Helgarpósturinn - 13.11.1981, Blaðsíða 9

—helgarpústurinn Föstudagur 13. nóvember 1981
9
hafa ráö á þvi. Sem sagt allt i
anda jafnréttis og lýöræöis. Ekk-
ert skal fullyrt um þaö hvort hér
er um aö ræöa einfeldningshátt
eöa takmarkalausa ósvifni, ótrú-
legt er þó aö nokkur trúi þvi aö
sjónvarp til 10% þjóöarinnar geti
talist „tii einkaafnota” og aö ekki
sé veriö aö senda út efni til al-
mennings. Og gera þeir sér ekki
grein fyrir þvi aö þó nokkrir ein-
staklingar séu farnir aö fást viö
lögbrot sér til dægrastyttingar þá
Video-vitleysan
- lögbrot á lögbrot ofan
Þau tiöindi hafa oröiö hvaö
mest hérlendis á siöustu misser-
um aö fariö er aö reka ólöglegar
sjónvarpsstöövar viösvegar um
land viö hliöina á rikisreknu út-
varpi og sjónvarpi. Rikisútvarpiö
sem hefur lögum samkvæmt
einkarétt á aö reka útvarp og
sjónvarp, hvort sem er meö þræöi
eöa þráölaust, hefur ekki reynst
fært um aö gegna sinu hlutverki
vegna andleysis yfirmanna og
fjárskorts sem þvi hefur veriö
skapaöur af misvitrum fjármála-
yfirvöldum. Fólk telur ekki leng-
ur neins að vænta frá Rikisút-
varpinu og hefur leitaö annarra
leiöa til aö verða sér úti um
dægrastyttingu. Myndböndin eöa
videóiö hefur skapað möguleika á
aö fullnægja þeirri þörf sem hið
opinbera sjónvarp hefur gefist
upp viö. Og þá er ekki aö sökum
að spyrja, framtaksamir fjár-
aflamenn sáu sér leik á boröi að
græöa á ástandinu. Myndbanda-
leigur hafa sprottið upp eins og
gorkúlur á haugi og leigja út ým-
isskonar myndefni á spólum án
þess að hafa til þess leyfi fram-
leiðenda eöa þeirra sem eiga yfir
þvi allan flutningsrétt skv. lögum
um höfundarétt. Siöan hafa heil
hverfi i Reykjavik veriö tengd
saman meö kapli sem um er sent
myndefni i trássi viö fjölda laga-
greina. Viö þessa útsjónasömu
fjáraflamenn er i sjálfu sér ekki
aö sakast, þeir eru éöli sinu trúir
og munu aö sjálfsögöu halda
áfram meðan enginn segir neitt
viö þvi aö þeir raki saman fé meö
þjófnaöi á höfundarrétti og fleiri
lögbrotum.
Lögbrotí nafni
jafnréttisog lýöræöis!
Þeir sem reka lokuðu mynd-
bandakerfin telja sig gera það i
þeirri góöu trú aö allt sé það lög-
legt, starfsemin sé innan þess
sem kallast „til einkaafnota” og
þvi séu ekki brotin nein lög. Þó
hefur komiö fram aö t.d. Video-
son nær til um 25 þúsund manna
eða ca. 10% þjóðarinnar. Þá segj-
ast þeir aöeins vera aö halda
áfram þvi sem fólkið var fariö aö
gera sjálft þ.e. aö tengja bara
nokkrar ibúöir i fjölbýlishúsum
við myndsegulbandstæki. Þeir
telja sig hafa þar allgöfug
markmið: aö jafna aöstööu rikra
sem geta keypt sér sinn eigin út-
búnaö og hinna fátækari sem ekki
réttlætir það ekki að stofnuð séu
fyrirtæki til aö skipuleggja lög-
brotin i fjárgróöaskyni? Enda
teljast þau lögbrot öllu alvarlegri
sem framin eru meö þaö i huga ab
græða fé. Um jafnréttis- og lýð-
ræðisást Videoson nenni ég ekki
að ræða. Efni það sem sent er út,
segjast þeir hjá Videosón fá úr
„einkasöfnum” án endurgjalds.
