Helgarpósturinn - 08.05.1981, Blaðsíða 23

23
Jiélgarpústurinn
Verðskyn almennings virðist
ekkert hafa batnað við mynt-
breytinguna um áramótin. Þessi
„sálfræðilegu áhrif”, sem margir
vonuðu að kæmu i kjölfar hennar
virðast láta standa á sér. Þau
áhrif, að með hundrað sinnum
verðmeiri krónu sýndi fólk pen-
ingunum meiri virðingu en áður.
Þvert á móti er það reynsla
margra, að menn horfi siður en
svo i krónuna og hugsi jafnvel
ekki um verðmun upp á nokkra
tugi króna.
Þannig er ástandið fjórum
mánuðum eftir, að tvö núll voru
strikuð aftan af islensku krón-
unni.
Raunar virtist fólk vera tiltölu-
lega aðgætið i peningamálum
fyrst eftir að það fékk nýju pen-
ingana i hendur. Það er að
minnsta kosti reynsla verslunar-
stjóra eins hjá stórri matvöru-
verslun, sem ég ræddi við.
Föstudagur 8. maí 1981
Verðskyn almennings er alveg brengluð og flestir hugsa i gömlum
krónuni.
Veröskyn farid fjandans til
— En núorðið virðist fólk hafa
mun meiri peninga á sér en áður,
það er minna um ávisanir, og þær
ávisanir sem koma hljóða upp á
hærri upphæðir en áður. Fólk hef-
ur jafnvel tvo, þrjá
fimmhundruðkrónaseðla i budd-
unni. Og ég veit ekki hvort það er
marktækt, en það var áberandi
fyrir siðustu páska, að fólk keypti
meira af stórum páskaeggjum en
áður. það virtist ekki hika við að
kaupa 80 króna egg i stað 60 króna
eggja — enda er verðmunurinn
„bara” 20 krónur, sagði þessi
verslunarstjóri.
Það virðist nokkuð algengt, að
fólk hugsi i gömlum krönum og
umreikni i nýjar. Með þvi lagi er
ekki von að vel gangi að fá tilfinn-
ingu fyrir hinu nýja verðgildi. Og
ekki er hægt að segja, að opin-
berir aðilar geri mikið til að
stuðla að þvi að fólk venjist á að
hugsa i' nýkrónum. Stjórnmála-
mennirnir tala yfirleitt um
gamlar krónur, rikisfjölmiðlarnir
nota gamlar og nýjar á vixl, og
ruglingur er algengur i opin-
berum plöggum.
^^mm^^^mmmmmmwmmmmmmmmrnmmmmmmmmmmmm^
— Það er algengt að fólk
segi til að byrja með: Er þetta
ekki dýrara? Siðan reiknar það
verðið yfir i gamlar krónur og
áttar sig, sagði ' annar
kaupmaður, sem selur meðal
annars dýr hljómflutningstæki.
Og að hans sögn hefur siður en
svo dregið úr lánsviðskiptum.
Reynslan hjá Verðlagsstofnun
er dálitið á aðra lund. Að sögn Jó-
hannesar Gunnarssonar hefur
kvörtunum til stofnunarinnar
vegna gruns um of hátt vöruverð
stórlega fjölgað frá áramótum.
— Það er lang mest um, að
fólk spyrjist fyrir um verð á mat-
vöru. En almennt sýnist mér
þetta vera merki um að fólk vilji
leita upplýsinga til að öðlast
verðskyn, og það er mjög
jákvætt, sagði Jóhannes.
Skýringar á þessari þversögn
geta verið margar. Ein er sú, að
kaupmáttur hefur minnkað nokk-
uð m.a. vegna visitöluskerðingar-
innar 1. mars. Við slikar aðstæður
er eðlilegt að menn horfi i krón-
una og reyni að fylgjast með þvi
hvað varan kostar. Þetta er þó
ekki einhlit skýring, af þeirri
einföldu ástæðu, að margir horfa
alls ekki i krónuna, eins og fyrr
segir. Onnur skýring er þvi sú, að
um áramótin var tilkynnt
verðstöðvun, en samt hefur vöru-
verð haldið áfram að hækka.
Hvort sem rikisstjórnin talar
um verðstöðvun eða ekki, er ljóst
að verð á innfluttum vörum
hækkar vegna þess, að alls staðar
ikringum okkur geisar lika verð-
bólga, þótt hún sé viðast minni en
hér. Og þegar ofan á verð-
hækkanir koma álagning, flutn-
ingsgjöld, söluskattur, vörugjald
og tollar, magnast hver smá
verðhækkun upp.
