Helgarpósturinn - 30.10.1981, Blaðsíða 21

1 %\ 1. IxJ 1v 1 ^ i\ líWviW .vc »*Ji *>
_Jielgarpósturinn- Föstudagur 30. október
1981
Roy Scheider leikur Bob Fosse af miklum þrótti. Hér er hann i einu
af mörgum frumlegum dansatriOum All That Jazz.
Dansað kringum nafiann
Stjörnubíó: All That Jazz.
Bandarisk. Árgerð 1980. Hand-
rit: Robert Arthur, Bob Fosse.
Leikstjóri: Bob Fosse. Aðal-
hiutverk: Roy Scheider, Ann
Reinking, Jessica Lange, Ben
Vereen.
Bob Fosse er óneitanlega sér-
stæður póstur I bandariskri
kvikmyndagerð. Hann er
dreginn inn i hreyfingar og takt
myndarinnar. Fosse er sannar-
lega mikill hæfileikamaður.
En kannski er hann einmitt of
upptekinn af sjálfum sér sem
hæfileikamanni. Kvikmyndin
All That Jazz, sem Stjörnubió
sýnir nú, er sem sagt sjálfævi-
sögulegt egótripp. Þar segir frá
miðaldra dans- og kvikmynda-
Kvikmyndir
eftir Arna Þórarinsson
dansari og dansstjóri að upp-
runa, fór siðan aö leikstýra á
Broadway og þaðan yfir i kvik-
myndirnar. Hann stjórnaði
dansatriöum i nokkrum
myndum, en sú fyrsta sem hann
leikstýrði var Sweet Charity og
þótti ekki lukkast vel. Siðan
hefur hann stjórnað þremur
myndum, Cabaret, Lenny og All
That Jazz og i þeim er eins og
hann hafi stokkiö alskapaður
sem leikstjóri inn i kvikmynda-
formiö. Þessar myndir eiga það
ekki aðeins sameiginlegt að
hafa efnislegar rætur i
skemmtiiðnaði af ýmsu tagi
(þar sem Fosse hefur lifað og
hrærst allt sitt lif), heldur sýna
þær sérlega yfirvegaða notkun á
myndmáli, þar sem tökuvélinni
er einatt beitt sem væri hún
dansari. Þannig er áhorfandi
leikstjóra I bliðu og striðu, lifi og
starfi, ástum hans og ótta við
dauðann, uppfærslum og uppá-
ferðum, baráttu við sjálfan sig
og aðra, — allt I hraðskreiðri en
býsna ruglingslegri gandreið
mynda og tóna. Þetta er ansi
grunnfærin lifs- og listspeki,
hrein og klár naflaskoöun sem
Roy Scheider i aðalhlutverkinu
lyftir að vlsu stundum uppá
annað og almennara plan. En
lengi framan af tekst hæfileika-
manninum Bob Fosse að gera
úr sjálfsrýni sama manns svo
rýþmiskan kvikmyndadans að
áhorfandi gleymir stað og
stund. All That Jazz er djarflegt
verk og skemmtilegt ef maður
lætur pælingar höfundar um
sjálfan sig, lif og dauða liggja
milli hluta.
—AÞ
Sigurður A. Magnússon:
Möskvar morgundagsins.
Uppvaxtarsaga. — Mál og
menning, Rvík 1981. — 359
bls. — Oddi prentaöi, Kápu-
mynd: Hilmar Þ. Helgason.
Með býsna miklum spenningi
hefur maður beðiö þessa fram-
halds af stórvirki SAM Undir
hins vegar verða meira ævi-
sögubragð af uppvaxtarsög-
unni. Fjöldi persóna kemur við
hana, sumar nauðsynlegar,
aðrar minna nauösynlegar og
næstum að segja getið einasta
vegna þess að þær voru þarna.
Þar með liggur samanburður
fjarska nærri við bækur eins og
ym
Bókmenntir
Á ..iÉÉr-i» eftir Heimi Pálsson

kalstjörnu sem Ut kom fyrir
tveim árum og hefur skv. upp-
lýsingum forlags þegar komið i
fimm útgáfum. Með þeirri bók
haslaöi Sigurður sér völl sem
einn allrafremsti prósahöf-
undur okkar og sýndi á eftir-
minnilegan hátt hvernig vefa
má listrænan vef I uppistöður
endurminninganna jafnvel frá
allrafyrstu bemsku. Þá var sagt
frá fyrstu árum Jakobs Jó-
hannessonar eöa allt til dauða
móöur hans. Nú er tekið til þar
sem Jokob er niu ára og honum
fylgt þar til hann er genginn
fyrir gafl og kominn i fullorð-
inna tölu.
