Helgarpósturinn - 20.02.1981, Blaðsíða 23

23
halrjarpncrfi /r/nn Fös>udagur 20 febrúar 1981
Óveöur eins og þaö sem skall
yfir nú á aöfararnótt þriöjudags-
ins, og skemmdirnar sem þvi
fylgdu, eru góö auglýsing fyrir
tryggingafélögin. Nokkuö dýr aö
visu. En alltaf eftir stórskaöa af
einhverju tagi — bruna, ofsarok
og svo framvegis — þá hópast fólk
inn á skrifstofur tryggingafélag-
anna og lætur tryggja. Og þaö
þrátt fyrir þá staöreynd aö allt
umtal um tryggingafélögin eftir
svona stórskaða er fremur nei-
kvætt. Það er fyrst og fremst rætt
um það sem ekki fæst bætt, og
minnst á smáleturskafla, sem
almenningur veit ekkert um
þegar hann kaupir trygginguna.
Það liggur nú fyrir að Bjarg-
ráðasjóður, sem bjargaði þvi sem
bjargað varð i óveörinu i septem-
ber 1973, er tómur af völdum
Margir uröu fyrir miklu tjóni i óveðrinu fyrr i vikunni. Með þvi að taka
heimilistryggingu, húseigendatryggingu, ábyrgöatryggingu bifreiöa og
kaskó eru menn býsna vel settir — þó þaö kosti 5 þúsund nýjar krónur á
ári að meftaltali. Mynd Dagblaftift
Tryggingarnar og götin
verðbólgu, og öörum meinum
fjárhagslegum. Þá er Viðlaga-
sjóður sömuleiðis ekki reiðubúinn
að láta fé af hendi rakna, en af
öðrum ástæðum. Hann greiöir
aðeins bætur ef tjónið er af völd-
um eldgosa, jaröskjálfta, snjó-
flóöa, skriðufalla eöa flóða. Ef
það er rok, þá eru tryggingafélög-
in einu aðilarnir sem vonast má
eftir aö hjálpi.
Nú eru i landinu 30 aðilar sem
leyfi hafa til að selja tryggingar.
Fjórtán þessara aðila eru rikis-
fyrirtæki, það er, að til þeirra var
stofnað með sérstökum lögum.
Tó'íf eru hlutafélög, og fjögur eru
svokölluð gagnkvæm félög, þar
sem hinir tryggðu eiga sjálfir
félögin. Af þéssum 30 eru 5 lif-
tryggingafélög, 3 endurtrygg-
ingafélög, og 22 skaðatrygginga-
félög.
Um öll þessi félög gilda lög og
reglugerðir. Lögin eru frá árinu
1978, teljast vera mikill lagabálk-
ur, auk þess sem þrjár reglugerð-
ir eru til um starfsemi trygginga-
félaganna, þar sem enn nánar er
sagt til um starfsemi þeirra. Siö-
an er það Tryggingaeftirlit rikis-
ins sem sér til þess aö félögin
uppfylli þau skilyröi sem lögin og
reglugerðirnar mæla fyrir um, til
dæmis að þau hreinlega séu það
vel stæð að þau geti borgað allt
sem þau lofa aö borga.
Almenningi finnst eflaust
greinilegt að tryggingafélögin séu
á grænni grein. Þau halda vel i
starfsfólk, sem bendir til að þau
greiöi góð laun, og skrifstofuhús-
næði þeirra flestra er af flottari
tegundinni. Staðreyndin mun lika
vera sú að öll þessi félög komast
vel af, enda er það eins og áður
sagði, skilyrði fyrir rekstrarleyfi,
að þau geti staðið við skuldbind-
ingar sinar. Þó eru þau langt frá
þvi að vera öll jafn öflug. Afkom-
an er mismunandi eftir greinum.
Nú aö undanförnu hefur hún verið
hvaö verst i bifreiöatryggingum,
en einnig i sambandi við endur-
tryggingar erlendis frá.
