Helgarpósturinn - 30.10.1981, Síða 24

% f o $ r -■< íí- v' jw «% i j
Föstudagur 30. október 1981
A F DJA SSPL O TUMA RKA ÐNUM - 8
Einfarirm og áhrifavaidurinn
Þaö verður varla fundinn
annar eins einfari i djasssög-
unni og Dianistinn og tónskáldiö
Thelonious Monk, nema ef vera
skyldi koilegi hans Jelly Roll
Morton. Þeir voru sérstæðustu
hugsuöir sinna ára, Jelly Roll
um heimsstyrjöldina fyrri, en
Monk þá siðari. Samt sem áður
höfðu þeir ekki ýkja mikil áhrif
á hina sögulegu þróun, til þess
voru þeir of sérstæðir og báðir
bjuggu f návigi við einleiks-
meistara er byltu öllum við-
teknum djasshugmyndum:
Louis Armstrong og Charlie
Parker.
Þegar flett er djassplötum
Fálkans má finna fáeinar skifur
með Monk. Allar frá magnað-
asta timabili hans, er hann var
helstur listamanna Riverside.
The Unique TheloniousMonk og
Thelonious Monk With John Col-
trane eru gefnar út eins og
frumdtgáfurnar af Victor i Jap-
an, en tvöfalda albiimiö The-
lonious Monk at The Five Spot,
er endurútgáfa á tveimur
Riversideski'fum: Thelonious in
Action og Misterioso. Þar er
Johnny Griffin á tenórinn,
Ahmed Abdul Malik á bassann
og Roy Haynes á trommur.
Mikill kraftur er i köppunum i
Monkklassikerum eins og
Nutty, In Walked Bud og
Misterioso.
I Fálkanum má einnig fá þá
sögufrægu skifu: Miles Davis
And The Modern Jazz Giants,
þar sem Davis er i félagsskap
Monks, Milt Jacksons, Percy
Heath, og Kenny Clarke. Hvaö
viljiði hafa það betra! Þessi
skifa hefur orðið uppspretta
mikilla vangaveltna, sér i' lagi
inngrip Davis I þögninni i Monk
sólónum i' The Man I Love.
Einn merkasti kvartett Thel-
onious Monks var 1957 kvartett-
inn með John Coltrane. Þvi mið-
ur eru ekki til hljóðrituð nema
þrenn verk með honum og þau
má finna á fyrmefndri skifu:
Tlielonious Monk With John Col-
trane (Jazzland JLP 46) Bassa-
leikarinn varWilbure Ware og
trommarinn Shadow Wilson og
verkin þrirMonk ópusar: Ruby,
My Dear, Trinkle, Trinkle, og
Nutty. Þarna er Coltrane tekinn
að þróa tónabreiöur sinar og i
rrinkleerganghraðinn sterkur.
En Coltrane gat lika blásið
ballöðurnar og það gerir hann
svikalaust er hann fer höndum
um eina þá fegurstu i gjörvöll-
um djassbókmenntum: Ruby
My Dear.
Að sjálfsögðu duga þessi þrjú
lög ekki á heila breiðskifu svo
aukatökur frá tveimur öðrum
sessjónum fljóta hér með. Ekki
svo að skilja aðekki sé fengur i
þeim þótt maður eigi orginal-
ana. Off Minor og Epistrophy
eru frá Monk Music sessjónin-
um (Riverside RLP 242). Það
var óhemju skemmtilegur
sessjón og ekki sist merkilegur
fyrirþað að þeir blésu þar sam-
an John Coltrane og Coleman
Thelonious Monk — einn mesti
einfari djasssögunnar.
Hawkins, sem nefndur hefúr
verið faðir djasssaxafónsins, en
einsog Sonny Rollins sagði þeg-
ar hann hljóðritaöi breiðskifu
sina með Hawkins. Þaö skiptir
ekki máli hvaða stilkynslóð
tveir djassmeistarar tilheyra,
þeir ná alltaf saman.
Loks er einn pianósóló á plöt-
unni: Functional. Þetta er blús
og enn einu sinni heyrir maður
skyldleika Monks og Ellingtons
i pianóleiknum og þótt annar
væri fæddur i Washington D.C.
og hinn i Rocky Mounth, North
Carolina, var Harlempianóiö i
blóðinu og djarfari hljóma-
meistarar ekki á reiki i Nýju
Jórvik.
