Helgarpósturinn - 23.05.1980, Blaðsíða 24

24
Föstudagur 23. maí 1980 _helgarpósturinru
VEGABRÉF TIL IRAN
7f
í næstu byltingu verða
mollarnir hengdir’
Bandarikjastjórn hélt upp á
páskahelgina m.a. með þvi að
silta stjórnmálasambandi við
tran og setja viðskiptabann á
landið. Þegar fréttin barst til
tran, urðu engin viðbrögð af hálfu
almennings. Forsetinn taiaði til
þjóðarinnar og sagði að nú yrðu
iranir að standa saman. Kho-
meiny lýsti yfir ánægju sinni yfir
sambandsslitunum og sagði vlst
sem svo, aö þau væru þaö eina
sem Carter hefði gert af viti eftir
að hann komst i Hvita húsið.
Vestrænir fréttamenn I Teheran
veitu þeirri spurningu fyrir sér,
hvort iranskur almenningur væri
orðinn sinnulaus gagnvart si-
endurteknum hótunum Banda-
rikjamanna að setja formlegt
viöskiptabann á landið. Svo var
þó ekki, þvi þó fréttinni hafi verið
tekið með þögninni, var það að-
eins iognið á undan storminum.
Stjðrnvöld boðuöu til mótmæla-
aögeröa gegn Bandarlkjunum um
allt land, föstudaginn 11. april, en
hjá múslimum er föstudagurinn
eins og sunnudagur hjá kristnum
þjóöum. Þjóöin hlýddi kalli yfir-
valda og var allur ágreiningur
milli hinna einstöku stjórnmála-
hópa látinn vlkja fyrir samein-
ingunni i baráttunni gegn óvini
þjóðarinnar númer eitt. Milljónir
manna, kvenna og barna um allt
Iran þyrptust út á götur borganna
til aö mótmæla. Mótmælagöngur
og fundir i Teheran hafa oft veriö
fjölmennir, en þaö er nær sam-
dóma álit allra vestrænna frétta-
manna I borginni, aö aldrei hafi
veriö samankominn jafn mikill
fjöldi á götum borgarinnar, siöan
Khomeiny var fagnaö viö heim-
komuna úr útlegöinni snemma á
siöasta ári.
Hitinn var oröinn gifurlegur,
þegar viö komum okkur niöur i
bæ um ellefu leytið. Þaö var ekki
til aö létta gönguna, aö vindur var
enginn og mengunin frá bilaum-
feröinni lá eins og mara yfir
götunum. Til þess aö bæta gráu
ofan á svart sótti brátt að manni
ákafur þorsti og eins og aöra
daga var alveg sama hversu
mikiö var drukkiö, þaö náöi ekki
aö slökkva þorstann nema I örfá-
ar minútur.
Fyrsti áfangastaöurinn var
bandariska sendiráöiö. Þar var
samankominn töluveröur mann-
fjöldi, en þó var þar enn allt til-
tölulega rólegt. Mótmæla-
göngurnar, sem voru einhvers
staðar á götum borgarinnar áttu
eftir aö koma þarna aö. Fólkiö
stóö þarna og ræddi saman eöa
hlustaöi á ræöu, sem Bani Sadr
forseti var aö flytja upp viö Te-
heran háskóla, en þar voru mörg
hundruö þúsund manns og ræöum
dagsins endurvarpaö um
hátalarakerfi til nærliggjandi
breiðstræta, fyrir þá sem ekki
komust inn á háskólalóöina. Var
hátalarakerfiö stilit I botn, eöa
þvi sem næst, og hávaöinn ásamt
hitanum, sem fór alltaf vaxandi,
geröu þaö aö verkum, aö and-
rúmsloftiö var hlaöið spennu og
komst maöur ósjálfrátt I einhvern
byltingarham. Meö reglulegu
millibili, yfirgnæföu fagnaöarlæti
mannfjöldans á háskólalóöinni
ræðumann og fékk þaö hjarta
manns til aö siá enn örar.
Upphafið
Eins og til aö gefa okkur, sem
stóöum þarna viö sendiráöiö,
ástæöu til aö fagna lika, flugu allt
i einu þar yfir þrjár orrustuvélar
iranska flughersins, vélar Made
in USA, vænti ég, og fagnaöi
mannfjöldinn þeim gifurlega.
Þarna voru bandariskar striös-
vélar aö bjóöa Bandarikjunum
byrginn, sýna þeim, aö Iranska
þjóöin væri tilbúin aö fara i striö.
Hafa bandarisk stjórnvöld tæp-
lega átt von á þessu, er þau tóku
aö sér aö hervæöa ógnarstjórn
keisarans fyrrverandi.
Eftir stutta dvöl viö sendiráöið,
var ákveöiö aö halda til móts viö
mótmælagöngurnar, einkum þá
er Fedayin hreyfingin stóö aö.