Þessi slæma afkoma stafar ein-
faldlega af þvi að iðgjöldin eru of
lág, þótt sumum finnist það
kannski ótrúlegt. En það er skoð-
um Tryggingaeftirlitsins, og það
hefur stutt félögin i „baráttu”
þeirra við verðlagsyfirvöld. Þau
yfirvöld hafa enn sem komiö er
ekki veitt leyfi til þeirra hækkana
á iðgjöldum sem tryggingafélögin
óska, hvað svo sem veröur i
framtiöinni. Samkvæmt nýju
tryggingalögunum frá 1978 hefur
bókhald félaganna verið sam-
ræmt, og allar tölur i sambandi
við reksturinn eru opinberar og
meöal annars birtar i Lögbirt-
ingablaöinu.
Nú eftir veörið mikla hafa kom-
ist á kreik ýmsar furöusögur um
„götin” i tryggingaskilmálunum.
Aö þetta og þetta sé ekki bætt,
vegna þess að aðstæðum var
svona og svona háttað. Og tilfellið
mun vera að kaskótrygging bætir
til dæmis ekki tjón sem hlýst af
þvi ef bill náungans fýkur á þinn
bil og beyglar hann. Ef hinsvear
þinn blll fýkur á bil náungans, og
Leopoldo Calvo Sotelo
Felipe Gonzalez
Umskiptin á Spáni frá einvalds-
stjórn til lýðræðislegra stjórnar-
hátta gengu svo skjótt og lipurt,
að Spánverjar sjálfir eru furðu
lostnir og hreyknir af hófsemi
sinni og vilja til málamiðlunar.
Umheimurinn tengir farsæla
lausn á torveldum viðfangsefnum
i stjórnarfari Spánar einkum
nöfnun tveggja manna, Juans
Carlos konungs og Adolfo Suarez
forsætisráðherra.
En nú er fyrsta skeið endur-
reistrar lýðræðisstjórnar á Spáni
á enda og erfiöleikar framundan.
Samtimis vaxandi þrengingum i
atvinnulifi gætir upplausnar-
tilhneiginga i stjórnarflokknum,
Lýðræðislega miðjubandalaginu.
Ungt iýðræði á Spáni
gengst undir prófraun
Togstreitan innan flokksins varð
til þess að Suarez lét skyndilega
af stjórnarforustu og flokks-
formennsku um siðustu
mánaðarmót.
Forsætisráöherraskiptin voru
nógu erfiö, þótt ekki kæmi annað
til en ástandið i Miöjubanda-
laginu, en þar á ofan bætist upp -
námvegnamannviga aöskilnaðar-
sinna i Baskahéruöum á Norður-
Spáni og hrottalegrar meðferðar
lögreglu á fanga úr þeirra rööum.
Er svo komið, að ósýnt er með
öllu, hvort Leopoldo Calvo Sotelo
fær i dag umboð þingsins i Madrid
til að mynda nýja rikisstjórn.
Þegar Suarez sagði af sér
forsætisráðherraembættinu, stóð
fyrir dyrum flokksþing Miðju-
bandalagsins. Lét Juan Carlos
konungur biða fram yfir þingið,
að tilnefna nýtt forsætisráðherra-
efni.
Hafi konungur gert sér vonir
um, að flokksþingið skýrði stefnu
og yki samheldni þess sundurleita
hóps, sem aö Miðjubandalaginu
stendur, fer þvi fjarri að þær hafi
ræst. Að visu héldu stuðnings-
menn Suarez meirihluta i
flokksstjórn, en meö slikum
naumindum aö ljóst er að hægri
öfl i bandalaginu láta ekki af sókn
sinni gegn nánustu samherjum
forsætisráöherrans fyrrverandi.
Aftur á móti gera hægri menn i
Miðjubandalaginu sér vonir um
að sinn hlutur vænkist, ef Sotelo
tekst stjórnarmyndun. Hann hef-
ur verið dyggur samstarfsmaður
Suarez, og hlaut þvi umboð
flokksins til aö taka við forsætis-
ráðherraembætti, en ekki fer
milli mála að hann er töluvert
hægri sinnaðri en fyrirrennarinn.
