Helgarpósturinn - 20.02.1981, Blaðsíða 4

NAFN: Guðjón Petersen STAÐA: Framkvæmdastjóri Almannavarna rikisins
FÆDDUR: 20. nóv. 1938 HEIMILI: Völvufell 8 HEIMILISHAGIR: Eiginkona Lilja Benediktsdóttir
og eiga þau tvö börn BIFREIÐ: Wagoner árg. '74 ÁHUGAMÁL: Gönguferðir og lestur góðra bóka
Föstudagur 13. febrúar 1981 —helgarpásfurínrL
Almannavarnir eru ekki björgunarsveit
Eru Almannavarnir rikisins i
raun nokkuö annaö, en nafniö
tómt?
„Já, þær eru meira en það. Al-
mannavarnir rikisins eru i raun-
inni sameinað afl þjóðfélagsins.
Þær eru ekkert annað en samheiti
á þvi afli, sem beitt er til varnar
landi og þjóð”.
En hver eru völd þessarar
stofnunar?
„Almannavarnir rikisins hafa
ekki mikil bein völd, þvi valdið
liggur mestmegnis hjá almanna-
varnarnefndum hinna einstöku
héraða. Hins vegar er Almanna-
vörnum rikisins samkvæmt lög-
um ætlað að sjá um heildarskipu-
lag þessara mála, samræma störf
þessara umdæma og hafa umsjón
meö þvi hvernig staðið er að al-
mannavörnum viðs vegar um
landið”.
En hvernig virka þessi völd i
framkvæmd? Hver er ykkar
staöa t.d. þegar eitthvaö kemur
upp á?
„Okkar hlutverk er ef til vill
fyrst og fremst upplýsandi.
Þannig komum við boðum til al-
mannavarnarnefnda, ef við telj-
um ástæðu til að vara þær við.
Einnig getum við farið fram á
það, að þær hefji störf eftir fyrir-
fram gerðri áætlun, ef okkur list
svo á ástandið, að þörf sé á þvi að
þær gripi inn i”.
Þiö hafiö sem sé ekkert aö
segja um raunverulega fram-
kvæmd á hjálparstarfinu? Þaö er
einvöröungu i hendi almanna-
varnarnefndanna?
„Það er lögreglustjóri á við-
komandi stöðum og almanna-
verndarnefndirnar, sem verða að
taka á þeim vandamálum sem
upp koma, ekki sist ef uppákomur
verða sem ef til vill er ekki gert
ráð fyrir i þeim fyrirframgerðu
áætlunum sem búið er að byggja
upp. Ef hins vegar stóratburðir
gerast i fleiru en einu umdæmi i
einu, þá er aöalhlutverkið komið i
hendur Almannavarnarráðs
rikisins og þá um leiö i greipar
dómsmálaráöherra og rikis-
stjórnarinnar”.
En nú segja ýmsir aö samræm-
ingin og samhæfingin á milli
hinna ýmsu þátta björgunar-
starfsins gangi ekki snuröulaust
fyrir sig, þegar til kastanna er
komið. Björgunarsveitir og jafn-
vel lögregluyfirvöld taki litt mark
á tilmælum og skipunum Al-
mannavarna rikisins?
„Þetta er ekki rétt. Samstarfið
hefur gengiö með ágætum”.
Nú benda menn samt oft á
þyrluslysiö á Mosfellsheiöi fyrir
nokkrum misserum og segja aö
þá hafi i raun enginn haft yfir-
stjórn með höndum, enda þótt al-
mannavarnarkerfiö hafi veriö
sett í gang?
„Þvi er haldið fram af einstök-
um mönnum að öngþveiti hafi
skapast i þvi tilviki. Þetta dæmi,
sem þú nefnir, er mjög sérstakt.
Þarna veröur slys framan við
björgunarmennina, sem eru aö
starfa vegna annars slyss þannig
Óveöriö síðastiiðiö mánudagskvöld skaut mörgum skelk í bringu og minnti menn óþy rmilega á, hve
mannskepnan er veik i giimu sinni viö höfuðskepnurnar — veöur og vinda. Hver og einn reyndi þó að
spyrna vlö fótum og bjarga þvi sem bjargað varö undan veöurofsanum. Smæö mannsins í þeim átökum
var þó bersýnileg.