Að mati Verðlagsstofnunar-
innar hefur sáralitið sem ekki
neitt borið á þvi, að kaupmenn
hafi reynt að notfæra sér mynt-
breytinguna á óheiðarlegan hátt.
Þó var óttast, að þegar farið yrði
að hækka upp og lækka aurana
milli heilla og hálfra króna, yrðu
gerðar tilraunir til að „rúnna
svolitið rýmilega af”. En kaup-
menn virðast fara samviskusam-
lega eftir reglunum, þ.e. rúnna
annaðhvort af við verðmerkingu
eða á lokaupphæðinni, þegar
slegið hefur verið inn á peninga-
kassann.
Hinsvegar hefur litillega borið
á þvi, að i einstaka sjoppu sé
reynt að „lagá’ verð á ódýrustu
vörunum svolitið riflega. Helst
hefur orðið vart við það varöandi
eldspýtur, en viða hefur borið á
þvi að allar tegundir væru seldar
á krónu stokkurinn. Engar
eldspýtur eru dýrari en 95
aurar. Grófasta dæmið er þó
sjoppan þar sem kinversku
eldspýturnar „Double Happi-
ness” voru seldar á krónu, en
eiga að kosta 25 aura!
Það var kannski óhóflega bjart-
sýni að ætla, að verðskyn
almennings kæmist i lag á fáein-
um mánuðum. Svo mikið hefur
það án efa brenglast i óða-
verðbólgu siðustu ára, að það tek-
ur áreiðanlega nokkur ár að
koina þvi i sæmilegt lag. Þó að
þvi tilskildu, að verðlag haldist
nokkurnveginn stöðugt. Og er
einhver von til þess?
Þvi er að sjálfsögðu erfitt að
svara. En þrátt fyrir talsverðar
verðhækkanir frá áramótum hef-
ur þó tekist að halda gengi krón-
unnar nýju stöðugu miðað við
gjaldmiðla helstu viðskiptalanda
okkar, eins og Gunnar Thorodd-
sen lofaði okkur á gamlársdag.
Fyrstu fjóra mánuði ársins i
fyrra féll krónan um 11.24%
miðað við þessi
viðskiptalönd okkar. Þessa
sömu mánuði i ár hefur hún
nákvæmlega ekkert breyst miðað
við sömu gjaldmiðla. Þessi
stöðugleiki er vel að merkja,
miðaður við svonefnt vegið
meðaltal gjaldmiöla. helstu
viðskiptalanda okkar. Það þýöir,
að breytist gengi einhvers
gjaldmiðilsins verða allir hinir að
breytast i hina áttina (upp eða
niður) eftir vægi hvers viðskipta-
YFIRSÝN c
lands i utanrikisverslun okkar,
þannig að gengin eru óbreytt
innbyröis.
Samt sem áður er ennþá verð-
bólga á Islandi. Hún verður ekki
stöðvuð með þvi einu saman að
stöðva gengið af þvi að verðbólga
er allt i kringum okkar, og allar
verðhækkanir margfaldast á leið
sinni i gegnum kerfið. Þvi hefur
visitala á laun hækkað, þóttskert
hafi verið en kemur nú af fullum
þunga i annað sinn 1. júni.
Með þessu áframhaldi gerir
Þjóðhagsstofnun ráð fyrir þvi, að
verðbólgan verði nærri 50% i ár,
þótt rikisstjórnin lofi „aðeins”
40% verðbólgu. Þjóðhagsstofnun
hefur fengið sina tölu út með þvi
að gera ráð fyrir fullum
verðbótum á laun hér eftir,
8—10% almennum launahækkun-
um á árinu og gengisfellingu.
— Við ve’-ðum að haga
gengisskrámngu okkar i sam-
ræmi við launp- og verðhækkanir
ef á að halda útTutningsatvinnu-
vegunum gangandi og halda hér
fullri atvinnu. En ef framan-
greind þróun gengur eftir erum
við enn þá i þessu diúpa
verðbólgufari, sagði Olafur
Daviðsson, forstjóri Þjóðhags-
stofnunar um þessa framtiðarspá
um islenskan efnahags.
Virðingin fyrir nýju krónnnni
virðist semsé engu meiri en hún
var fyrir álkrónunni sælu. Hvort
þessi virðing eykst á næstunni fer
m.a. eftir þvi hvort unnt verður
að halda verðlaginu stöðugu og
hvart tekst að „lokka” fólk til að
horfa i krónuna og draga úr
óhóflegri neyslu og sóun og valda
þannig áframhaldandi þenslu.