Kemur þar bæöi til uppruni, þvi
Sotelo er af kunnri konungssinna-
ætt og varð morð á föðurbróður
hans ein helsta átyllan fyrir
uppreisn Franco og hans nóta
árið 1936, og ekki siður að Sotelo
hefur starfað við atvinnurekstur i
þágu stórfyrirtækja fram til þess
að hann gerðist stjórnmála-
maður.
Miðjubandalagið er mjög
ósamstætt. Að þvi standa
sósialdómókratar, kristilegir
dómókratar, frjálslyndir og
ihaldsmenn. Suarez hafði
tilhneigingu til að taka verulegt
tillit til aflanna vinstra megin i
bandalaginu, af þvi hann taldi
keppnina um völdin fyrst og
fremst standa við sósialista.
Þessi afstaða fráfarandi forsætis-
ráðherra varð til þess, að hægri
menn beittu sér gegn honum af
vaxandi þunga, svo hann taldi sér
ekki lengur sætt i embætti.
Annars vegar tóku hátekjumenn
óstinnt upp viðleitni Suarez til að
koma á stighækkandi sköttum.
Hins vegar snérist kaþólska
kirkjan gegn frumvarpi Ordonez
dómsmálaráðherra og foringja
vinstri arms Miðjubandalagsins
um heimild til hjónaskilnaðar,
þegar bæði hjón samþykkja aö
slita hjúskap.
Yfir deiluna um hjúskapar-
löggjöfina var breitt á flokksþingi
Miöjubandalagsins i Palma de
Mallorca meö óljósu orðalagi,
sem flokksbrotin túlka i mismun-
andi vegu. Var talið sýnt að eitt
mesta vandamál Sotelo við
stjórnarmyndun yrði að koma
Ordonez þannig fyrir i ríkisstjórn
sinni, að bæði gætu hægri menn
og vinstri i Miðjubandalaginu við
unað.
En i þessari. viku kom upp
annað mál, sem er enn alvarlegra
fyrir forsætisráðherraefni.
Miðjubandalagið hefur ekki nema
135 sæti af 350 á þingi, og hefur
Suarez stjórnað með beinum eða
óbeinum stuöningi héraöaflokka i
Katalóniu og Baskalandi. Sotelo
þarf liðsinni sömu flokka til aö
hljóta umboð hreins meirihluta á
þingi til stjórnarmyndunar.
Fyrir hálfum mánuöi vann
ETA, hermdarverkasamtök sem
berjast fyrir aðskilnaöi Baska-
lands frá spænska ríkinu, ódæöis-
hann beyglast jafn mikiö — þá
færðu það bætt. Semsagt,
skemmdir af völdum þess að bill-
inn fýkur eru bættar, en skemmd-
ir af völdum áfoks eru ekki bætt-
ar.
Hvað er það sem ræöur svona
skilmálum? Þaö er samstarfs-
nefnd um bifreiöatryggingar sem
þetta tiltekna dæmi heyrir undir.
Sú nefnd ákveður skilmálana, og i
henni sitja fulltrúar nokkurra
tryggingafélaga. Nefnd þessi
starfar i samræmi viö trygginga-
lögin, en þar er ekki aö finna
nákVæmar útleggingar á þvi hvaö
beri aö setja i tryggingaskilmála.
Þar er talaö um að skilmálarnir
eigiaövera ,, i samræmi viö góöa
viðskiptahætti”, og það er i
verkahring Tryggingaeftirlitsins
að fylgjast meö aö ■sanngirni sé
gætt af tryggingafélögunum.
Aö þessir skilmálar feli ekki i sér
gildrur sem almenningur eigi á
hættu aö falla i.