Sennilega er þetta „án endur-
gjalds” vegna þess að myndkass-
etturi slikum „einkasöfnum” má
ekki selja eða leigja. A mynd-
kassettum sem framleiddar eru
með löglegum hætti og með leyfi
rétthafa er þess getið að ekki
megi ieigja þær né selja, taka eft-
ir þeim né útvarpa til almenn-
ings. Sé þessa ekki getið á kass-
ettum er það trúlega vegna þess
að þeir sem hafa framleitt þær og
selt hafa ekki tilskiHn leyfi, —
hafa stoliö efninu.
Brot á höfundarrétti —
þjófnaður á hugverkum
Höfundarréttur er tryggöur
meö lögum á Islandi auk þess
aö Island er aðili að svokölluöum
Bernar-sáttmála sem á að vernda
erlenda rétthafa gegn þjófnaði á
höfundarrétti. Höfundarréttar-
lögin eru þó meö þeim annmarka
aö ekki veröur komið lögum yfir
þá menn sem stela höfundarrétti
nema með þvl aö sá sem stolið er
frá sæki sinn rétt sjálfur i einka-
máli. Sá sem stæli veraldlegum
eignum annars manns t.d. bil eöa
peningum jafnvel tómri mynd-
kassettu yrði kærður og dæmdur
sem þjófur i opinberu sakamáli ef
til hans næöist. En sá sem stelur
hugverki eins og kvikmynd eða
leikriti og notar á ágóöaskyni er
ekki sóttur til saka á sama hátt,
og þaö jafnvel þó hann geri þaö
fyrir opnum tjöldum og auglýsi
athæfi sitt opinberlega. Þeir sem
þannig er stolið frá veröa aö
höföa mál sjálfir ef þeir vilja
ver ja eigur sinar eins og þaö komi
engum öörum viö ef frá þeim er
stoliö og á þeim brotin lög. Þetta
atriði i höfundarréttarlögum
hlýtur aö veröa lagfært i væntan-
legri endurskoöun þeirra.
Auk höfundarréttarlaga eru
brotin lög um útvarp og lög um
fjarskipti, jafnvel barnaverndar-
lög. Vel má vera aö lög úm útvarp
og fjarskipti séu oröin úrelt og
þarfnist endurskobunar og má
VETTVANGUR
Myndsegulböndin
hættuieg börnum
—Sænsk könnun sýndi að böm sem horfa mikið á myndir af
myndseguiböndum skrópa f remur í skólanum en önnur böm
f
sem notfæxa «t mynd- Fullorönir toka
' myndirnar 6 laípu
skrópað minnxt í einn dag á sl. háJfu
áxi. Af þeim hópi s*rm minna hoxfði.
f ra næi lesendum
Videómálið:
Er ráðherrann rænulaus?
nsss?* «*t*’i
r vílj* balda þvi fram að man mclra frwnboð si á (éleguai mvnduœ þar á
isði tn opinberir lisUr gefa tíl kynna.
xcm cg veit.segit Kcnntth. •- Sama cr
að scgja um klám, ef það tr ekki
tciknað. Raunvctulcgt klám o
viðbjóðdcgt.
— F.r ckkcrl til «m a
skcrmntíicgra cn myudscgulbönd?
— Jú. — En frétti raaður af
cinhvcrjum með nýja utynd hleypur
mafiur úl »ð sjá hana, segir Davkl,
— Maður vcrður að twna
tækiíærið cf pabbi heíur lcigt myttd,
san hann verðut að sktla doginn
eftir, segir Kenneth.