A margar lundir er þetta
býsna ólik bók hinni fyrri. Þar
kemur vitanlega fyrsttilsú
staðreynd að uppistaðan verður
þeim mun þéttari sem lengra
dregur i ævi Jakobs : hann man
fleiri og fleiri stundir, fleiri og
fleiri atburði. Nú veröur minni
hans ekki sú sjálfgerða sia sem
áður var, það vinsar ekki sjálf-
krafa úr meginatriði. Þar þótti
mér list Sigurðar risa hæst i
fyrri bókinni og hefja hana langt
yfir flestallar skáld-ævisögur
sem ég hafði lesið (undantekn-
ing Fjallkirkjan og e.t.v. sára-
fáar aðrar). En nú þykir mér
Fátækt fólk, og raunar ekkert
illt um slikan samanburð eða
hugsanlegan skyldleika að
segja: ævisagnaritun er ágætis-
aðferð til að varðveita súbjek-(
tiva sögureynslu. En sem lista-
verk þykir mér frásögnin
gjalda. Hinir sjálfgerðu hlutir
sem gáfu „Kalstjörnunni” svo
sérstakan blæ verða nú að full-
sögðum og þá er einmitt komin
hætta á aö lopinn taki að teygj-
ast Ur hófi.
Nú er ekki meb þessu sagt að
mér þyki Sigurður hafa rambað
i flatneskjulega ævisöguritun.
Til þess er hann allt of mikill
smekkmaður bæði á efni og stll.
Sjálf samlikingin viö Fátækt
fólk ætti lika að taka af allan
vafa. Ég ereinfaldlega aö reyna
að gera grein fyrir breytingunni
sem orðið hefur innan upp-
vaxtarsögunnar frá fyrstu bók
til annarrar.
Að vissu marki hafa lesendur
Sigurðar lfka breyst frá þvi fyrr
var vegna þess undirbúnings
sem fólginn er ilestri Undir kal-
stjörnu. Þannig veröur fátt i
Möskvum morgundagsins sem
kemur manni á óvart i lýsingu
þess dapurlega mannlifs sem
lifað var upp Ur kreppunni i fá-
tækrahverfum Reykjavikur.
Meira ævisögu bragö af
uppvaxtarsögunni.segir Heimir
m.a. i umsögn sinni.
Um þetta timaskeið hafa lika
fleiri höfundar fjallað, að ekki
sé talað um striösárin, þar sem
frásögn Siguröar bætir litlu við
margar aðrar lifsreynslusögur
sem tiðkast hafa undanfarin ár.
Tvennt virðistmér gefa þess-
ari bók mestgildi. Annaö erlýs-
ing Jóhannesar, föður Jakobs,
þessa einkennilega brestótta
manns sem samt nýtur sam-
úðar og hlýju i frásögninni, er
látinn njóta sannmælis á sér-
kennilegan hátt og að einhverju
leytihafinn yfir venjulega dóm-
hörku -lesenda. Ekki þaö aö
verið sé að berja i brestina,
þeim er siður en svo leynt. En
höfundi tekst samt að gæða Jó-
hannes svo miklu li'fi og fer um
hann svo mennskum höndum að
maður getur næstum sæst við
hann þrátt fyrir allt.
Hitt er lýsingin á þvi hvernig
Jakob sjálfur bjargast frá þvi
að láta baslið og fátæktina
smækka sig niður i samúðar-
sneyddan vesaling eöa harö-
sviraðan glæpamann. Sumt
verður að visu ekki skýrt með
orðum, eins og t.d. áhrif ein-
staklinga (þ.á.m. kennara
hans)á hann, en þráttfyrir það
verður þroskasagan ljós og mér
þykirSigurðurkomast mæta vel
frá þvi að gera grein fyrir trúar-
þörf Jakobs og tengslum hennar
við móðurmissinn. Þar snertir
hann á nærfærinn hátt við mflúl-
vægum þætti i þroskasögu ein-
staklingsins, og hann gerir það
ánþess að kveða of skýrt og fast
að. Þá nálgast Möskvar
morgundagsins einmitt listræn-
ustu kaflana i Undir kalstjörnu.
