Helgarpósturinn - 13.11.1981, Blaðsíða 8

pásturinrL.
Blað um þjóðmál,
listir og menningarmáI.
Utgefandi: Vitaðsgjafi hf.
Framkvaemdastjóri: Bjarni P.
Magnússon.
Ritstjórar: Arni Þórarinsson,
Björn Vignir Sigurpálsson.
Blaðamenn: Guðjón Arn-
grimsson, Guðlaugur Berg-
mundsson, Gunnar Gunnars-
son og Þorgrimur Gestsson.
Utlit: Kristinn G. Harðarson.
Ljósmyndir: Jim Smart
Auglýsingar: Inga Birna
Gunnarsdóttir '
Gjaldkeri: Halldóra Jónsdótt-
ir.
Dreif ingarstjóri: Sigurður
Steinarsson.
Ritstjórn og auglýsingar eru
að Síðumúla 11, Reykjavik.
Simi 81866. Afgreiðsla að
Hverfisgötu 8 10. Simar:
81866, 81741, og 14906.
Prentun: Blaðaprent hf.
Askrifatarverð
á mánuði kr. 30.
Lausasöluverð kr. 10,-
Ekki sjó-
ræningja-
sjónvarp
öngþveiti rlkir skyndilega i
sjónvarpsmálum islendinga. Allt
I einu standa menn andspænis
þvi, að sprottnar eru upp fjöl-
margar litlar „sjónvarps-
stöövar” sem samanlagt ná til
tugþúsunda manna, jafnt á
Reykjavikursvæöinu og út um
landiö. Þaö er ekki aöeins, aö
ibúar fjöibýlishúsa hagnýti sér
hina einföldu leiö, sem myndbönd
bjóöa upp á, heldur hafa fram-
takssamir áhugamenn um dreif-
ingu myndefnis lagt kapla milli
húsa, reyndar samtengt heilu
blokkahverfin i Reykjavik.og ná
þannig samanlagt til tuttugu eöa
þrjátiu þúsund manna meö út-
sendingum sinum.
Ljóst er, aö þeir sem þannig
dreifa myndefni, án þess aö láta
koma greiðslu fyrir, eru að þver-
brjóta höfundalög, lög um dreif-
ingu efnis og jafnframt lög um
einkarétt Rikisútvarpsins til
reksturs sjónvarps og útvarps.
Eins og fyrri daginn erum við
islendingar seinir að taka viö
okkur og aöhæfa þjóöfélag okkar
breyttum tlma. Það er óum-
flýjanleg staöreynd, aö tækniþró-
unin hefur nú auöveldaö dreifingu
sjónvarps og gert mynddreif-
inguna svo auövelda, aö varla er
lengur stætt á þvi aö einskorða
sig viö gamlan lagabókstaf um
einkarétt rikisins á dreifingu.
Hér er hins vegar um þaö stór-
mál aö ræöa, aö nú verður aö
sveigja einkaréttarlögin og lög
um höfundarétt aö þessari þróun.
Þaö er ósvinna, þegar óprúttnum
tækifærissinnum helst uppi aö
gripa traustataki hugverk
annarra og selja gegnum dreifi-
kerfi sitt. Hér verður aö gripa i
taumana. Sömuleiöis er þaö
áriöandi að fara ofan í saumana á
útvarpslögunum, og láta þeim
sömu ævintýramönnum ekki
haldast að þverbrjóta þau —
koma sjálfum sér upp óábyrgum
einkarétti á mynddreifingu I
sveitarfélögum landsins eöa
heilum borgarhverfum.
Myndbandatæknin er spenn-
andi liður i tækniþróun nútima
fjölmiðlunar. Þessa þróun er
sjálfsagt að hagnýta sér. En þaö
er engin ástæöa til að láta þetta
mál renna gegnum fingur sér og
leyfa öngþveitinu að fara sinu
fram. Þaö er augljóst, aö setja
þarf fastmótaðar reglur.
Kapalsjónvarp, myndbönd og
dreifing efnis af myndböndum,
eru til að mynda afar hentugir
miölar fyrir landshlutasamtök,
sveitarfélög og stór félagasam-
tök, svo sem verkalýðshreyfing-
una, samvinnufélögin, til að
dreifa fræðsluefni af ýmsu tagi I
bland við skemmtiefni.
„Frelsinu” veröur að setja
skorður, ef viö ætlum okkur aö
lifa hér hvert með öðru I skipu-
lögðu samfélagi. Það er að
minnsta kosti vist, að sú broslega
byrjunarstaða sem upp er
komin i myndbanda-væðingu
tslendinga, stefnir ekki til neinna
heilla, ef ekkert verður að gert.