Almannavarnir rikisins og almannavarnarnefndir um allt land, hafa þó sett upp áætlanir sem eiga
t.d.-aðmæta aðstæðum cinsog þærgerðust á mánudagskvöid. Mörgum finnstsem þær áætlanir séu ekki
nægilega vei iýðum ljósar og einnig aö brotaiamirnar i almannavarnarkerfinu séu of margar, þegar á
reynir.
Guðjón Petersen er framkvæmdastjóri Almannavarnarráös og hann er i Yfirheyrslu aö þessu sinni. '
að viðbrögð á slysstað gerast i
skyndi og óskipulega. Þegar svo
aftur almannavarnir fá boö um
þennan atburð, og að verið sé að
flytja fjölda slasaðra til Reykja-
vötur jafnframt þvi að Borgar-
spitalinn, sem er staðaraðili i
málum sem þessum hér i Reykja-
vik, hafi þá þegar beðið aðra
spitala að vera i viðbragðsstöðu,
þá var sú ákvörðun tekin hér i
stjórnstöð Almannavarna rikisins
að vinna samkvæmt-fyrirfram
gerðu skipulagi Almannavarnar.
Eftir að við hófum störf við að
samræma aðgerðir rikisspital-
anna þá hlýddu allir og unnu eftir
þvi skipulagi”.
Sú gagnrýni hefur og komið
upp, aö þið hjá Almannavörnum
rikisins, væruð ekkert annaö en
möppudýr, sem gætuö unniö sam-
kvæmt skriflegum áætlunum, en i
raun kynnuö þiö ekkert til verka
þegar óvænt vandamál skytu upp
kollinum? Þiö væruð sem sé
skrifstofumenn, en ekki björg-
unarmenn og þvi vart hæfir til að
hafa nokkra yfirstjórn meö hönd-
um?
„Þetta er mjög einkennileg
gagnrýni. 1 fyrsta lagi vill svo til
að tveir af starfsmönnum hér —
ég og annar til — eru vanir björg-
unarmenn i „praxis”. Við höfum
margoft starfað við björgunarað-
gerðir á vettvangi og tekið þátt i
mjög mörgum tegundum björg-
unaraðgerða. 1 annan stað er það
ekki verksvið Almannavarna
rikisins að leysa úr einstökum
fagvandamálum sem upp kunna
að koma upp á vettvangi. Björg-
unarmenn hafa stundum sagt
sem svo við okkur. „Ætlið þið að
segja okkur hvenær og hvort viö
megum fara yfir ákveðna á? ” En
það sem við erum einfaldlega að
'segja er að 100 björgunarsveitir
fari ekki á einn blett og skilji 10
eftir. Þaö er skipulagning af
þessu tagi, sem viö erum sér-
hæfðir i og er okkar hlutverk fyrst
og fremst”.
Nú hefur þú sagt opinberiega,
aö ýmsar almannavarnarnefndir
úti á landi væru ekki fuliklárar á
hlutverki sinu.
„Já sumar hverjar”.
En er ekki sökin hjá ykkur?
Liggiö þiö ekki um of á ykkar
heildarskipulagi og sinniö þiö
nægiiega nauösyniegum tengsl-
um út á land?
,,Egheldaöréttsé,að segja frá
þvi, að allar áætlanir sem hérna
eru gerðar, eru unnar i náinni
samvinnu við aðila á hverju um-
dæmissvæði. Það er öllum heima-
mönnum, sem vinna að þessum
málum, þar á meðal björgunar-
sveitunum, heimilt að tjá sig um
þessar björgunaráætlanir, meðan
þær eru i vinnslu. Siðan eru
áætlanirnar vandlega kynntar
þessum aðilum — slökkviliðs-
mönnum, lögreglumönnum,
björgunarmönnum og fleirum —
og leitað eftir athugasemdum og
upplýsingum. Þetta sýnir að við
viljum i raun, að það séu heima-
menn sem hafi frumkvæði um
skipulag sins öryggiskerfis, en
staðreyndin er sú, þegar komið er
að skipulagsmálum og samræm-
ingarmálum, þá koma mjög fáar
ábendingar frá mönnum. Hitt er
einnig athugunarvert, að nokkuð
hefur borið á þvi á vissum stöð-
um, að menn hafa alls ekki sett
sig inn i skipulag björgunarmál-
anna og það hefur meira að segja
gengið svo langt, að menn hafa
sagt við okkur ef til vill einu ári
eftir að þeir hafa verið á fundi þar
sem skipulagið var kynnt, að þeir
hafi aldrei heyrt minnst á þessi
skipulagsmál”.
