. Hvað varðar
Brent Mydland, sem hljóðfæra-
leikara, þá fellur hann betur aö
tónlist Grateful Dead en Keith
Godchaux nokkru sinn geröi.
Auk gitarleiks Jerry Garcia
eru lagasmiðar hans helsti
tengiliöurinn viö eldri tónlist,
Jerry Garcia snýr baki viö
pýramidunum og horfir fram á
viö.
Grateful Dead. Althea er tákn-
rænt fyrir klassiskar tómsmiðar
hans i gegnum árán. Lagið
minnir einna helst á sólóplötu
hans Cats Under The Stars, frá
1978, Yfir laginu er rólegur andi,
þar sem texti Roberts Hunters
lýsir togstreitu elskenda á hrif-
næman en hlutlausan hátt og
sómir laginu vel. Althea ásamt
Lost Sailor er hápunktur plöt-
unnar og gleöur án efa gamla
aðdáendur. Hitt Garcia lagiö,
Alabama Getaway, er rokklag i
anda gömlu rokkaranna og
svipar til útsendinga Grateful
Dead á gömlum rokk-,,stand-
ördum” sem Johnny B. Good.
Slíkan „standard” sem fylgt
hefur hljómleikum Grateful
Dead i gegnum árin, er að finna
á Go To Heaven, en það er lagið
Don’t Ease Me In.. Það lag, Hkt
og Good Lovin’ á Shakedown
Street og Dancing In The
Streets á Terrapin Station hafa
Dead spilað hátt á annan áratug
án þess aö hljóðrita fyrr.
Anægjulegt er að heyra hversu
vel Grateful' Dead tekst að aö-
laga þessi lög tónlist sinni
á hverjum tima.
1 Hljófæraleikurinn á Go To
Heaven er einstaklega kraft-
mikil og fáguö heild. Hljómfall-
ið er sem fyrr drifið áfram af
tvimælalaust einum fremsta
bassaleikara rokksins, Phil
Lesh, sem sameinast á sérein-
kennandi hátt trommu- og slag-
verksleik Mickey Harts og Bill
Kreutzmanns.
1 heildina er Go To Heaven þó
ekki nýr hápunktur á ferli
Grateful Dead en eftir mikil
umskipti og breytt útlit boöar
platan allt gott.
RAVEL OGHELGA
Raöað í skúffur
Þaö er útbreidd venja aö
draga einskonar jafnaðarmerki
milli impressjónisma I músik og
Claude Debussy (1862-1918).
Heimskingjarnir kalla þessi
verk min impressjónisma, sagði
hann sjálfur.
önnur venja er aö nefna I
sömu andránni Debussy og
Maurice Ravel (1875-1937).
Sjálfsagt hafa þeir eitthvað
„lært” hvor af öörum, en fyrst
og fremst eru þeir sjálfstæöir
einstaklingar, sem uppi eru um
sama leyti og kenna hvor á sinn
hátt til i stormum sinnar tiöar.
Þriöja venjan er að telja
þessa tvimenninga ákaflega
fööurætt og móöir hans Baski,
var hann vist meövitaðri Frans-
maöur en Debussy. Og framan-
af sömuleiöis meövitaöri im-
pressjónisti. Seinna færist hann
I átt til svonefndrar slöklassíkur
og hefur veriö kallaöur
klassiskur impressjónisti. Skilin
virðast liggja einhversstaöar I
grennd viö fyrri heimsstyrjöld-
ina.
Þaö fór þvi ekki nema vel á
þvi aö hefja Ravel-tónleika
Sinfóniuhljómsveitarinnar 17.
mai meö verkinu Grafhýsi
Couperins, sem samiö var á
styrjaldarárunum. Couperin
var amk.fimm ættliöa frönsk
músíkfjölskylda frá 17.-19. aldar
Eyrna /yst
eftir Arna bjornsson
„franska”. Það er ugglaust
skapgeröaratriði, hversu mjög
menn vilja þjóögera listina.
Annar eins þjóöarrembumaöur
og ég þykist vera hefur þó ætiö
átt bágt meö aö hugsa eftir þeim
brautum, þegar um tónlist er að
ræöa. Eitt sinn kom ég heim til
nemanda mlns i Berlln. Hún var
með eitthvað fallegt eftir Moz-
art á fóninum og ætlaöi aö
- slökkva, þegar ég kom. Nei viö
skulum hlusta á þetta til enda,
segi ég. Jæja hefuröu gaman af
þýskri músik? segir hún. Ha?
þýskri múslk? hvái ég. Já. Tel-
uröu Mozart kannski ekki þýsk-
an þótt hann sé austurriskur?
segir hún. Jú alveg eins, segi ég.
Ég hef bara aldrei hugsaö um
Mozartút frá þvl hverrar þjóöar
hann væri. Mozart er bara Moz-
art. Heimur fyrir sig.
Ravel yngri
Þótt Ravel væri svissneskur i
og sambærileg viö þýsku Bach-
fjölskyiduna. Hennar þekktast-
ur er Francois (le Grand) 1668-
1733. En enda þótt verkið beri
nafn þessarar frægu fjölskyldu,
er hver þáttur þess I rauninni
tileinkaöur nafngreindum vini,
sem féll I styrjöldinni. Þættirnir
voru upphaflega 6 fyrir planó,
en fjóra þeirra færöi hann siöar
I hljómsveitarbúning.
Síðan fór hljómsveitin út og
inn kom þessi snaggaralegi tæp-
lega þrltugi pianisti Pascal
Rogé og lék tvö eldri verk
Ravels: Saknaöarijóö um iátna
prinsessu, þ.e. listvininn Ed-
mond de Polignac, frá 1899 og
Sónatlnu I fls-dúr frá 1904-1906.