John Coltrane átti eftir að
hafa meiri áhrif á aðra tenórista
en flestir kollegar hans. Undir-
ritaður telur það besta sem
hann gerði um dagana hafa ver-
ið er hann hafði kvartettinn með
Elvin Jones, McCoy Tyner
Reggie Workman og Jimmy
Garrison, þar sem verk eins og
A Love Supreme bera hátt.
Þessi kvartett var oft hljóðrit-
aður á Village Vanguard og i
Fálkanum má fá eitt herlegt
tvöfaltalbúm The Other Vilage
Vanguard Tapes, með
kvartettnum auk gesta á borð
við Eric Dolphy, og þarna má
finna snilldarverkin;Chasin’
the Train, India, Spiritual og
Greensleeves og svo ónefnt
verk.. Það var mikii blóötaka
fyrir djassheiminn er Coltrane
lést fyrir aldur fram 1967.. Sið-
asta hljómplata John Coltranes
var Expression (Impulse AS
9120) þó til séu verk frá tveimur
seinni sessjónum: sex frá 29.
mars og tvö frá 17. mai. Ex-
pression var svanasöngur
meistarans og sýnir hún að
áfram hélt hann á þróunar-
brautinni til hins siðasta.
Smásögur frá máiaári
Revesommer og andre nor-
diske noveller. J.W. Cappelens
Forlag, Osló 1981 Dreifingar-
aðili á tslandi: Námsgagna-
stofnun.
Þeir eru eflaust einhverjir
sem geyma i hugarfylgsnum
sinum minninguna um Norræna
málaárið 1980. Þessum viðburði
var aldrei hátt hossað á Islandi
og þvi eðlilegt að hann gleymist
fljótt. Þaö var þó ýmislegt gert
á málaárinu, m.a. efndu nor-
rænu móðurmálskennarafélög-
in til samkeppni um bestu nor-
rænu smásögurnar handa ung-
lingum á aidrinum 12—16 ára.
Keppninni var þannig hagað
aö fyrst voru valdar bestu sög-
urnar i hverju landi fyrir sig,
siöan voru vinninpssögurnar
dæmdar af norrærmi dómnefnd
sem gerði út um endanlega röð
þeirra. Alls bárust rúmlega 400
smásögur i keppnina sem er
fyrirtaksárangur 1. verðlaun
Waut finnska skáldkonan Mar-
jatta EllilS fyrir söguna Kettu-
káse (Refsumar) og niu aðrar
sögur hhitu viðurkenningu, tvær
frá Danmörku, Noregi og Svi-
þjóð og ein færeysk, islensk og á
sænsku frá Finnlandi. Þessar
sögur voru sföan gefnar út með
styrk frá norræna menningar-
sjóðnum. útgáfan er hin vand-
aðasta, sögurnar eru allar
prentaðar á frummálinu en
jafnframt er birt þýöingáis-
lensku, færeysku og finnsku
sögunum. Orðskýringar fylgja
hverri sögu og höfundarnir eru
allir kynntir li'tillega. A þessu
fyrirkomulagi má sjá aö bókin
er fyrst og fremst ætluð til notk-
unariskólum, enda var yfirlýst
markmið samkeppninnar að
efla kennslu i nágrannamálum
og á þann hátt að brjóta niður
bókmenntaleg landamæri i
Norðrinu.
Otgáfa bókarinnar hlýt-
ur jafnframt að vera fagn-
aðarefni öllum þeim sem láta
sig norræna samvinnu á menn-
ingarsviöinu einhverju skipta.
Það er ekki ætlun mín að rýna
hér hverja sögu fyrir sig. Þær
eru allar mjög frambærilegar
og sumar hreint frábærar.
Flestir höfundarnir eru litt eða
ekki þekktir á tslandi, sum ir eru
reyndar að stiga sin fyrstu spor
á rithöfundarferlinum með
þessum sögum. A þessu er þó
ein undantekning, það er Dan-
inn Hans Hansen (Sjáðu sæta
aflann minn). Saga hans heitir
Her er for grimt og fjallar eins
og fleiri verkhans um unglinga-
ástir, hreinar og sannar tilfinn-
ingar sem þrffast þrátt fyrir
fjandsemi og ljótleika um-
hverfisins. Verðlaunasagan
Refsumarlýsir á hugljúfan hátt
sambandi sem myndast milli
drengs og refs sem gerir
sumariö ógleymanlegt. Ungur
og efnilegur rithöfundur frá
Helsingfors, Kjell Lindblad, á
söguna Till Petskii. Ég hef grun
um að sú saga hitti fleiri ung-
linga en mig beint i hjartastað.
