Helgarpósturinn - 23.05.1980, Blaðsíða 12

ætla að nota þann litla i sumar.”
Næsta vetur er þó ætlunin að
leggja bilnum aftur. Gunnar
kvaðst aðeins ætla að nota hann á
sumrin.
En hvers vegna leggur fólk það
á sig, að eyöa öllum fristundum
heilan vetur i að gera upp 25 ára
gamlan bil, sem öðrum finnst að
sé öskuhaugamatur?
„Ég er með algera biladellu,”
sagöi Gunnar. „Ætli ég sé ekki
búinn að eiga svona 50—60 bila
um ævina. Ég hef gaman af að
dunda þetta i fristundum.”
— Er þetta ekki dýrt?
„Nei, ekki svo mjög. Ég hef
getað fengið varahlutina fyrir
litið, meðal annars fékk ég tvo
fulla kassa af varahlutum gefins.
Annars er þetta mest vinna og ég
er svo heppinn að eiga kunningja
sem hafa hjálpað mér og faðir
minn aðstoðaði mig við suðuvinn-
una. Ætli það hafi ekki farið
svona 150 vinnustundir i þennan
bH, allt i allt. En nú ætti hann lika
að geta dugað önnur 25—30 ár.
Garðyrkja
10
— Er ekki erfitt að stunda
garðrækt I okkar veöráttu?
„Nei, það er enginn vandi. Of
mikill hiti er alveg jafn slæmur og
of mikill kuldi. baö er aðeins
spurning um að velja réttar teg-
undir. Þegar litið er á þann fjölda
tegunda, sem við amatörarnir
höfum getað fengið til að dafna,
þá viröist ekki erfitt að rækta
blóm hérna. Þó er ekki búið að
prófa nærri allar tegundir.”
— Hvernig færðu fræin?
„Félagar I Garöyrkjufélaginu
láta frá sér það af fræjum, sem
þeir mega missa. A hverju ári er
gefinn Ut listi með þeim teg-
undum, sem til eru. Listinn í vor
með yfir 800 tegundir. Svo er ég I
sambandi við klúbba erlendis og
skiptist á fræjum við þá. Maöur
getur valið úr fleiri þúsundum
tegunda með þvl móti.”
— Hvernig geturöu munað
nöfnin á öllum þessum blómum
sem hér eru?
„Ég á betra með að muna nöfn
á plöntum en fólki. Ætli þaö sé
ekki vegna þess aö fólk hefur ekki
latnesk nöfn. Það er meira
system á plöntunöfnunum.”
— Er þetta ekki voöalega
bindandi?
„Ekki garðurinn sjálfur. Ung-
viðin I gróð urhúsinu þurfa mikiö
eftirlit. Ég fer þó stundum suður
á bóginn I sóiina og þá
sjá krakkarnir um þetta á
meöan.”
Fyrstu blómin I garðinum byrja
aö blómstra I apríl og slöan tekur
hvert við af öðru allt fram I októ-
ber. ölafur sagði, að þetta væri
alltaf jafn spennandi hobbý. Það
væri sífellt eitthvað að gerast.
Eitt þeirra blóma, sem núna
skarta sínu fegursta I garöinum,
er balkönsk skógarsóley, sem er
búin að lifa hér og blómstra árum
saman, þrátt fyrir óllkt loftslag
hér og I heimalandinu.
Á veturna er minna að gera I
garðræktinni, en þá er Ólafur á
kafi f félagsstarfi fyrir Garö-
yrkjufélagið. Þar sinnir hann
bæði ritstörfum og heldur
fræðslufundi.
Að lokum er rétt að geta atrið-
is, sem Ólafur kvað mjög mikil-
vægt. Það eru safnhaugarnir.
„Sýndu mér safnhaugana þfna og
ég skal segja þér hvernig garö-
yrkjumaöur þú ert,” sagði hann.
Sjálfur er hann með þrjá kassa,
sem hann safnar I öllu sem til
fellur I garðinum. Eftir þrjú ár er
þetta orðið að mold, sem hann
slar og kveður þá vera bestu
gróðurmold, sem til sé. Það fer
ekkert til spillis hjá garðyrkju-
mönnunum, hvorki fræ né ill-
gresi.