Sem stendur er útlitið ekki sem
allra glæsilegast. Þó má hugga
sig við það, að hefði ekkert verið
að gert um áramótin stefndi i 70%
verðbólgu. Þá eru 50% skömm-
inni skárri!
pfiii
Þorgrim
Gestsson
Z2
A yfirborðinu snúast væringar
Sýrlendinga og Israelsmanna,
háðar i Libanon, nágrannalandi
beggja, þessa stúndina um eld-
flaugar i herstöðvum Sýrlendinga
umhverfis borgina Zahle.
Hernaðaraðgerðir Sýrlendinga i
Libanon undanfarinn mánuð hafa
fyrst og fremst beinst að stöðvum
kristinna falangista i fjöllunum
umhverfis Zahle og borginni
sjálfri. Borgin er sú helsta i
Bekaa-dal, og um hana liggur
aðalleiðin milli höfuðborganna
Damaskus og Beirut. Sýrlands-
stjórn segist ekki sætta sig við
annað, en óskoruð yfirráð yfir
dalnum og samgöngum við lið-
sveitir sinar i strandhéruðum
Libanons.
Hafiz el-Assad
Menaehem Begin
Hernaður í Líbanon ráð Assads
til að brjótast úr einangrun
Þegar mjög þrengdi að falang-
istum, ekki sist vegna þess að þá
skorti vopn gegn sovéskum stór-
skotaþyrlum Sýrlendinga, skarst
Israel i leikinn. Israelskar her-
þotur skutu niður tvær sýrlenska
fallbyssuþyrlur, og siðan hafa
bardagar legið niðri að mestu.
Þeim mun meiri hætta er á, að
viðureignin færist á nýtt og alvar-
legra stig, vegna þess að stjórn-
irnar i Damaskus og Jerúsalem
lýsa sig albúnar að telja Ur gildi
fallið leynilegt samkomulag sem
með þeim hefur rikt siðan 1976,
þegar Sýrlendingar sendu her inn
i Libanon til að afstýra þvi að her-
sveitir Palestinumanna sigruðu
sveitir falangista.
Samkomulagið hefur verið i þvi
fólgið, að Sýrlendingar hafa látið
það afskiptalaust, að Israels-
menn herjuðu úr lofti, af sjó og á
landiá buðir hersveita Palestinu-
manna. 1 staðinn hafa Israels-
menn forðast að ráðast á stöðvar
Sýrlendinga i Libanon.
Loftvarnaeldflaugar af gerð-
unum SAM-2 og SAM-6 i Bekaa-
dal til varnar stöðvum sýrlenska
hersins umhverfis Zahle raska
þessu ástandi. Hér eftir getur
israelski flugherinn ekki farið
sinu fram yfir Libanon án þess að
eiga á hættu stórtjón á vélum og
mönnum.
Menachem Begin, forsætisráð-
herra tsraels, hefur nU lýst yfir,
að stjórn sin geti með engu móti
þolað Sýrlendingum að koma
fyrir loftvarnaeldflaugum i
Libanon, þvi tsrael verði að hafa
aðstöðu til að halda sveitum
Palestinumanna i skefjum með
könnunarflugi og lofthernaði á
stöðvar þeirra. Sýrlendingar eru
aftur á móti sagðir setja það skil-
yrði fyrir brottflutningi eldflaug-
anna, að tsraelsmenn gefi fyrir-
heit að láta með öllu af loft-
hernaði yfir Libanon.
Það var Hafiz el-Assad
Sýrlandsforseti sem efndi til
átakanna sem nú standa yfir með
þvi að skipa hersveitum sinum i
Libanon að leggja til atlögu gegn
herstöðvum kristinna manna,
bæði umhverfis Zahle og i Beirut.
Markmið hans með þvi var og er
fyrst og fremst pólitiskt en ekki
hernaðarlegt. Stjórn Assads er i
erfiðri stöðu. Ólga rikir innan-
lands, þvi Bræðralag múslima
heldur uppi morðherferð gegn
forustumönnum Baath-flokksins,
sem að rikisstjórninni stendur.
Fjandskapur er milli stjórnar
Sýrlands og nágrannarikjanna
lraks og Jórdans. Var svo komið
um tima á siðastliðnu ári, að Sýr-
land ógnaði Jórdan með innrás.
Fangaráð Assads var að gera
bandalag við Sovétrikin, sem séð
hafa herhans fyrir vopnum árum
saman. Vinfengið við sovétmenn
einangraði stjórn Assads frá
arabarfkjunum við Persaflóa,
sem ekki eiga i illdeilum við Sýr-
land en vilja sporna gegn til-
raunum Sovétrikjanna til að
seilast til áhrifa i arabalöndum.
Vænlegasta leið Assads til að
styrkja stöðu sfna heimafyrir og
reyna að brjótast út úr ein-
angruninni á alþjóðavettvangi
var að efna til árekstra við Isra-
elsmenn, með þvi að herja á
skjólstæðinga þeirra i Libanon,
kristnu falangistana. Loka-
markmið Sýrlandsstjórnar er
álit® vera að leggja undir sig allt
Libanon, nema mjóa sneið með-
fram landamærunum við tsrael.