Hún segir frá drengjum sem
forma poppgrúppu og eru
komnir svo langt aö geta gleymt
sér i Keep on running þegar
sorgin lýstur þá, Petski deyr
eftir fyrsta alvarlega fylliriið.
Sænski höfundurinn Bertil Gej-
rot nær að lýsa hugmyndaflugi
unglingsins einkar spaugilega i
sögunni Ek Hlewagastir, rúnar-
istan gamla fangar, einn nem-
andann fullkomlega.
Fulltrúi Islands i úrvalinu er
sagan Morgundögg eftir hinr.
velþekkta barna- og unglinga
rithöfund Guöjón Sveinsson. Við
getum vel við unað þvi saga
Guðjóns var sú er næst kom
verðlaunasögunni og raunar
finnst mér hún hvergi gefa
henni eftir. í Morgundögg lýsir
Guðjón lifinu eins og það blasir
við sveitapilti sem á hverjum
morgni er vakinn fyrir allar
aldirog sendurtilbeitinga niður
i sjávarplássið. Ruddalegur
karlamórallinn I skúrunum og
vinnuþrælkunin eru að buga
drenginn, enda eins fjarrilöng-
unum hans og mögulegt er. 1
sögulok hleypur hann frá sjón-
um i átt til fjallanna, frá raun-
veruleikanum til draumanna.
Lýsingin á drengnum og hugs-
unum hans er unnin af nærfærni
og skilningi, sagan I alla staöi
heilsteypt og trúverðug.
Það er skoðun mfn aö þessar
sögur flestar séu einkar heppi-
legt lestrarefni i skólum sem
kenna Norðurlandamál og I
raun býsna virðingarvert fram-
tak þar sem norrænt lesefni af
þessu tagi hefur ekki verið á
boöstólnum áður. Hinsvegar
hefur Námsgagnastofnun sinnt
kynningu og dreifingu bókar-
innar slælega. 1 raun má segja
að frammistaða Islendinga á
norræna málaárinu hafi öll
verið hin hraksmánarlegasta.
Sem dæmi má nefna að norrænu
útvarpsstöðvarnar unnu upp
sönglaga- og visnaprógramm
sem gefið var út á bók undir
Guðjón Sveinsson — saga hans,
Morgundögg kom næst verð-
launasögunni og gefur henni
hvergieftir, segir Sigurður m.a.
i umsögn sinni, þar sem hann
segir ennfremur frammistöðu
tslendinga á norræna málaár-
inu hafa verið hraksmánarlega.
heitinu Nordsanger (fæst i
Norræna húsinu). Þar er að
finna texta á þeim niu tungu-
málum sem brúkuð eru i Norðr-
inu og Utgáfan er einkar smekk-
leg. Ekkert hefur bólað á þessu
efni i gufuradióinu blessaöa og
væri þó ekki vanþörf á að auka
fjölbreytnina i tíkilistarflutningi
þess.
SS.
&
Bókmenntir
JGc eftir Sigurd Svavarsson
Föstudagur og sunnudagur
Einsog allir vita er þýöingar-
litið að birta leiðréttingu, hafi
eitthvað brenglast I blaöagrein.
Það skilst yfirleitt ekki. Ég vil
þvi einungis taka fram, að sið-
asti pistill minn i Helgarpóstin-
um kom á afturfótunum. Og nóg
um það. Þó skal áréttað, að Arni
Kristjánsson er aö veröa hálf-
áttræöur, en , ekki hálfsjötugur.
Háskólatónleikar
Tónleikanefnd Háskólans hef-
ur nU tekið uppá þvi að efna til
hádegistónleika i Norræna hUs-
inu á föstudögum, sem ekki
skulu standa öllu lengur en hálf-
tima i hvert sinn. Tónleikahald i
Reykjavik hefur aukist svo á
allrasiðustu árum, aö þessi
tæpu þUsund manns, sem sækir
þá og er liklega eitthvert lukku-
legasta fólk i heimi, hefur oft
varla viö um helgar. 1 öðru lagi
er ætlunin að auðvelda kennur-
um og nemendum háskólans að
sækja tónleikana. Það er stutt
að fara, og enginn á að þurfa að
sleppa kennslustund vegna þess
arna.
Fyrstu tónleikarnir voru á
föstudaginn var og að sumu
leyti sérstæðir. Þar var til-
kvaddur Einar Markússon
pianóleikari austan Ur ölfusi.