Stór skref og smá
r
A
aDraheilagramessu
þann l.nóvember siðastlið-
inn var stigið stórt skref i
átt til jafnréttis þegnanna
hvar svo sem þeir búa á
landi þessu. Tekin var upp
skrefatalning á innanbæj-
arsimtöl, oi henni mun
sem kunnugt er vera ætlað
aö fjármagna lækkun á
langlinusamtölum. Ákveð-
ið var að hvert skref innan-
bæjarsimtala skyldi vera
mun vera notuð, einkum af
unglingum og blönkum
námsmönnum. HUn er i þvi
fólgin að ýta á hnappinn
sem simtólið er lagt á eins
oftog tölustafirnir i númer-
inu gefa til kynna. Þetta er
mjög hagkvæm aðferð ef
um einföld númer með lág-
um tölum (helst 1. 2. og
þremur) er að ræða, en
málið vandast ef háar tölur
eru i númerinu, og alverst
erþað ef f þvi er núll þvi þá
þarf að ýta tiu sinnum, aö
Akureyrarpóstur frá Reyni Antonssyni
sex mi'nútur að lengd, en
ekki er vitaö hvort sexið er
þarna komið fyrir einskæra
tilviljun eður ei. Til allrar
hamingju tókst að koma
þessu mikla réttlætismáli i
höfn áður en alþjóðaár fatl-
aðra rynni sitt skeið, og
verður Pöst- og simamála-
stofnunarinnar vonandi
minnst svo sem veröugt er
fyrir framlag hennar tíl
þessa árs. Neytendasam-
tökin upphófuað sjálfsögðu
sitt venjulega mUður, ai
svo einkennilega vill til að
mjög dró úr þvi þegar upp-
lýst var að það yrðu allir
ibúar i þéttbýli sem yröu aö
sætta sig við sexið hjá sim-
anum og ekki reykvikingar
einir. En vilji menn vera
lausir við sexið skal hér
bent á aðferð sem nokkuð
vfsu er þetta þvert ofan í
alla stærðfræðilega rök-
semdafærslu þar sem við
höfum hingað til vanist þvi
að núllið merki ekkert en
ekki ti'u, en svona er nú
einu sinni hið opinbera það
er oft á tiðum erfitt fyrir
hinn almenna borgara að
skilja rökleiöslu þess. Vel á
minnst. Búnaður sá sem
notaður er við skrefataln-
inguna mun vera hingað
keypturfrá Svfþjóö, gott ef
ekki frá Ericsonhringnum.
Vonandi reynist hann hald-
betri en búnaður sá sem
sænski herinn notar til kaf-
bátaleitar. Annars er það
vandséö hvorir eru meiri
fifl i' þessu fræga kafbáts-
máli: Svíar sem láta það
viðgangast að rússneskur
kafbátur sé aö snuðra upp i
Föstudagur 13. nóvember 1981 holrjarp*^ fr;nR
flæðarmáli hjá sér, og bú-
inn kjarnorkuvopnum í
þokkabót,eða þá RUssarnir
sem voru að þvælast inn á
sænsku bannsvæði, sigl-
andi öllu heila klabbinu i
strand. Báðir aðilar virðast
hafa lent i hinni verstu
klipu Ut af máli þessu og
virðast ekkert vita hvemig
greiða eigi Ur flækjunni.
Einn er þó sá aðili sem
græðir á þessu máli, en það
er kúrekaforsetinn vestur f
Bandarikjunum og þeir
ráögjafar hans sem fengið
hafa þá snilldarhugmynd
að nota megi Evrópu sem
hugsanlegan vigvöll ef til
kjarnorkustyrjaldar kem-
ur.
s
ú frétt barst á öldum
ljósvakans i siðustu viku að
stórfellt smygl á iðnaðar-
vörum, til dæmis fatnaði og
húsgögnum upprunnum á
láglaunasvæðum Asiu,
hingað til lands, undir þvi
yfirskini að vörur þessar
séu framleiddar i löndum
Efnahagsbandalagsins, og
þvi tollfrjálsar. Hér er auð-.