Valdið gegn ástinni
Leikfélag Akureyrar:
Jómfrú Ragnheiður:
Höfundur: Guðmundur
Kamban, leikgerð Briet Héðins-
dóttir
Tónlist: Jón Þórarinsson
Lýsing: David Walters, stjórn
lýsingar Viðar Garðarsson
Leikmynd og búningar: Sigur-
jón Jóhannsson
Leikstjóri: Briet Héðinsdóttir.
Eins og kunnugt er féll Guð-
mundur Kamban fyrir byssu-
kúlum danskra föðurlandsvina
i maimánuði 1945, þegar Dan-
mörk var hýfrelsuð. Grunur lék
á þvi að hann hefði haft meira
en litlá samúö með málstað nas-
boðnu ást Ragnheiðar biskups-
dóttur og Daða Halldórssonar
sem raunarer imiklu uppáhaldi
hjá biskupi. Biskup snýst samt
gegn samdrætti þeirra Daða og
Ragnheiðar af fyllstu hörku. Að
þeirrar tiðar höfðingjasið ætlar
hann dóttur sinni göfugra gjaf-
orð, i' og með til þess að treysta
eigin völd og aðstöðu.
Biskupi er þvi nokkur vor-
kunnþar sem hann er i rauninni
barn sins tima og i honum býr
margt gottþó svo að við verðum
að fordæma einstrengingshátt
hans og þröngsýni, enda hlýtur
hann á vissan háttsina refsingu.
Honum tekst að sönnu að beygja
vilja Ragnheiðar, en ekki
Leiklist
eftir Reyni Antonsson
ista, og ollu þvi tiltekin blaða-
skrif hans svo og skáldsagan
„Vitt sé ég land og fagurt”.
Sennilegt er þó að helst til m ikið
hafi verið gert úr þessum nas-
istatilhneigingum Kambans.
Sagnabálkurinn Skálholt
bendireindregið tilþess að hann
hafi verið að ýmsu leyti ósam-
mála grundvallarheimspeki-
kenningum nasista um nauösyn
sterks valds. Að mati Kambans
leiöir fátt til jafnmikillar bölv-
unar og algert vald, jafnvel i
höndum hins hæfasta manns
eins og Brynjólfs biskups, og
hvaö verður þá úr hinu algera
valdi i hendi austurrisks lið-
þjálfabjálfa? Gegn þessu ofur-
valdi foreldra og kirkju sem
sameinast i persónu biskups
teflir Kaman fram hinni for-
brjóta, og i dauða sinum hrósar
Ragnheiður á vissan hátt sigri
þar sem faðir hennar fær ekki
notið þess að hafa brotið vilja
hennar á bak aftur.
SagteraðKamban hafisamið
verk sitt til þess að hreinsa
Ragnheiði af áburðinum um
meinsæri. Þettaerað vissu leyti
rétt en fleira hefur hér einnig
komið til. Það skiptir ekki höf-
uðmáli hvort Ragnheiður hafði
sofið hjá Daða fyrir eiðstökuna
eða hvort hún gerir það nóttina
á eftir. Hvort sem rétt er þá
storkar hún föður sinum, kirkj-
unni og þess tima velsæmi.
EnRagnheiður eins og Kamb-
an lýsir henni er góð sál sem
gerir uppreisn gegn þeirri kúg-
un sem hún er beitt bæði sem
kona og manneskja. Henni svið-
ur sárt óréttlæti tiðarandans.
HUn kemur fram sem fulltrúi
hins góöa og fagra gagnvart
harðneskju valdsins, valdsins
sem I rauninni er dæmt til að
torti'mast eins og við sjáum ber-
lega ef við lesum allan sagna-
bálkinn Skálholt. /
Leikgerö Brietár Heðinsdótt-
ur byggir á tveim leikgerðum
Kambans sjálfs svo og tveim
fyrstu hlutum sagnabálksins
Skálholts. Þess sér allmjög stað
að það er kona sem unnið hefur
þessa leikgerð. Mikil áhersla er
lögð á að draga fram mynd af
einskonar kvenréttindabaráttu
17. aldar með skirskotun til nú-
tlmans sem meðal anngrs birt-
ist i haganlegri og mjög svo stil-
færðri leikmynd Sigurjóns Jó-
hannssonar.
Karlaveldið er þarna sýnt i
allri sinni nekt, en jafnframt i
öllum sinum hjákátleika, eins
og til dæmis i eiðtökuatriöinu
sem verður raunverulega drep-
fyndið i öllum sinum alvarleika.