En það hafa ekki allir áhuga
á garöræktý þótt þeir séu
með garö. Látum fylgja hér með
hugmyndir fyrir þá. Annars
vegar er hægt að hafa óklippt tré
og skrautrunna, sem þurfa sára-
litla umhirðu. Og hins vegar er
hægtað breyta eftir frumlegu for-
dæmi Vernharðs Bjarnasonar
framkvæmdastjóra. Hann býr á
Seltjarnarnesi, þar sem hann
segir að ekki þýði aö rækta neitt.
Saltiö og rokiö drepi það allt. Þess
vegna lét hann setja rauöamöl
yfir allan garöinn.
„Blessuö minnstu ekki á græna
garða viðmig,” sagði hann. „Ég
hafði mikinn garð á Húsavlk og
fékk sérfræöing til að segja til um
hvernig hann ætti að vera. Svo
kom hvert skipið af öðru norður
meö plöntur I garöinn. Þetta var
allt s.ett niður, en rollurnar hjá
nágrannanum átu það með bestu
lyst. Hann var frá Mývatni og
þekktur þar I sveit fyrir góðan
fjárstofn. Svo ég geröi samkomu-
lag við hann um aö fá á hverju
hausti súrsað slátur og hrúts-
punga. Það voru góð skipti.”
Um rauöamölina sagði hann:
„Þetta er aö verða ljómandi
fallegt. Það er að koma i hraunið
mosi og alls konar vilt blóm og
þessi gróöur sér um sig sjálfur.”
Viðhaldið á garöinum er þvi
ekkert og Vernharður notar
frekar tfmann til að skreppa
niöur að höfn á kvöldin til aö
bjóða skipunum góða nótt. Hann
segir að þeim hafi fækkaö mikið,
sem það geri og einhver verði að
taka það að sér.
Veiðimennska
10
vegna þess hve mikið er orðiö um
þetta.”
Uppistaðan I flugunum eru
fjaörir og dýrahár og þau efni
má fá I veiöarfæraverslunum.
Kolbeinn kvað þetta ekki tlma-
freka handavinnu.
„En þaö þarf góöa samvinnu
viö eiginkonuna, þvl það vill
fylgja þessu svolltið fjaðrafok.”
Verður að trúa á þær
— Attu einhverjar uppáhalds-
flugur?
„Þaö breytist stöðugt. Það er
helst I lok veiðitlmans, sem ég á
uppáhaldsflugur og þá auðvitaö
þær sem reyndust best?”
— Veiðirðu betur á þlnar eigin
flugur?
„Ég held aö maöur veiði bara á
þær flugur, sem maður hefur trú
á að veiðist á. Og ég bý bara til
þær flugur, sem ég hef trú á,”
— Feröu mikið I veiöi?
„Það fara allar fristundir á
sumrin I þetta. En ég stunda
mikið meiri silungsveiði en lax-
veiöi. Það hefur enginn maður
efni á að stunda reglulega lax-
veiðina. Mér finnst heldur ekki
slöurgaman aðkasta fyrir silung.
Það eru mörg góö veiöivötn hérna
I nágrenni við Reykjavlk. Ég fer
mikið 1 Þingvallavatn og svo er
ágæt veiði I Elliðavatni.”
— Borðarðu sjálfur allan afl-
ann?
„Nei, það geri ég ekki. En ég á
kunningja og vini, sem finnst gott
að fá I soðiö. Ég hef aldrei selt
fisk. Mér finnst það ekki tilheyra.
Þaö er oskemmtilegt að reikna
ánægjuna I krónum. En margir
verða þó að gera það til aö geta
komist aftur I veiði.”
En veiöiáhuginn er sem sagt
ekki bundinn við veiðitlmann
einan. Allan veturinn eru menn
að búa sig undir sumariö með þvl
aö æfa köst og búa til flugur.
„Og svo er endalaust hægt að
tala um liðinn veiðitlma. Menn
eru aö velta þvi fyrir sér hvort
þeir heföu átt að bera sig öðru vlsi
að við tilteknar aðstæður. Þetta
gefur endalausa möguleika,”
sagði Kolbeinn Grfmsson.
eskjur um siðustu aldamót, en nú
búa I dalnum gömul hjón.
Arínbjörn kvaðst reikna rneð að
fólk kæmi að Brekkulæk með
Norðurleiðarútunni eða með
einkabilum, en eftir það er ferðin
að mestu farin á hestum. Menn
þurfa ekki að vera þjálfaðir
hestamenn til að fara svona ferð,
en auðvitað er það betra. Mest
getur Arinbjörn tekið 6 manns
meðihverjaferð.en þær er bæði
hægt að panta hjá Útivist og beint
hjá Arinbirni á Brekkulæk.