vitað um mjög alvarlegt
mál að ræða, ekki hvað sfst
fyrir okkur Akureyringa
sem eigum mikið undir vel-
gengni f samkeppnisiðnaði
svo sem framleiðshi á fatn-
aði og skóm. Það hefði ver-
ið iðnþingi nær að álykta
um þetta mál, heldur en að
setja enn einu sinni á fón-
inn hina gatsiitnu gengis-
fellingarplötu, sem naum-
ast heyrist lengur í fyrir
braki og brestum sem eiga
rót sina að rekja til ofspil-
unar. Það væri raunar til-
valið að samtök iðnaðarins
tækju nil rögg á sig og
skipulegðu áröðursher-
ferö gegn þeim heildsölum'
sem mata krókinn á inn-
flutningi vara sem fram-
leiddar eru i landinu og
standa ekki að baki sam-
bærilegrar innfluttrar
framleiðslu. Sli'k herferð
getur ekki með nokkru
móti flokkast undir at-
vinnuróg, fremur bæri að
kalla hana baráttu gegn
landráðum. Við verðum
sjálfsagt enn um langan
aldur mjög háð innflutn-
ingsverslun á landi hér, og
einfaldlega þessvegna
veröa gengisfellingar hér
aldrei annað en opinberar
tilskipanir um einhverja
tiltekna verðbólgu. En það
er ofþensla i innflutnings-
versluninni, og þvi ætti
auövitaö helst að draga úr
hénni á þeim sviðum sem
við erum hlutgengir sjálfir.
Og þegar islenskir heild-
saiar eru farnir að hjálpa
kóreönskum iðnaði með
dyggri aðstoö danskra og
hollenskra milliliða sem að
sjálfsögðu hirða sinn
skammt af gróðanum, þá
er fjandinn laus.
r
I byrjun Alþingis þess
sem nú situr lögðu tveir
ágætir þingmenn fram
frumvarp til laga um hér-
aðsútvarp. Hér er að sjálf-
sögðu um hið merkilegasta
mál að ræða og vonandi að
það fái jákvæöa afgreiðslu.
En svo merkilegt skref sem
hér er stigið í átt til
byggðajafnvægis (byggða-
jafnvægis sem ekki felur i
sér fjöldamorð fiski-
stofna), þá ber frumvarp
þetta þess merki að það er
samið af mönnum sem alið
hafa aldur sinn innan endi-
marka Elliðaánna. Þannig
er menntamálaráðherra
sem auðvitað situr i
Reykjavik gerður að æðsta
yfirmanna héraðsstöðv-
anna. Mun heppilegra væri
að þetta vald væri i hönd-
um héraðsdómara i þvi
lögsagnarum dæmi sem
stöðin er staðsett i. Það
getur til dæmis orkaö tvi-
mælis hvort rétt sé að láta
póliti'skan embættismann
úrskurða um spurningar er
varða hlutleysisbrot. Ekki
bætir svo úr skák ef em-
bættismaðurinn er á einn
eða annan hátt tengdur
valdaöflum á viðkomandi
stað, hvort sem þau heita
Kaupfélag eða útgerðar-
auðvald. Þá er það hart að
mega ekki útvarpa öðru
efni en þvi sem kallast get-
ur staðbundið i þrengstu
merkingu, ekki einusirmi
lettri tónlist, og mega að-
eins endurvarpa Útvarpi
Reykjavik, ekki einusinni
Kananum þótt bölvaður
sé.. Simamálið og héraðs-
útvörpin eru aðeins tvö
dæmi um það hversu
óhönduglega tekst til þegar
Reykvikingarfara að reyna
að móta byggðastefnu. Þvi
miður snýst hún einfald-
lega upp i andhverfu sina.
En af hverju að vera að
tala um byggðastefnu, þvi
hver veit hvenær við verð-
um öll einhver daginn aö-
njótandi þeirrar byggöa-
stefnu sem stórveldin
ástunda, að við fáum öll
notið blessunar kjarnorku-
bombunnar, blessunar sem
við fáum þó liklega aldrei
tækifæri til að lofsyngja.
Segulstöðvablúsinn mun þá
deyja á geislavirkum vör-
um okkar.
Lítið eitt um byltingar
— og þankabrot frá París
Orðið bylting er eitt þeirra oröa
sem oft heyrast nú á dögum. Ef
einhver breyting verður, hagræði
eða framför, þá kallast hún bylt-
ing. Þetta minnir á þá orðafátækt
sem virðist mega rekja til breyt-
inga i heimilis- og atvinnulifi, til
hins mótaða skólakerfis og fjöl-
m iðlunar sem svo er nefnd, en er
þó sennilega heldur sprottið af
þeirri almennu tilhneiging að
fara meö ykjur — og dálæti sem
menn viröast hafa á byltingunni.