Orengírnír t vailingsbyskólaxutnt
borða kariofiuflt'gur og drckka gos-
dtykki á meðai'. þeir horfa
mynditnar. En þcar áiita að etdrí
unglingar — þcir *en» eru á aldrimtm
17—lkára — haft afirat venjur.
- Margir kaupa sér fullt af {
reyndar telja víst aö allt þetta
mál leiði til breytinga á þeim.
Aftur á móti er það hart aö horfa
á þaö að yfirvöld láti brjóta þessi
lög meðan þaö er gert til þess að
brjóta enn önnur lög og dreifa
þjófstolnu efni. A.m.k. væri ekki
úr vegi aö stööva lögbrotin á meö-
an endurskoðun laganna fer
fram.
Máttvana andóf
útvarpsstjóra
Reyndar geröi útvarpsstjóri til-
raun til aö hafast eitthvaö aö en
honum hærra settir menn geröu
ekkert og jafnvel hefur ekkert
spurst til kæru hans vegna þess
aö myndin um Snorra var sýnd i
lokuðum kerfum áöur en hún var
frumsýnd af islenska sjónvarp-
inu.
Upptakan mun hafa verið gerö
i Danmörku enda með dönsk-
um texta. Sömuleiöis mótmælti
útvarpsstjóri þvi aö borgarráö
heimilaöi að götur borgarinnar
yröu grafnar upp til aö auövelda
lögbrotin meö aukinni hagræð-
ingu. Menntamálaráöherra sem
er æösti yfirmaður Rikisútvarps-
ins vill ekkert gera, bara biöa þar
til sérstök nefnd hefur skilað áliti.
Heföi ekki veriö eðlilegra aö
stööva stafsemina meöan máliö
er i rannsókn fremur en að láta
þaö allt saman óátaliö, lögbrot á
lögbrot ofan.
Hvað gerir
sjónvarpið?
Tómlæti Rikisútvrpsins er þó
meö slikum eindæmum aö meö
ólikindum má telja. Fyrir þeirri
stofnun, einkum þó sjónvarpinu
er svo komið á 15 ára afmæli þess
aö fólk er hætt aö reikna með þvi
lengur, nennir varla aö gagnrýna
það,enda hefur stööug gagnrýni
undanfarin ár ekki haft nein sjá-
anleg áhrif!
Hlálegt er að á sama tlma og
kvikmyndagerö stendur i miklum
blóma hjá einkaaöilum hefur
dregiö jafnt og þétt úr kvik-
mynda- og leikritaframleiöslu
sjónvarpsins. Einkum er þaö
hallærislegt aö viö gerö þessara
kvikmynda eru mjög áberandi
fyrrverandi starfsmenn sjón-
varpsins sem ekki undu þvi að fá
ekki að nýta menntun sina og
hæfileika til kvikmyndageröar i
sjónvarpinu. Þannig hefur sjón-
varpiö flæmt frá sér ýmsa hæfi-
leikamenn sem nú bera uppi is-
lenska kvikmyndagerð. Og ekk-
ert lát virðist á fólksflóttanum,
meö stuttu millibili berast fréttir
af flóttamönnum sem telja að
þeir hafi betri möguleika á aö
njóta sin i starfi. utan islenska
sjónvarpsins.
Borgarráðstyður
lögbrotin!
Einn furöulegasti þáttur máls-
ins er svo þaö aö borgarráö
Reykjavikur samþykkti aö leggja
blessun sina yfir lögbrotin og
greiða götu hinna framtakssömu
fjáraflamanna sem tekið höföu að
sér aö skipuleggja og fram-
kvæma lögbrotin I nafni jafnréttis
og lýöræöisástar. Lögbrjótarnir
sóttu sem sé um leyfi til aö grafa
upp götur og gangstéttir fyrir
kapallagnir svo þeir gætu dreift
þýfi sinu á hagkvæmari hátt.