Þar með væri Sýrland komið i
lykilaðstöðu i átökunum fyrir
Miðjarðarhafsbotni. hefði her
meðfram öllum noðrurlanda-
mærum tsraels og næði steinbits-
taki á PLO, heildarsamtökum
Palestinumanna, sem upp frá þvi
ættu þess engan kost að reka
sjálfstæða stefnu, heldur yrðu að
lúta vilja Sýrlandsstjórnar.
Sovétmenn, bandamenn Ass-
ads, styðja stefnu hans að vissu
marki.
Þeir telja sér einnig skákað til
hliðar i framvindu mála fyrir
Miðjarðarhafsbotni, frá þvi sam-
komulag tókst með tsrael og
Egyptalandi i Camp David.
Krefst sovétstjórnin þess statt og
stöðugt, að deilumálin á þessum
hjara verði fengin til Urlausnar
fjölþjóðaráðstefnu, þar sem hún
eigi fulltrUa. Auknar væringar
Sýrlands og tsraels stuðla að
þessu markmiði, ekki sist eins og
nU standa sakir, þegar Alexander
Haig, utanrikisráðherra Banda-
rikjanna, er nýkominn Ur mis-
heppnuðu ferðalagi til tsraels og
arabalanda. Meginmarkmið
hans var að koma á þvi sem
hann kaliar „samkomulag um
hernaðarstöðuna,” á þá leið að
mestu skipti fyrir hlutaðeigandi
lönd að sporna við ásælni og út-
þenslustefnu Sovétrikjanna.
Hussein Jórdanskonungur sagði
upp i opið geðið á Haig, að hann
skildi ekki eðli málsins, það sem
mál snerust um við Miðjarðar-
hafsbotn væri að leysa vanda
Palestinumanna.
Haig var ekki fyrr kom inn heim
til Washington en hann skoraði á
sovétstjórnina að beita áhrifum
sinum á Sýrlendinga til að halda
aftur af þeim i Libanon. Sovét-
stjórnin fyrir sitt leyti notar sér-
hvert tækifæri til að hamra á til-
lögu sinni um fjölþjóðaráðstefnu
um mál landanna fyrir Mið-
jarðarhafsbotni. Sú hugmynd var
aðaluppistaðan i ræðu Bresnéffs i
veislu til heiðurs Kaddafi Libýu-
cftir
Magnús
Torfa
úlafsson
forseta og sömuleiðis i viðræðum
sovéska leiðtogans við Waldheim.
framkvæmdastjóra Sameinuðu
þjóðanna.
Þessa dagana eru á vettvangi
sérstakir sendimenn Bandarikj-
anna og Sovétrikjanna, gerðir út
til að hafa áhrif á gang mála á
viðkvæmu stigi. Kornienko,
aðstoðarútanrikisráðherra Sovét-
rikjanna, er i Damaskus að ræða
við Sýrlendinga. Af hálfu Banda-
rikjast jórnar ferðast Philip
Habib, maður af libönskum
ættum og fyrrverandi aðstoðar-
utanrikisráðherra, milli höfuð-
borganna i tsrael. Libanon. og
Sýrlandi.
Ekki gerir það ástandið
tryggara, að framundan eru tvi-
sýnar þingkosningar i lrael. Þar
á Likud-flokkur Begins forsætis-"
ráðherra i vök að verjast. svo
miklu skiptir fyrir hann að mál
þróist þannig að traust vaxi á
stjórninni og sjálfum honum, en
nú gegnir Begin embætti land-
varnaráðherra auk þess að vera
forsætisráðherra.
Verkamannaflokkurinn. helsta
stjórnarandstöðuaflið, sýnir nú
merki þess að vilja gera árekst-
urinn við Sýrlendinga i Libanon
að kosningamáli. Tilvonandi
landvarnaráðherra myndi
Verkamannaflokkurinn stjórn er
Haim Bar-Lev, fyrrverandi for-
seti ísraelska herráðsins. Hann
hefur lýst yfir, að með skýrari
merkjum til Sýrlendinga af hálfu
Israelsstjórnar hefði máttforðast
hættuna á stórátökum, sem nú
vofir yfir. Sakar Bar-Lev for-
sætisráðherrann um að hafa látið
undir höfuð leggjast að koma á
framfæri við Sýrlandsst jórn ótvi-
ræðri vitneskju um hvað við lægi,
ef Sýrlandsher gerði sig liklegan
tilaðbrjóta falangista Libanon á
bak aftur.