Það virðist liggja I orðnotkun að
bylting sé til batnaðar. Orðinu
gagnbylting fylgir aftur á móti
illur bifur, og stjórnbylting er
hlálegt, jafnvel dapurlegt fyrir-
bæri. (Suður-Amerika).
Oskilgreind bylting, það er að
segja ýmsar væntar breytingar i
félagsmálum, athafna- og
menningarlifi, nýtur á hinn bóg-
inn mikilla vinsælda. 1 tali si'nu
um byltíngu sést mönnum svo
venjulega yfir þann aðdraganda
sem greina mætti. Bylting skal
þaö heita, „algjör bylting”, hvar
sem leita má orsakanna og hvort
sem aðdragandinn er langur eða
skammur. Þessi málsnotkun ýfir
þá stöku menn til andsvara. Þeir
segja að orðið sé markleysa og
bylting hafi aldrei átt sér stað.
Byltingar eiga sér staö, jafnvel
stöðug bylting; Þaö er að segja
umrót sem varir lengi, marga
áratugi. Hitt er erfiöara að
greina, hvort bylting verður til
bóta, hvort hún nær tilgangi
sinum. Dæmi um þetta er kyn-
ferðisbyltingin svokallaöa. Til-
gangurhennar var aðllkindum sá
að gera menn frjálsa. Þessi bylt-
ing hófst i Evrópu fyrir manns-
aldri eöa svo, og timi er til
kominn að gera ,sér grein fyrir
hverjuhún hefur áorkað. i listum
og löggjöf má finna margt sem er
þessari byltingarhugs jón að
þakka, eða kenna. Hinu er
ósvarað, hvort menn eru i reynd
frjálsari fyrir bragöiö. Allar
breytingar á þessu sviöi eru til
þess að forvitnast um manninn,
og mér er næst að halda að
vesturlandabúar hafi þar litið
breyst, innifyrir.
Greinilegasta breytingin er
fólginlþviaömennþora að sjá og
heyra. — Astæðan fyrir þvi, hve
margir rithöfundar og listamenn
notakynferöismálsem uppistöðu,
getur verið margþætt. Höfundi
kann aö gremjast hve litlu er
áorkað. Þetta á til dæmis við rit-
höfunda sem trúa á byltinguna,
löiigu eftir að bækur voru
skrifaðar sem mestu hafa valdið
um þau mál. — Annaðerþómiklu
Dklegra. Rithöfundar og lista-
menn berast með straumi margir
hverjir, rétt eins og annað fólk.
Við tökum eitt skref „fram”, á
morgun göngum við líklega feti
„framar”. Ekki má standa istað.
Sá sem það gerir er ihaldsmaður.
Ekki halda gegn straumi. Þá er
það afturhaldsmaður.Enginn má
taka sig útúr. Ef þú gerir það,
ertu sérvitringur, einfari. Venju-
legur maður lifir og rennur sitt
skeiö i einu plani, man ekki tD og
megnar ekki að lyfta sér og fá
nokkra yfirsýn. (Hvað þá ef
vi'ddirnar skyldunú vera fieiri ai
þrjár?).
Skáldrit eins og hér um ræöir
virtust siðferðileg og listræn
nauðsyn fyrir mörgum árum, en
virðast nú mestanpart stagl. Sið-
asti áfangi byltingarinnar er
„peep show”.
Það væri aö bera i bakkafullan
lækinn ef ég færi að skrifa um
efnahagsbyltingar, þvi landar
minir vita meir og rita um efna-
hagsmál og stjórnsýslu en nokkur
önnur þjóö. En myndbyltingin,
væri það vegur?
I haust var ég svo heppinn að
dveljast nokkra daga i Paris,
skoða þá listamiöstöö sem kennd
er við Pompidou og rifja upp
gömul kynni við meistara
þessarar aldar. — Og hvilik bylt-
ing! Bylting sem hófst fyrir
aldamótin siöustu og stendur enn
— erhenni kannski lokið? — Bylt-
ing sem hófst meö lærdómi og til-
raunum, var framvinda, uns bylt-
ingarmaðurinn mikli kom á
sjónarsviðið. Myndir eftir
Cézanne voru ekki á sýningu i
nútimalistasafninu i Pompidou á
þessu hausti en andi hins gamla
fyllir þar krók og kima. Oldin
hefur tekið undir við Cézanne.
Abstraktlistin var svarið; hin
geómetríska varð I raun og veru
endanlegt svar, stórisannleikur.
