Helgarpósturinn - 25.09.1981, Blaðsíða 2

bjargad
— dg skattborgararnir borga
september 1981 helgarpásturinn_
fyrsta lagi þaö, „aö annast seöla-
útgáfu og vinna aö þvi aö pen-
ingamagn I umferö og lánsfé sé
hæfilegt miöaö viö þaö aö verölag
sé stööugt og framleiöslugeta at-
vinnuveganna sé hagnýtt á sem
fyllstan og hagkvæmastan hátt,”
sbr. 3. gr. nr. 10 um Seölabanka
tslands frá 1961.
Þetta iagaákvæöi hefir stjórn
Seölabanka tslands túlkaö þannig
gagnvart viöskiptabönkunum og
öörum innlánsstofnunum, aö
þeim beri aö takmarka útlán sín
viö þaö sem berst af innlánsfé,
en lántökur . i Seölabanka komi
ekki cil greina nema i undantekn-
ingartilfellum, og þá aöeins um
skemmri tima. Ekki veröur sagt
aö þessi túlkun sé óeölileg.
Til þess aö framfylgja þessu
gagnvart innlánsstofnunum hefur
Seölabankinn þvi ákveöiö svo háa
vexti af yfirdráttarlánum, er
þessar stofnanir kynnu aö taka,
aö þeim er fjárhagslega ókleift
aö fjármagna útlán sin þannig.
bessi mótsögn i þeirri stefnu, sem
þannig hefur veriö mörkuö af
stjórnvöldum er kjarni þess
vandamáls sem viöskiptabankar
og aörar lánastofnanir hafa um
alllangt skeiö átt viö aö etja.
Alveg sérstaklega á þetta viö um
Útvegsbankann, þar sem lánveit-
ingar til sjávarútvegs hafa veriö
meginhlutverk hans”. Þetta segir
Ólafur Björnsson, prófessor.
Allir sem Helgarpósturinn tal-
aði viö I sambandi viö þessa grein
töldu vanda (Jtvegsbankans fyrst
og fremst til kominn, vegna þess
aö hlutur hans i lánum til sjávar-
útvegsins væri alltof hár.
Erlent fé
Aö sögn Jónasar Rafnar,
bankastjóra Útvegsbankans, hef-
ur þetta hlutfall hækkaö mjög á
Útvegsbankinn — vandræðabarn
ísienska bankakerfisins:
• I; “
Bankanum
Föstudagur 25.
W'v

iBlisaesrf
. *
C«BHI/*0U9 I
Útvegsbanki Isiandser einn af þremur bönkum i
eigu íslenska rikisins, ásamt Seðlabankanum og
Landsbankanum. Hann hefur lengi vérið illa stadd-
ur. Bankinn hefur orðið fyrir áföllum af margvís-
legum toga. Rætt hefur verið í alvöru um að leggja
hann niður.
En nú er annað uppá teningnum. Um þessar
mundir er verið að reisa bankann við. Islenska
þjóðin, í gegnum rikisstjórnina náttúrlega, er lát-
in greiða marga gamla milljarða til að laga stöðu
útvegsbankans. Aðrir bankar eru látnir taka við
erfiðustu viðskiptavinunum. útvegsbankinn hyggst
breyta stefnu sinni.
En gufa vandamálin svo einfaldlega upp?
Þessi vandi Útvegsbankans er
eiginlega jafn gamall honum
sjálfum, ef ekki eldri. Stundum
hefur hann minnkaö og stundum
orðiö „mjög alvarlegur”. Útvegs-
bankinn hefur alla tiö veröiö
vandræöabarn islenska banka-
kerfisins.
Þaö hljómar ef til vill ekki
skynsamlega þegar sagt er aö
vandamál Útvegsbankans hafi
oröiö til á undan honum sjálfum.
En þetta er þó ekki svo f jarri lagi.
Útvegsbankinn var stofnaöur
þann tólfta april 1930, og tók til
starfa sama dag. útvegsbankinn
var reistur á rústum Islands-
banka, sem lokaö haföi veriö
skömmu áöur, vegna þess aö ekki
var fyrir hendi rekstrargrund-
völlur — aö þvi er þá var taliö.
Veröfail eftir fyrri heimsstyrjöld,
framkvæmd bankalaga frá 1927,
gjaldþrot stórra viöskiptavina og'
fleira varö til þess aö Islands-
banka var lokað.
Þessi merkilegi, en fjárvana
banki var endurreistur sem Út-
vegsbanki Islands. Þaö var, og
er, umdeild ákvöröun, en eftir
stendur Útvegsbankinn, hvort
sem mönnum likar betur eöa
verr. Fyrstu ár Útvegsbanka ís-
lands voru engin uppgripaár, þvi
heimskreppan var i algleymingi.
Auk þess veröur varla sagt aö
bankinn hafi veriö auöugur þegar
hann fór af staö. Hann tók yfir
fjármagn og viöskipti Islands-
banka og þaö var þrotabú, ef svo
má aö oröi komast. Rikisstjórnin
gekk I ábyrgö fyrir skuldum hans,
en aö ööru leyti var bankinn ekki
styrktur af hinu opinbera.
Ekkert eigið fé
Tómas Aráason viöskiptaráö-
herra sagöi i samtali viö Helgar-
póstinn: „Þaö er viðurkennt aö i
upphafi hafi bankinn aldrei fengiö
nóg eigið fé. Hann hefur alltaf átt
of litiö eigiö fé”.
Heimsstyrjaldarárin siöari
voru mikil veltiár i sjávarútvegi
sem i öðru atvinnulifi og viö þaö
batnaöi hagur bankans. En á eftir
kom verðfall, bæöi vegna aukinn-
ar samkeppni i fiskveiðunum auk
þess sem mikil endurnýjun átti
sér staö á fiskiskipastólnum. Þar
aö auki brugðust nú sildveiöarnar
allt fram til 1960.