Um þennan sextuga alheims-
spilara hefur verið heldur hljótt
á meöal fólks, nema þá helst
eitthvað þjóðsagnakennt:
Samkvæmt þvi þótti þetta
Reykjavikurbarn hafa fengið i
vöggugjöf þessi 5%, sem þarf til
að veröa snillingur. Þeim 95%
af vinnu, sem þarf aö auki,
sinnti hann hinsvegar miður.
Hann stundaði fyrst nám hér við
Tónlistarskólann, en siðan hjá
frægum kennurum i Los Angel-
es frá 1943—46. Ummæli þeirra
kváðu hafa verið á lika lund:
Einar hefði mjög gott upplag, en
væri hUðlatur. Um hann var
m.a.s. gerð stutt kvikmynd,
sem sumir minnast og var sýnd
hér sem aukamynd um eða fyrir
1950. Ein sagan segir, að sjálfur
Renoir hafi gert myndina fyrir
Einar vin sinn.
Einar dvaldist svo aö mestu
erlendis næstu tuttugu ár, eink-
um i Bandaríkjunum og
Kanada. M.a. var hann i Holly-
wood hjá MGM, og þegar gerðar
voru kvikmyndir um tónsnill-
inga og leikarar glenntu sig yfir
nótnaborðinu, þá spilaði Einar á
bakvið. Einnig stundaði hann
einhverskonar kaupsýslu um
tima á vegum Krupphringsins
þýska. Siðasta áratug hefur
hann svo kennt viö Tónlistar-
skóla Arnessýslu, og það er
áreiðanlega engin þjóðsaga.
Þá má kallast i góðu sam-
ræmi, að Einar lék þarna eink-
um verk eftir litt heimsþekkt
tónskáld, þ.á.m. tvo kennara
sina, Samuel Ball og Moriz
Rosenthal, sem reyndar hafði
veriö nemandi hjá sjálfum
Ferencz Liszt. Auk þess lék
hann stutt verk eftir Leopold
Godowski, Levitzki, Hallgrim
Helgason og Friedman-Gártn-
er.Tvö aukalög voru eftir Chop-
in.
Þaö var greinilegt, aö Einari
er tamt að leika sér dálitið á
nótnaborðinu og improvisera,
þ.e. leyfa sér vissa útúrdúra frá
þeim nótum, sem skáldin hafa
skrifað. Þetta hefur enda stund-
um veriö tiska. A köflum verður
leikurinn skrambi hrossa-
brestslegur, en einnig bregður
fyrir einkar finlegri túlkun. Það
var I einu orði sagt gaman að
þessari uppákomu. Hún minnti
á það, þegar maöur lendir með
liprum píanista á einkaheimili.
En þess eiga ekki allir kost.
Að lokum skal þess getið, aö
litið sást af háskólafólki á þess-
um tónleikum, sem annars voru
sæmilega sóttir. Þaö virðist til
litils að dekra við þaö lið. Ann-
ars sjáum viö til I dag. Þá mun
Agústa Agústsdóttur syngja lög
eftir Mozart við undirleik
Jónasar Ingimundarsonar.
Kammermúsík-
klúbburinn
opnaöi vetrardagskrá sina á
sunnudagskvöldiö i Bústaöa-
kirkju. Þar léku fjórar vænar
meyjar: Laufey Sigurðardóttir
og JúIIana Elin Kjartansdóttirá
fiölu, Helga Þórarinsdóttir á
viólu og Nora Kornbluehá selló.
Þær fluttu þrjá konserta, sem
samdir voru meö u.þ.b. hundrað
ára millibili, K 421 eftir Mozart,
Opus 51 eftir Brahms og Kaup-
mannahafnarkvartett eftir Þor-
kel Sigurbjörnsson frá 1978.
Þetta var fallega til fundið. öll
Einar Markússon — á köflum
skrambi hrossabrestslegur
leikur en einnig brá fyrir einkar
finlegri túlkun.
verkin voru ósvikin börn slns
tima og Þorkell ekki tiltakan-
lega ólikari Brahms en sá siðar-
nefndi Mozart. Auk þess leyfir
Þorkell (eöa þær) sér svolitla
sviðsfyndni i ætt við Haydn,
þegar spilararnir hvetja áheyr-
endur til klapps I lokin:
plaudite!
Flutningurinn var a.m.k. svo
góður og skýr, að ekki er fyrir
vesaling minn aö setja útá. Og
það er einsog oft áður: maöur
styrkist i trú á þjóðina okkar
Vigdísar við að heyra einstak-
linga hennar fara svona vel með
dýra dóma.