Hvers vegna leiö geómetriska
abstraktlistin undirlok, það er aö
segja sem hreyfing margra lista-
manna? Var þaö vegna þess að
friðurinn hélst i' álfunni, svcma að
nafninu til, og valdajafnvægiö
komst á milli stórveldanna —
boðorðið sem i henni felst var
komiðtilskila, eða vegna hins, að
svigrúm þessarar liststefnu
reyndist minna en á horfðist? —
Einkennilegt var að reika um
þessa sali og verða þess áskynja
að gamlir uppáhaldsmálarar,
Picasso, Braque, Herbin, sjálfur
Klee og myndskáldiö Chagall
hurfu i skuggann fyrir Matisse
sem dró að sér athyglina meir en
nokkru sinni fyrr, og ennþá ein-
kennilegra að rifja upp kunnings-
skap við Kandinsky.— Frammi
fyrirmyndum Kandinskys— mig
minnir að ég segði við sjálfan
mig: Þetta er ávisun á framtið-
ina.
Málverk Kandinskys og málm-
smiðar Pevsners, eitthvað áþekk
skilaboð þeirra mynda; hinn
mikli rússneski byltingararfur á
baksviði hugans, og myndir sem
geymast i skúmaskotum og
kjallaraholum austur þar,
hvernig skyldu þær vera? —
Malewitsch og súprematisminn
hans — þarna var dálitið sýnis-
horn, ekki stórt aö visu. Er Maie-
witsch afturgenginn — i perspekt-
Ivi?! Þetta dattmér i hug þegar
ég kom á sýningu I öðru húsi,
Grand Palais, og sá þar myndir
eftir ungan franskan málara,
Allemand. Þessar myndir voru
„absolute” eins og Malewitsch
væri lifandi kominn að eiga þar
heima i fjarviddinni. Var ekki
þetta i qálfu sér dálitil bylting?
Ég minntist þess aðADemand
var meðal fjórtán ungra manna
sem héldu samsýningu i Kaup-
mannahöfn 1977 og kölluðu hana
New-Abstraktion. Þar var lika
Vilhjálmur Bergsson. Hugmyndir
þeirra voru i mörgu likar, þeir
eru visindalega þenkjandi eins og
lesa mátti i' sýningarskrá, ekki
minnst Frakkarnir þrir sem
þarna sýndu, og láta sig miklu
varða þær gáttir sem vísindin
hafa opnað, svo á jöröu sem á
himnum. Um Vilhjálm má hins
vegar segja: hann stendur mann-
inum nær. — Ég tel alls ekki úr
vegi að ræða um nýja myndlistar-
í hugsýn á ferð I ókunnum heimi.
Málverk eftir Michel Guéranger,
ungan Frakka, þátttakanda I sýn-
ingunni New-Abstraktion.
stefnu i þessu sambandi og tel
mig ekki ljóstra upp leyndarmáli
þótt ég segi þá skoðun mina að
þessi stefna hafi borist hingaö til
lands, þaö er að segja hin einvisa
stefna Frakkanna, og þess sjái
staði, á persónulegan hátt, i
nokkrum siðustu og glæsilegustu
málverkum Bjargar Þorsteins-
dóttur. — Þau málverk eru i
öðrum dúr en myndir Bjargar á
siðustu haustsýningu FIM.
Aðrar myndir ungra manna á
sýningunni i Grand Palais — al-
þjóðleg galleri-sýning — voru
fáar þess háttar aö unnt sé að
kenna þær við byltingu, heldur þá
stöðnun eða smáhjakk sem
kemur i kjölfar byltingar, eins og
dæmin sanna. Þá er fangráö að
seinka klukkunni — kannski um
hundraö ár, svo nýjabragð þyki
að verkunum. Þarna var realismi
i algleymingi. En þarna var lika
stöku mynd sem gat bent til þess
aö eitthvað væri að breytast i
heimi realista, miklu frakkari
myndir en ég hef áður séð — likt
og þeir væru að stiga i áttína til
surrealisma. Bót mun þaö,
hugsaði ég. Þessir menn standa
nú likiega vel að vigi — tækni
þeirra er i sannleika sagt ótrúleg.
Þessir sýningarstaöir Parisar-
borgar eru byltingarsaga. Viö
sjáum aö visu þessa einu tegund
— myndlist — en skoðandanum er
frjálstaö setja allt i viöara sam-
hengi.
Listin er aldrei ein á ferð.
Baldur Óskarsson