Allar þrjár höfuðkvenpersón-
ur leiksins eru á einn eða annan
hátt i striði við hið yf irþyrmandi
karlveldi, jafnvel hin „vilja-
lausa” biskupsfrú, og allar
sigra þær á einn eða annan.1.
hátt þóttsá sigur sé dýrkeyptur.
Þessi áhersla á kvennréttinda-
baráttuna rýrir nokkuð gildi
annars ágætrar sýningar.
Ragnheiður gerir að sönnu
uppreisn sina sem kona, en hún
gerir það engu að siður sem
mannleg vera. En þessi upp-
reisn,svo göfug sem hún er,er
fyrirfram dæmd til að mistak-
ast.Ragnheiðurgetur ekki tekið
stjórn örlaganna I eigin hendur.
Það getur raunar Brynjólfur
biskup faðir hennar ekki heldur
þrátt fyrir allt sitt vald. Þetta
verður að teljast þungamiðja
verksins.
Það er ung og nýUtskrifuö
leikkona Guöbjörg Thoroddsen
Ragnhciöur og Brynjólfur
biskup — ástin gegn valdinu.
Guðbjörg Thoroddsen og
Marinó Þorsteinsson i hlutverk-
um sinum.
sem fer meö hið erfiða hlutverk
Ragnheiðar og er þetta frum-
raun hennar á sviði „alvöruleik-
húss”. Er skemmst frá þvi að
segja að hún stendur sig með
hinni mestu prýði. HUn skapar
persónu sem vinnur ósjálfrátt
hug og hjörtu leikhúsgesta, en
sakleysi hennar framan af
leiknum er ef til vill helst tU yf-
irdrifið, það er ósennilegt að
Ragnheiður hafi verið svona
saklaus og einföld, ekki sist þeg-
ar það kemur fram aö hún hefur
umgengist vinnufólk staðarins
og lært svo ókvenlegar listir
sem tréskurð. Hún er fullmikið
sýnd sem fórnarlamb.
Hjá hinni heillandi persónu
Ragnheiðar veröur Daði Hall-
dórsson elskhugi hennar fremur
litlaus, en hann leikur Hákon
Leifsson. Þeirri spurningu fæst
ekki svarað hvort hann var að-
eins venjulegur kvennaflagari
eða hvort ást hans til Ragnheið-
ar var i rauninni einlæg, jafn
einlæg og ást hennar.
1 þessu sambandi má geta
þess að nokkur skaði er að þvi
að sleppt skuli vera samfundar-
atriði þeirra i Bræðratungu þar
sem Daði sánnar ást sina með
þviað laggja sig i lifshættu til að
ná fundum Ragnheiðar. Biskup
leikur Marinó Þorsteinsson og
tekst honum mætavel að draga
fram sannferðuga mynd af hin-
um margslungna persónuleika
sem Brynjólfur Sveinsson hefur
óneitanlega veriö. Þó virðist
hann nokkuð skorta þann
dramatiska kraft sem hlutverk-
iö býöur uppá.
Sunna Borg er frábær að
vanda i hlutverki Helgu
matrónu I Bræðratungu, hinnar
skapföstu en raungóðu konu
sem hvergi hvikar þegar um
baráttuna fyrir réttlæti er um
að ræða. önnur hlutverk eru
smærri og komast leikaramir yf-
irleittvel frá þeim, þó ber sér-
staklega aö geta Gests E. Jóns-
sonar sem er frábær i hlutverki
tækifærissinnans Siguröar dóm-
kirkjuprests, en einnig honum
er vorkunn. Hann rennir ekki >
grun i þaö hvaða afleiðingar
viðleitni hanstilað bjarga eigin
skinni hafa. Jón Þórarinsson er
höfundur tónlistar við sýning-
una og eykur hún á áhrifamátt
hennar i' látleysi sinu.
Þvi hefur veriðhaldiö fram að
Guðmundur Kamban sé úreltur
höfundur, þær spurningar sem
hann veki höfði ekki til samtim-
ans. En sú spurning vaknar
hvort ekki eigi sér enn staö
harmleikir á borð við ástar-
sögu þeirra Ragnheiðar og
Daða. Eru ekki enn til alltof
margir menn sem ekki skirrast
við að beita valdi sinu til þess að
traðka á tilfinningum annarra.
Og spurningin um mátt einstak-
lingsins gagnvart örlögunum á
eflaust eftir að verða deiluefni
heimspekinga um langan aldur
enn.