Fedayinar aöhyllast marx-lenin-
isma og var hreyfing þeirra
ávallt i fylkingarbrjósti I barátt-
unni gegn keisaraveldinu, en
félagar úr hreyfingunni voru alla
tiö hundeltir af leynilögreglu
keisarans og drepnir ef i þá náö-
ist. Þaö voru Fedayinar, sem
fyrstir hófu vopnaöa andstööu
gegn keisaranum. Geröist þaö ár-
iö 1971 er nokkrir þeirra hertóku
lögreglustöö i borginni Siahkal i
Noröur-lran. Þessi aögerö, sem
átti fyrst og fremst aö yera tákn-
ræn fyrir upphaf hinnar vopnuöu
baráttu iranskrar alþýöu, fékk
mikla auglýsingu i Irönskum fjöl-
miölum á sinum tima. Voru
skæruliöar kallaöir hryöjuverka-
menn og fékk einn bróöir keisar-
ans þaö verkefni aö uppræta þá.
Þessar aögeröir stjórnvalda
höfðu þveröfug áhrif viö þaö sem
til var ætlast. 1 staö þess aö þagga
máliö niöur, var það nú á allra
vörum og stappaöi stálinu i aörar
hreyfingar, eins og Moudjahedina
(en þaö er hreyfing framsækinna
múslima), sem höföu uppi áform
um aö hefja vopnaða baráttu. Of-
beldisaögeröir lögreglunnar
verkuöu þvi eins og olia á eld and-
ófshreyfinganna.
Þó þessar tvær hreyfingar eigi
stóran þátt i þvi, aö stjórn keisar-
ans var kollvarpaö, eru þær ekki
velséöar af núverandi valdhöfum
i Iran. Klerkarnir ásaka Moudja-
hedina um að hafa tiieinkað sér
ákveöna hluti úr marxisma, en
stúlka nokkur úr hreyfingu þess-
ari sagöi viö mig, aö þaö væri
ekki rétt, þau væru múslimar.
Hreyfing Fedayina er i oröi bönn-
uö, eins og á timum keisarans, en
á boröi starfar hún aö miklu leyti
fyrir opnum tjöldum og er mál-
gagn hennar, „Vinnan” selt á
hverju götuhorni. Andstætt þvi
sem er um Moudjahedina, styöja
Fedayinar klerkastjórnina ekki
nema aö litlu leyti, og þá einkum i
baráttu hennar gegn Bandarikj-
unum.
„Marg bar Amerika"
En snúum okkur aftur aö mót-
mælagöngunum. Viö þurftum aö
ganga töluvert áöur en viö fund-
um göngu Fedayina, en áöur en
aö henni kom, höföum viö m.a.
rekist á göngu kommúnista-
flokksins Toudeh. Þegar I göng-
una var komið, var hitinn farinn
aö þjaka mann verulega og skyrt-
an oröin rennblaut af svita. Gang-
an var einhver sú fjölmennasta
sem ég hef séö um ævina og alla
vega sú herskáasta.
Tug eða hundruö þúsundir
manna og kvenna á öllum aldri,
allt frá gamalmennum og niöur i
börn, gengu meö hnefa á lofti og
hrópuöu vigorö. Eitt þeirra, sem
hrópaö var i sifellu, var: „Viet-
nam, Palestina, Amerika og
Israel eru óvinirnir” og aö
ógleymdu þvi vinsælasta: „Marg
bar Amerika”, eða „niöur meö
Ameriku”. Þá hrópuöu menn lika
á striö gegn Bandarikjunum og
annaö i þeim dúr.
Aöur en varöi, var maöur sjálf-
ur oröinn þátttakandi i þessum
miöpunkti heimsfréttanna og sú
tilfinning er ógleymanleg og
nærri ólýsanleg meö oröum. Hit-
inn og stemmningin sáu til þess,
aö maöur leiö um eins og I öörum
heimi. Þarna skildi maöur hvers
samtakamáttur fólksins getur
veriö megnugur, jafnvel gegn
mesta stórveldi heimsins.
Ég var aö bjástra viö aö taka
kvikmyndir af göngumönnum um
leiö og ég gekk meö þeim, og-
vakti þar af leiöandi mikla at-
hygli, auk þess sem ég var liklega
einn af fáum, eöa eini Evrópubú-
inn, sem þarna var. Meö tilliti til
þeirra frétta, sem Islendingar fá
af atburöum I Iran, heföi kannski
ekki veriö óeölilegt aö halda, aö
ég yröi fyrir einhverju aökasti
vegna vesturheimsks uppruna
mins, en þvi var öfugt fariö. Menn
lýstu hvaöeftir annaö yfir ánægju
sinni yfir þvi aö ég skyldi vera aö
kvikmynda gönguna og eitt sinn
er ég stóö viö gangstéttarbrúnina,
var allt i einu þrifið i mig og ég
dreginn út i miöja gönguna. Ég
vissi 1 fyrstu ekki hvaöan á mig
stóö veöriö, en þá benti náunginn,
sem haföi þrifiö svona i mig, á
nokkuð sem þar var aö gerast.