Nefndin sem ákveöur skilmál-
ann býr yfir mikilli þekkingu á
tjónum og tryggingum og veit þvi
glöggt hvaða óhöpp eru algeng-
ust. Við gerð skilmálanna er
stuöst viö þá þekkingu, en einnig
er litiö til nágrannalandanna.
Einhversstaöar veröur aö setja
mörkin — svo mikiö er vist.
Spurningin er hvort iögjöldin séu i
samræmi við skilmálana. Hvort
verðið sem hinn almenni viö-
skiptavinur borgar fyrir þjónustu
tryggingafélagsins sé réttlátt.
Þar kemur Tryggingaeftirlitið
enn við sögu, og vinnur eftir sér-
stakri reglugerð um þessi mál.
Það fær senda alla iðgjaldatexta
og getur unnið býsna nákvæm-
lega aö þvi að finna eölilegt hlut-
fall milli iðgjalda og skilmála.
Þróunin erlendis hefur verið
eins og hér heima, — i þá átt að
þrengja fremur skilmálana og
lækka þar með iðgjöldin hlutfalls-
lega. Siðan verða menn aö borga
YFIRSÝN
verk sem tvimælalaust snéri
almenningaálitinu meöal Baska
gegn byssumönnum. Rændu
menn úr ETA kjarnorkufræðingi
að nafni Jose Maria Ryan og
myrtu hann, þegar synjað var
kröfu þeirra um að hætt yrði við
smiöi kjarnorkuvers, sem verk-
fræðingurinn vann að. Varð þetta
til að allsherjar fordæming á
hermdarverkaarmi ETA kvað við
frá öllum stjórnmálasamtökum
Baska, meira að segja þeim hluta
ETA sem aðhyllist stjórnmála-
baráttu fyrir sjálfstæöi Baska.
Jafn áköf voru svo viðbrögðin,
þegar fanginn Jose Arregui beið
bana i höndum lögreglunnar.
Hann var handtekinn vegna
gruns um aðild að nokkrum
manndrápum ETA. Læknis-
rannsókn sýndi, að i niu daga yf-
irheyrslum haföi hann sætt
margskonar misþyrmingum, og
fer ekki milli mála að afleiðingar
þeirra drógu hann til dauða.
Dauði fangans leiddi til að
tveim lögregluforingjum var vik-
ið frá störfum og fimm lögreglu-
menn hnepptir i gæsluvarðhald.
Af þessum aðgerðum stjórnvalda
gegn lögreglunni leiddi svo að sjö
háttsettir lögregluforingja sóttu
um lausn frá störfum.
t kjölfar þessara atburða þarf
Sotelo nú að óska umboðs þings-
ins til stjórnarmyndunar. Er
viöbúið að þingmenn héraös-
flokkanna sitji hjá, til aö láta i
ljós vanþóknun sina á hrottaskap
lögreglunnar. Hins vegar er urg-
ur i sumum þingmönnum yst til
hægri yfir að ekki skyldi vera
hylmað yfir, með hverjum hætti
dauða Arregui bar aö höndum.
Nái Sotelo ekki hreinum meiri-
hluta við atkvæðagreiðsluna i
dag, fer önnur atkvæöagreiðsla
fram i þinginu á mánudag um
umboð til stjórnarmyndunar hon-
um til handa. Þá nægir honum
einfaldur meirihluti, en sú niðúr-
staða væri i rauninni ósigur fyrir
Sotelo og Miðflokksbandalagiö.
Stjórnarandstaðan myndi vafa-
laust gera slik málalok að tilefni
til kröfu um þingrof og nýjar
kosningar.
sérstaklega fyrir þær viöbætur
sem menn vilja.