Föstudagur 23. mal 1980 hol^rpA^h ,rinn
Fyrr á árum höfðu þeir, sem
voru fæddir með svonefnda
dreyrasýki, litla sem enga lffs-
von. Nii er mögulegt að halda
þessum sjúkdómi niðri, þannig að
sjúklingarnir, sem kallaðir eru
blæðarar geta lifað nánast eðli-
legu Hfi og jafn lengi og hver ann-
ar.
En þaö er dýrt. Nútimalæknis-
meðferö á dreyrasýki byggist á
vikulegri gjöf storkuefnis, sem er
unnið úr blóði heilbrigðs fólks.
Það er flutt inn frá Finnlandi og
hver skammtur kostar 113 þúsund
krónur. Kostnaðurinn á ári er þvf
nær sex milljónir króna fyrir utan
venjulegan sjúkrahúskostnað. Ef
sjúkdómurinn er á háu stigi þarf
auk þess tiöari inngjafir storku-
efna, og hann getur haft alvarleg-
ar aukaverkanir á likami blæðar-
anna, sem þýöir aftur meiri
sjúkrahúslegur.
A Islandi eru aðeins tlu blæðar-
ar, þar af nlu sem eru haldnir
þekktasta alvarlega blæðingar-
sjúkdómnum. Honum veldur
skortur á vissu eggjahvítuefni,
svonefndum „faktor 8” og er
stundum nefndur Classical
hemofilia eða „sigild
dreyrasýki”. Sá sjúkdómur er
frægastur fyrir það, að fjölskylda
Viktorlu fyrrum Bretadrottning-
og margir halda, þvl æðarnar
sjálfar starfa rétt og loka fyrir
sárin”.
— Aö hvaða leyti er von Willen-
brand frábrugöinn dreyrasýki?
„Þeir sem eru haldnir von
Willenbrand eru heldur betur
settir en hemofiliar, þvl þeir hafa
um 10-30% storknunarefnisins.
Gallinn hjá þeim er hinsvegar sá,
að blóðflögurnar bregðast ekki
rétt við, þær þétta ekki sprungur
sem veröa á æöum, eins og þær
eiga að gera,” sagði Ölafur
Jensson læknir.
En von Willenbrand er llka arf-
gengur og ólæknandi sjúkdómur.
og Ólafur hefur eytt glfurlegum
tlma og vinnu I aö rannsaka hann,
og hvernig hann leggst i ættir á
tslandi. Við spurðum ólaf hvort
Island sé ekki einstakt I sinni röð
til sllkra rannsókna.
„Það má segja, að hér sé góö
ættfræðiaöstaða, en hinsvegar
skortimjög á rannsóknaraðstöðu,
sem gerði þetta verk erfiöara.
Þjóðfélagið er tiltölulega vel
skrásett og lokaö, sem gefur góða
möguleika til rannsókna af þessu
tagijbetri en vlöast annarsstaðar.
Hinsvegar eru ættir ákaflega
misvel raktar, og sjúkdómurinn
velur sér ekki ættir. önnur lftil
samfélög eru llka vel fallin til
sllkra rannsókna. Þar má telja
r T

1
j . : !
i v

'
|

m * tnS H >' ■/,/:
|y

i

Sjúkdómur bresku konungs-
fjölskyldunnar og átta íslendinga:
BLÓÐSTORKUEFNI
FYRIR BLÆÐARA
KOSTAR
SEX MILLJÓNIR
ÁÁRI
eftir Þorgrim Gestsson myndir: Einar Gunnar
ar er haldin honum. Auk þess eru
tveir íslendingar haldnir blæö-
ingasjúkdómi sem orsakast af
skorti á ,,faktor 9”.
Þessu til vibótar er svonefndur
von Willenbrand sjúkdómur, en
af honum þjást 30-40 íslendingar.
Einkenni hans er galli á blóðflög-
um og æðaveggjum, og auk þess
takmarkaður skortur á „faktor
8”. Blæðingaeinkennin eru væg-
ari en I hinum tveimur blæðinga-
sjúkdómunum.