Göngumenn höföu búiö til brúöu
eina stóra, sem átti aö vera tákn
heimsvaldastefnunnar, en á und-
an henni gekk ungur maður i
tötralegum klæöum og haföi stóra
sleggju I hönd. Sleggju þessa
reiddi hann ööru hverju til höggs
og sló til brúðunnar. Minnti þessi
athöfn og öll umgjörðin um hana
á einhvern fornan helgisið.
Áfangastaöur göngunnar var
bandariska sendiráöiö, en nokkru
áöur en þangal) var komiö, námu
göngumenn staöar og settust niö-
ur á brennheitt malbikiö. Astæö-
an fyrir þvi var sú, aö múslimar
höföu hafiö bænagjörð fyrir fram-
an sendiráöiö. Hefur ekki þótt til-
hlýöilegt aö trufla þá við þá iöju
sina. Ég og fylgdarmenn minir
settumst einnig niöur um stund til
þess aö hvila lúin bein, áöur en
haldiö yröi heim á leiö og siöan út
isveitina. Ég komst þviekki aftur
aö sendiráöinu þann daginn, en
mér er það til efs, aö slikt heföi
veriö hægt, þó viö hefðum dvaliö
þarna áfram, slikur var mann-
fjöldinn.
Þó flest eöa öll pólitisk samtök
landsins hafi sameinast þennan
dag I mótmælum gegn sameigin-
legium óvini irönsku þjóöarinn-
ar, fengu göngumenn ekki að
vera meö öllu óáreittir. A nokkr-
um stööum meöfram göngunni,
höföu harölinu múslimar tekiö
sér stööu og hrópuöu ókvæöisorð-
um aö Fedayinum. Hrópuöu þeir
m.a.: „Þetta veröur ekki kirkju-
garöur Bandarikjamanna, heldur
Fedayina.”
i háskóium skal lært
Eins og segir hér aö ofan, þá
var þennan sama dag mikil sam-
koma viö Teheran háskóla, en
hann ásamt bandariska sendiráö-
inu er miöpunktur fundahalda og
mótmælaaögeröa i borginni, og
eins og i flestum háskólum úti um
allan heim, áttu vinstrimenn þar
miklu fylgi aö fagna. Stjórnvöld
kunnu þvi hins vegar illa og
skömmu áöur en ég yfirgaf Iran,
gáfu þau út tilkynningu þess
efnis, aö vinstrimenn skyldu burt
úr háskólanum meö alla sina
starfsemi, ella yröi þjóöinni sigaö
á þá. Aö mati stjórnvalda eru há-
skólarnir staöir þar sem fólk
kemur til aö læra, en ekki til aö
vera meö pólitiska undirróöurs-
starfsemi. Mönnumeru svo kunn
endalokin, er harölinu múslimar
réöust á stúdenta um allt land og
drápu nokkra tugi þeirra og
særöu mörg hundruö. Þá hafa
stjórnvöld þaö i hyggju aö endur-
skoöa kennslu i háskólum
landsins meö tilliti islam. Einnig
hefur verið tekiö fyrir þaö, að
iranskir stúdentar fari til margra
landa Evrópu til aö læra annaö en
raunvisindafög. Loks tóku harö-
linu múslimar yfir nokkra
háskóla og lýstu yfir þvi, aö héöan
i frá myndu þeir velja kennarana,
og þarf ekki aö spyrja hvernig
kennarar þaö veröa.
Þaö er alltaf, eöa á maöur
kannski að segja, það var alltaf
eitthvaö aö gerast viö háskólann.
A öðrum degi dvalar minnar i Te-
heran fór ég þangaö og er maöur
nálgaöist háskólalóöina, fór ekki
á milli mála, aö þar var eitthvaö
aö gerast, þvi þar var saman-
kominn mikill mannfjöldi. Þarna
reyndist vera samankominn
fjöldi manns úr hreyfingu
Moudjahedina, sem getiö er fyrr 1
pistli þessum. Þeir höföu komiö
sér fyrir á knattspyrnuvelli há-
skólans og fór þar fram einhvers
konar heræfing, nema hvaö vopn-
in voru engin. Miklar og marg-
faldar raöir höföu veriö myndaö-
ar á viö og dreif um knattspyrnu-
völlinn og hljóp fólk þar á staön-
um, eins og i morgunleikfiminni
hjá Valdimar örnólfssyni. Ein-
staka sinnum tóku nokkrar raöir
sig út úr og hlupu þvert yfir völl-
inn. Undir þessum hlaupum öll-
um voru sungnir byltingarsöngv-
ar.
Moudjahedinar þessir voru allt
ungt fólk, bæöi menn og konur og
höföu þær allar slæöur á höföi sér
og huldu hár sitt, en slæður þess-
ar munu vera einhvers konar ein-
Frá „heræfingu” Moudjahedina á háskólalóðinni