Þeir sem Helgarpósturinn tal-
aði viö hjá Tryggingafélögunum
kvörtuöu sáran yfir þvi aö fólk
kynnti sér lítiö skilmálana. Þaö
keypti t.d. heimilistryggingu I
þeirri trú aö allt sem einhverra
hluta vegna skaöaöist á heimilinu
fengist bætt. Það hreinlega læsi
ekki skilmálana, og yrði vitan-
lega hvekkt þegar hiö sanna
kæmi i ljós. Til aö tryggja sig fyr-
ir öllum venjulegum óhöppum
verður aö kaupa fleiri en eina
tryggingu, og vilji menn tryggja
sig enn betur verður að kaupa
viðbætur viö þær tryggingar. En i
óveöri eins og um daginn duga
húseigendatrygging og heimilis-
trygging i langflestum tilfellum
til að bæta allt tjóniö. Slikar
tryggingar ásamt kaskótrygg-
ingu og ábyrgöartryggingu bils
kosta aö meðaltali um 5 þúsund
nýkrónur.
Ef sá sem kaupir sér tryggingu
sættir sig einhverrahluta vegna
ekki viö mat tryggingafélagsins,
þá á hann eina leiö til aö leita
réttar sins — dómsstólaleiöina.
Þetta á viö bæöi þegar um er að
ræða mismunandi túlkun á skil-
málunum (þaö er hvort ákveöinn
skaði sé bótaskyldur) og mis-
munandi mat á skaðabótaupp-
hæðinni. Fyrir lögum eru þessir
skilmálar, eins og hverjir aörir
samningar sem menn gera sin á
milli, og komi til ágreinings um
túlkun þeirra, þá gengur máliö til
dóms.
Nú nýlega tók svo til starfa sér-
stök neytendaþjónusta hjá
Tryggingaeftirlitinu, og þangað
geta menn leitað og fengið ókeyp-
is ráð lögfræðings um hvað gera
skuli i viöureign við Trygginga-
félögin. Siminn er 65188.
Heftir
Guöjón
\ ............—......■■■■■ZJ
eftir
j Magnús
Torfa
Ólafsson
Spánverjar eiga ekki að réttu
lagi að ganga að kjörborði til
þingkosninga fyrr en 1983.
Sósialistum, öðrum stærsta
þingflokknum næst Miðjubanda-
laginu, er umhugað um að kosn-
ingar fari fram sem fyrst.
Skoðanakannanir bera meö sér,
að sósialistar yrðu fjölmennastir
á þingi, ef kosið væri um þessar
mundir. Foringi þeirra, Felipe
Gonzales, er sá eini meðal
spænskra stjórnmálamanna, sem
keppt getur viö Suarez i lýöhylli.
Erjurnar i Miöjubandalaginu
hafa orðið vatn á myllu sósialista,
og þá ekki siður upplausn sem
rikir i Kommúnistaflokki Spánar.
Þar hefur öflugasta deildin,
Kommúnistaflokkur Kataióniu,
afneiíað flokksforingjanum
Carillo og Evrópu-kommúnisma
num, sem hann aðhyllist, en tekið
upp merki leninisma og sovét-
hollustu. Styrkleikahlutföll
sósialista og kommúnista komu
glöggt í ljós I verkalýösfélaga-
kosningum fyrir skömmu, þar
sem sósfalistar unnu verulega á
en kommúnistar töpuöu aö sama
skapi.
Gonzalez hefur mjög sterka
stöðu i Sósialistaflokknum siöan i
hitteðfyrra. Þá felldi flokksþing
tillögur hans um að breyta stefnu
flokksins i sósialdemókratíska átt
að fyrirmynd frá slikum flokkum
i löndum Noröur-Evrópu.
Gonzalez brást þannig viö aö
hann sagði af sér flokksfor-
mennsku. Það hafði þau áhrif aö
stefna hans varð ofaná, þegar
auka flokksþing kom saman til að
velja formann.
Sagt er að Juan Carlos kon-
ungur sé þvi hlynntur að fá tæki-
færi til að fela Gonzales stjórnar-
myndun, til að sýna aö flokkur
sem i öld hefur aöhyllst afnám
konungdæmis og lýðveldisstjórn
geti tekið að sér landsstjórnina i
konungsumboöi. Það væri aö
dómi konungs innsigliö á starf
hans að þvi að sætta stríöandi öfl i
Spænsku þjóðfélagi.