Hverjum er um aö kenna i þess-
um tilvikum?
„Ja, ég veit það varla”.
Eru Aimannavarnir rikisins
ekki of nokkurs konar felu-
stofnun i þjóöfélaginu? Hvaö veit
fólk til dæmis hvaö sett er í gang,
þegar fárviöri geisar og al-
mannavarnir skerast i leikinn?
Það eina sem fólk fær aö heyra,
eru véfréttartilkynningar I út-
varpi frá Almannavörnum rikis-
ins sem á stundum eru blandaöar
ýmsum smávægilegum húsráö-
um? Er það leyndarmál, hvaða
aögerö þiö setjið i gagniö undir
vissum kringumstæðum?
„Ég vil nú ekki skrifa undir, að
almannavarnir séu meö ein-
hverjar tilkynningar i véfréttar-
stil. Það sem ef til vill er stærsti
misskilningurinn i hugum fólks,
er að það heldur að Almanna-
varnir rikisins séu ein björgunar-
sveitin enn. Almannavarnir eru
ekki björgunarsveit. Almanna-
varnir eru einungis hið samhæfða
afl þjóðfélagsins. Þegar lögreglu-
menn, slökkviliðsmenn, raf-
magnsmenn og raunar allir þeir
sem vinna beint eða óbeint að
björgunaraðgerðum og er þá al-
menningur þar með talinn, þá eru
allir þessir aðilar að starfa að al-
mannavörnum. Við erum öli að
starfa að þvi sama, þ.e. að verja
okkur sjálf. Hlutverk Almanna-
varna rikisins er að hafa yfirsýn
yfir þessa hluti. Hvað er að gerast
á hverjum stað, á hvaða tima og
leiðbeina um framkvæmdina.
Hitt er rétt, að æskilegt er að
stefna að aukinni fræðslu til
handa almenningi, hvernig hann
eigi að bregðast við i einstökum
tilfellum og sú vinna er þegar
hafin”.
En ef viö iitum til fárviðrisins á
mánudagskvöldiö. Nú var ykkur
ekki gert viðvart frá Veðurstofu
fyrr en klukkan tæplega sjö um
kvöidiö þegar veðriö var þegar
farið að ganga upp. Hvers vegna
svona seint og við hvern er að
sakast?
„Það er við engan að sakast.
Náttúran er mjög brigðul og
veður getur breyst á skömmum
tima. Mér skilst á þeim á Veður-
stofunni að þeir hafi ekki vitað
hvað lægðin hefði dýpkaö mikið
fyrr en um sex leytið um
kvöldið”.
En samt er ekki haft samband
við ykkur fyrr en sjö.
Þarna fer heili klukkutimi tii
spillis.
„Já, það er rétt. Ég vil hins
vegar leggja á það rika áherslu,
að jafnan hefur verið náiö og gott
samstarf á milli Veðurstofunnar
og Almannavarna rikisins og er
t.d. hægt að nefna það, aö hún
hefur aðvarað okkur a.m.k. fjór-
um sinnum á vetrinum vegna
snjóflóðahættu á vissum stöðum á
landinu. Þessum skilaboðum höf-
um við siðan komið áleiðis til
hinna einstöku almannavarna -
nefnda”.
Hvað með rafmagnsmálin á
mánudagskvöldiö. Nú eruð þið
ekki i beinu sambandi viö Raf-
magnsveituna né Landsvirkjun
og vissuö þvi litið meira um
ástand rafmagnsmálanna lengi
frant eftir kvöidi, en hver annar.
Er þetta ekki fráieitt ástand og
stórt gat i öryggis- og upplýsinga-
kerfinu?