Þetta er hinn snöfurlegasti piit-
ur I handatiltektum og kom
aldamótablæ tónskáldsins eink-
ar vel tii skila. EBa svo hy gg jum
vér á seinni hluta 20. aldarinn-
Ravel
Ravel eldri
Eftir hlé lék hann svo með
hljómsveitinni pianókonsertinn
fyrir vinstri hönd.Sú saga er til
hans, að austurríski pianó-
leikarinn Paul Wittgenstein lét
hægri hönd sína í styrjöldinni.
Hann hélt þó áfram að spila meö
þeirri vinstri og tók nú aö falast
eftir tónverkum fyrir sig. Meðal
þeirra, sem sinntu þessu ákalli,
voru Richard Strauss, Benja-
min Britten og Ravel.
Ravel var sem áöur segir
ákafur fööurlandsvinur og gerö-
ist sjálfboðaliði i stríðinu, þótt
hann þætti raunar oröinn óþarf-
lega gamall til þess og fengi
ekki aö gera neitt annað en aka
sjúkrabll. Þegar hann heyröi,
aö hinn áttræöi Saint-Saens
heföi samiö ýmsa sviðsmúsík I
strlöinu, skrifaði hann á þá leið,
aö sá gamli heföi gert meira
gagn fyrir tónlistina meö þvl aö
framleiöa handsprengjur. En
honum fannst hinsvegar ekki
nema sanngjarnt aö gera
kollega sinum Wittgenstein
þennan greiöa.
Boleronefnist spánskur dans.
Þar er takturinn sleginn meö
kastaniettum. I sinn Bolero not-
aöi Ravel baskneskt lag, sem er
endurtekið 19 sinnum nær
óbreytt, aöeins meö sibreyti-
legri hljóðfæraskipan. „Hljóm-
sveitaráhrif án tónlistar” sagði
hann I sjálfhæöni.
Helga Þórarinsdóttir
Þetta er upphaflega ballett-
verk og næstum eins mikið fyrir
augað og eyrað. Takturinn byrj-
ar ofurlágt meö smátrommu og
strengjagripum. Lágróma
flauta byrjar á laginu. Þaö er
dansmær ein sins liös á
spönsku kaffihúsi. Klarinetta
endurtekur lagiö: einn karl-
maöur fer að dansa við hana.
Siðan bætast hljóöfærin við
hvert af ööru: gestirnir taka
smám saman þátt I dansinum,
gauragangurinn eykst æ meir
uns allt leikur á reiöiskjálfi.
Þarna fær hljómsveitarstjórinn
mikiö leikfang I hendurnar, og
Jean-Pierre Jacquillat kunni
svo sannarlega aö notfæra sér
það.
Vinnublessun
Ein sagan segir, aö Ravel
fengi hugmyndina aö Bolero,
þegar hann átti bágt meö svefn
sakir sögunarmyllu i nágrenn-
inu. Hann hafi þá farið aö reyna
að gera eitthvaö fallegt úr til-
breytingalitlum siendurteknum
hljóöum.
Einhverntímann var mér sagt
að sonur Bódans Vódiskós i Pól-
landi væri sem arkitekt aö
reyna að hanna verksmiðju, þar
sem byggingarlagiö og innrétt-
ingin hefðu listrænt gildi og
vélahljóöin yröu aö þokkafullri
múslk. Ó hve sóslalisminn væri
fagur, ef hægt væri aö láta þvi-
Hk sjónarmiö ráöa.
Helga
Og svona rétt til aö þakka
fyrir sig. Helga Þórarinsdóttir
hélt víólutónleika I Norræna
húsinu á sunnudagskvöldiö meö
ágætri aöstoö Anne Taffel.
Þaö er i rauninni sárasjaldan
sem maöur heyrir einleik á
vlóiu, enda hefur ekki veriö ýkja
mikið til af sérverkum fyrir
hana fram á þessa öld. Þó ber
aö nefna konsert eftir þann
margháttaöa brautryöjanda
Karel Stamits, Sinfonia
Concertante eftir Mozart og
Harald á Italiu eftir Berlioz.
Frá seinni áratugum er einna
kunnastur konsert eftir William
Walton og Béla Bartók dó frá
einum, sem var fullgerður
seinna.
Fyrir þá sem ekki eru vissir
skal þess getið, aö viólan er
einskonar altröídd I fiölufjöl-
skyldunni, stundum kölluö lág-
fiðla. (Um altrödd I kór er oft
sagt, aö enginn taki eftir henni
nema hana vanti). Hún er ögn
stærri en fiölan en þó minni en
ætla mætti miöaö viö dýpt. Þaö
þarf nefnilega aö vera hægt að
koma henni fyrir I hálsakotinu.
Vlóluleikararnir sitja hjá okkur
til hægri frá stjórnanda innar en
sellóin. Þar hefur Helga setiö
undanfariö og þokar varla um
set úr þessu. Þaö er uppörvandi
að sjá hve góöum hljóöfæra-
leikurum fjölgar, og það hlýtur
aö vera keppikefli að geta fyrst
og fremst treyst á innlenda
krafta, þótt gott sé aö hafa
farandleikara meö I tilbreyt-
ingaskyni.
Þær léku sónötu I g-moll eftir
Bach, Ævintýramyndir eftir
Schumann, Vókallsu eftir
Rakhmaninoff og sónötu I f-moll
eftir Brahms. Af þvi er
skemmst aö segja, aö Helga lék
hvaöeina af miklu öryggi nema
helst Schumann. Kannski hefðu
einhverjir viljað meiri snerpu á
köflum, en varla þó I Bach-són-
ötunni.