Ólafur Jensson blóðsjúkdóma-
fræöingur og forstöðumaður
Blóðbankans varði doktorsritgerö
um fjóra arfgenga blóðsjúkdóma
1977. Þeirra á meðal var von
Willenbrand og Olafur skýrir
fyrirbrigöiö blæðingasjúkdóma
þannig:
„Hemofilia er arfgengur og
ólæknandi sjúkdómur, sem or-
sakast af þvl, að kvenkyns kyn-
litningur tekur stökkbreytingu.
Það má kalla þetta tilraunastarf-
semi náttúrunnar. Hinn breytti
iitningur erfist slðan gegnum
kvenlegg, þ.e. konur eru arfber-
ar, en sjúkdómurinn kemur aö-
eins fram I karlmönnum. Blæö-
ara skortir nauösynlegt eggja-
hvltuefni I blóöiö, svo það storkni
með eðlilegum hætti. „Sjálfsvið-
gerð” llkamans hefur semsagt
takmarkaöa eða enga starfs-
hæfni, ef sprunga kemur I æð. Þá
blæðir hindrunarlaust. Til að fá
blóöið til að storkna verður þvi að
gefa blæðurum storkuefni úr öðr-
um beint I æð” sagði Ólafur Jens-
son við Helgarpóstinn.
— Er blæðurum mögulegt aö
lifa nokkurnveginn eins og annað
fólk, þrátt fyrir allt?
..Að sjálfsögðu verða blæðarar
aö velja sér umhverfi og lífshætti
við hæfi. Þeir veröa aö forðast
þær aðstæður sem framkalla
blæöingar, til dæmis grófa vinnu.
Það sem veldur
blæöurum mestum skaöa eru
blæðingar inn á liöamót og
áverkablæðingar inn á vöðva eða
I innyfli. Blæðingar á útvortis-
sárum eru ekki eins hættulegar
útkjálka Noregs og Svíþjóðar og
til dæmis Álandseyjar. En það
var einmitt finnskur prófessor,
Erik von Willenbrand, sem lýsti
sjúkdómnum, fyrst á Alands-
eyjum, árið 1920”, sagði Ólafur
Jensson.
Eins og fyrr segir er dreyrasýki
ákaflega „dýr” sjúkdómur. A
Islandi og annarsstaöar þar sem
Ólafur Jensson, blóðsjúkdóma-
fræðingur: Hemofilia er arfgeng-
ur ólæknandi sjúkdómur, en það
má halda honum niðri.
sjúkratryggingakerfi er tiltölu-
lega gott er kostnaður við hann að
sjálfsögöu allur greiddur úr sam-
eiginlegum sjóði. Það hefur þó
ekki alltaf verið sjálfsagt, og er
enn ekki sjálfsagt allstaöar.
Arið 1958 gekkst kanadlskur
tryggingamaöur, sem sjálfur er
blæðari, fyrir stofnun alþjóöa-
samtaka blæðingasjúklinga. Nú
eru 53 lönd I þessum samtökum,
sem nefnast World Federation of
Hemofilia, og ísland varö aðili
árið 1977. Formaöur Islenska
blæöarafélagsins er Sigmundur
Magnússon lækniijforstöðumaöur
Rannsóknarstofu Landspltalans I
blóðmeinafræöi.
„Meðal helstu verkefna heims-
sambandsins eru að vinna aö
framleiðslu storknunarefnisins
og tryggingamál blæðara. Það er
llka stórmál hjá sambandinu að
samræma greiðslu sjúkrakostn-
aöar milli landa til þess aö gera
blæðurum kleift aö feröast er-
lendis eins og annað fólk”, sagöi
Sigmundur viö Helgarpóstinn.
Sigmundur Magnússon forstöðu-
maður rannsóknarstofu Land-
spitalans I blóðmeinafræði: Fyrir
blæðurum er spurningin um ör-
kuml og jafnvel líf eða dauða.
Aöal tilgangur samtakanna er
annars að bæta aðstöðu blæðara
hvarvetna I heiminum og gera
þeim kleift aö starfaog lifa þvl
sem næst eins og heilbrigt fólk.
Þetta hefur félagiö fyrst og
fremst gert með þvl að sjá til
þess, að þekking á sjúkdómnum
sé sem víöast fyrir hendi. 1 þeim
tilgangi eru veittir styrkir til
lækna og annarra sem koma viö
sögu I meðferð blæöara, til að afla
sér þekkingar um sjúkdóminn.
Heimssambandið stendur auk
þess annað hvert ár fyrir þingi
þar sem þátttakendur eru bæði
læknar og aðrir visindamenn og
sjúklingar.