„Það er rétt. Þarna er veik-
leiki. Það er gert ráð fyrir þvi i
áætlunum almannavernda út um
land allt, að rafveitur láti nefnd-
irnar vita ef um langvarandi raf-
magnsbilanir verði að ræða. Það
verður að segjast eins og er, aö
þessum tilkynningaskyldum raf-
veitnanna er ekki nægilega vel
framfylgt. Það hefur á hinn bóg-
inn ekki verið farið fram á það við
Landsvirkjun og Rafmagnsveitur
rikisins að þær tilkynni Almanna-
vörnum rikisins um meiriháttar
rafmagnsbilanir”.
Hvers vegna hefur ekki veriö
fariö fram á jafn sjálfsagðan
hlut?
„Það hefur ekki þótt ástæða tii
fram að þessu að fá þannig form-
legar tilkynningar frá þessum
aðilum, þar sem fyrir þessum
upplýsingum er gert ráð á
sveitarfélagsgrundvelli”.
En er þaö ekki einmitt meö
stærri málum i „krítísku"
ástandi, aö fá að vita um raf-
magnsmálin í heild sinni og þróun
þeirra?
„Almannavarnir rikisins hafa
haft mikið samband við þessar
stofnanir á sviði fyrirbyggjandi
aðgerða i rafmagnsmálum, en
minna samband varðandi upplýs-
ingastreymi frá þeim þegar bil-
anir verða”.
Verður ekki fyllt upp í þetta gat
i kerfinu?
„Ég reikna með þvi.jú, að
auknu samstarfi verði þarna
komið á”.
Nú sagðir þú I útvarpi, að ykkur
væri nú frekar en fyrr, ljós nauð-
syn þess, að fólk ætti rafhlöðuút-
varpstæki þegar rafmagniö færi
af og Almannavarnir myndu
leggja á þaö áherslu i áróöri sin-
um að slík viðtæki væru á hverju
heimili. Mörgum finnst þetta nú
seinkomin opinberum, aö átta sig
nú fyrst á nauðsyn feröaútvarpa i
rafmagnsleysi?
„Ég villeggja á það áherslu að
i útvarpinu var ég aðeins að svara
beinni spurningu, sem til min var
beint um þetta einstaka mál.
Auðvitað hefur okkur verið ljós
nauðsyn þess að fólk ætti sin raf-
hlöðuviðtæki til að geta hlustað á
tilkynningar i útvarpi. Hins vegar
hefur almenn fræðsla til handa
almenningi verið litil á siðustu
árum og ráð er fyrir gert að auka
hana til muna og i þeirri fræðslu-
herferð verður komið inn á þetta
atriði eins og mörg fleiri”.
En almennt talað: Hvernig
erum við íslendingar staddir ef
eitthvað alvarlegt kemur upp á,
eins og stórjaröskjálfti hér á
Reykjavikursvæðinu, eða ef
kjarnorkustyrjöld brytist út?
„Við erum ekki vel staddir
tæknilega, mjög veikir mannafla-
lega og mjög fjárvana. Þetta
verður að segjast eins og er. Hins
vegar er skipulag okkar ágætt og
reynsla talsverð og þar liggur
okkar styrkur. Hvað hernaðar-
átök varðar þá hefur litið sem
ekkert verið gert á þvi sviði, sið-
ustu 10 árin. Nú hins vegar er það
skoðun okkar, að það þurfi aö lita
nánar á þau mál og taka þau fast-
ari tökum og hefur það verið gert
á siðustu mánuðum. Á árunum
1960— 70 var hins vegar unnið
nokkuð að þessum málum og það
má geta þess að i landinum höf-
um við t.a.m. nægilegt húsrými
til að skýla öllum landsmönnum
fyrir geislavirku úrfalli”.
Erum við isiendingar tiltölu-
lega öruggir i þinum höndunt og
Almannavarna rikisins og al-
mannavarnarnefndarinnar? Er
óhætt að treysta á ykkar forsjá?
„Islendingar geta held ég verið
tiltölulega ánægðir með sinar
ungu almannavarnir og hvað
varðar uppbyggingu þeirra og
skipulag, þá eru þær alveg sam-
bærilegar við það sem best gerist
i heiminum. Veikleikinn liggur
hins vegar á tæknisviðinu”.
eftir Guðmund Árna Stefánsson