Sveiflur i sjávarútvegi voru
alla tið helsti vandi tslandsbanka
og viö þeim vanda tók Útvegs-
bankinn. Þegar útgeröarfyrir-
tækin voru rekin meö tapi bitnaði
það aö meira eöa minna leyti á
þeim lánastofnunum sem helguðu
sig lánum til útvegsins.
Ólafur Björnsson, prófessor, og
fyrrverandi formaöur bankaráös
Útvegsbankans segir i bók sinni
„Saga tslandsbanka og Útvegs
banka tslands 1904—1930”, meöal
annars þetta: „Þann þrjá og hálf-
an áratug sem liöinn er frá lokum
siöari heimsstyrjaldar, hefir i
sjálfu sér ekki orðiö breyting á
þviaö afkoma sjávarútvegs hefur
haft úrslitaáhrif á afkomu Út-
vegsbanka tslands. Þar sem þró-
un útlána bankans hefir á þessu
timabili gengiö mjög i þá átt að
hlutdeild lána til sjávarútvegs I
heildarútlánum bankans hefir
fariö vaxandi, hefir afkoma
bankans orðiö enn háöari aíkomu
útvegsins en áöur”.
útvegurinn má ekki
fara á hausinn
A fyrstu árum aldarinnar var
ekki óalgengt aö stór útgeröar-
fyrirtæki uröu gjaldþrota og
hreinlega var lokað. Svo var t.d.
Milljónafélagiö fræga á sinum
tim'a. Eftir siöari heimsstyrjöld-
ina breyttu stjórnvöld stefnu
sinni og ætíö siöan hefur þaö veriö
talin siöferöileg skylda rikis-
valdsins aö sjá til þess meö viö-
eigandi efnahagsráöstöfunum aö
undirstööuatvinnuvegirnir —
sjávarútvegur og landbúnaöur —
hafi tryggan rekstrargrundvöll.
Allir þekkja þá sögu, aö minnsta
kosti vita allir af niöurgreiöslun-
um til landbúnaöarins, og gengis-
fellingum sem koma útflutningn-
um til góöa.
Útvegsbankinn þurfti þvi ekki
lengur að taka á sig gjaldþrot
stórra viöskiptavina. Hann tók
bara á sig annaö i staöinn. Þegar
vandi steöjar aö fyrirtækjum er
um tvennt að ræöa. Annarsvegar
aö auka tekjur og hinsvegar aö
minnka kostnaö.
í sjávarútvegi hefur siöari leiö-
in veriö reynd ekki siöur en sú
fyrri. Reynt er aö halda niöri
launum starfsfólks og rikið hefur
reynt að halda niöri sköttum og
vöxtum.
Rikiö hefur frá styrjaldarlok-
um reynt að koma i veg fyrir áföll
i útgeröinni, og einn liöurinn i
þeim ráöstöfunum er aö tryggja
fyrirtækjum i sjávarútvegi hag-
stæö lánskjör. Og hagstæö láns-
kjör fyrir lántakann eru aö sjálf-
sögöu óhagstæö fyrir lánveitand-
ann — bankann.
Of mikið fé
i útveginn
Ólafur Björnsson segir i bók
sinni: „En jafnhliöa þvi aö stefna
stjórnvalda hefur veriö sú aö
halda vöxtum niöri vegna þarfa
atvinnuveganna, ákveöur lög-
gjöfin um Seölabankann frá 1961
aö hlutverk Seölabankans sé i
siðustu árum. „Þegar ég kom
hingað áriö 1965,” sagöi hann,
„þá voru lán til sjávarútvegsins
um 36 prósent af heildarútlánun-
um. Nú er þessi hlutur i kringum
60 prósent.
Núna 31. ágúst var talan
nákvæmlega 56.8 prósent, en
samsvarandi tala hjá Lands-
bankanum var ekki nema 38.9
prósent. Okkar hlutfall er langt-
um hærra”.
Þó ræturnar aö vanda Útvegs-
banka tslands megi ef til vill
finna I þessum tölum, þá blandast
inn i hann ótal aðrir hlutir. Þaö er
flókið dæmi, og ekki ástæða til aö
fara út i alla þá sálma hér. Sumt
má þó nefna,
Jónas Rafnar sagöi til dæmis aö
lengi framan af hefði bankinn
notaö erlent lánsfé til útlána hér
innanlands. Þaö voru mjög hag-
stæö erlend lán og bankinn hagn-
aðist á þeim. En svo þegar geng-
isfellingar komu breyttust viö-
horfin, og þegar hugtakiö gengis-
sig leit dagsins ljós, varð að sam-
komulagi milli Útvegsbankans,
rikis og Seðlabanka, aö bankinn
væri ekki meö fastar langtima-
skuldir erlendis. Þar fór þaö.
Albert Guðmundsson, núver-
andi stjórnarformaöur Útvegs-
bankans, bætti viö: „1 fyrsta lagi
má benda á að Útvegsbankinn
hefur hlaupiö undir bagga og aö-
stoöaö viö uppbyggingu atvinnu-
lifs, aðallega i sjávarútvegi, viös-
vegar um landið, og á stööum þar
sem bankinn hefur ekki útibú, og
þar meö enga tekjumöguleika.
1 ööru lagi eru svo allir sjóöir
sjávarútvegsins i Seölabankan-
um, en kvaöirnar liggja hjá viö-
skiptabönkum sjávarútvegs.
Eftir Guðjón Arngrímsson
Myndir: Jim Smart