Reyndar leikur grunur á aö fram-
kvæmdir hafi verið hafnar áöur
en um leyfiö var sótt og þeim hafi
veriö haldiö áfram allt þar til
borgarstjóri lagöi viö þeim blátt
bann. Borgarráö samþykkti meö
fjórum atkvæðum gegn einu aö
styöja lögbrotin en vegna þess aö
ekki náöist full samstaða tók
samþykktin ekki gildi og varö
máliö aö fara fyrir borgarstjórn.
Ekki fengust úrslit á fundi borg-
arstjórnar og er ekki vitað hvern-
ig málið fer þegar þetta er ritaö.'
Hitt er ljóst, hvort sem samþykkt
meirihluta borgarráös fær staö-
festingu eöa ekki aö söm er þeirra
gjöröin. Fjórum af fimm borgar-
ráösmönnum þótti sjálfsagt aö
heimila aö götur borgarinnar
yrðu grafnar i sundur til aö auö-
velda aö lög landsins væru brotin.
Skyldi maður geta fengið sam-
þykkt borgarráðs fyrir þvi að
grafa sig niöur úr Hafnarstrætinu
og undir Seölabankann til aö
komast i peningageymslur hans?
X
Hér hefur aöeins veriö drepiö á
fáa þætti videó-vitleysunnar en
þetta mál hefur marga fleiri þætti
sem ástæöa væri til aö fjalla um
af þeim sem þekkingu hafa til.
Má þar til dæmis nefna lýöræðis-
þáttinn eöa hvernig fólk i fjölbýl-
ishúsum hefur veriö neytt til aö
tengjast videókerfunum meö
meirihlutavaldi ibúanna. Þá má
nefna mötunina og uppeldisleg
áhrif þessarar starfsemi. Og siö-
ast en ekki sist eru vafalaust
verulegar fjárupphæöir I spilinu
sem m.a. rikissjóöur fer á mis
viö, fé sem hægt væri aö nota t.d.
til aö efla starfsemi sjónvarps og
gera því kleift aö standa undir
nafni sinu og rækja þaö hlutverk
sem þvi er ætlaö.
Má þaö i rauninni furðulegt
heita hve litill gaumur hefur
veriðgefinn þessu máli og aö ekki
skuli hafa verið meira um þaö
fjallaö opinberlega.
Siguröur Karlsson
okkur linur til aö
fara eftir. Þaö kemur t.d.
ekki til mála að viö
sýnum klámmyndir”.
Viö lauslega athugun á dagskrá
Video-son-sjónvarpsins, er ljóst,
að fyrirtækiö sendir eingöngu út
enskt eöa ameriskt efni og þær
myndir eru ekki textaöar.
Væntanlega koma þessi vinnu-
brögö þannig aöeins þeim til góöa
sem skilja ensku. Viö spuröum þá
Sigurö og Njál hvort allir sem
kost heföu á, heföu tekiö viö
þeirra kerfi?
„Þaö eru fimm þúsund ibúöir,
sem viö náum til. Ætli þaö séu
ekki svona sjötiu prósent af þeim,
sem nýtast.”
Hver verður þá velta fyr-
irtækisins?
„Þetta er innheimt meö giró-
seölum og þaö eru náttúrlega
alltaf einhver vanskil. Viö höfum
orðið aö loka fyrir útsendingar til
sumra húsa á meðan ekki hefur
verið borgaö”.
Tekjur - gjöld
Ef sjötiu prósent af þessum
fimmþúsund borga sextiu krónur,
eru þá ekki ykkar tekjur orönar
175 þúsund?
„Það eru afföll af þessu. Ætli
tekjurnar siöan viö byrjuöum i
febrúar séu ekki kringum hundr-
að og fjörtiu þúsund”. — Og þaö
er rétt aö hafa i huga, að þessar
tölur gilda fyrir hvern mánuö.
Þiö sögöuö áöan aö ykkar starf-
semi væri hugsjónastarfsemi og
aö þiö heföuö kostaö til bæöi pen-
íngum og tima?
„Viö höfum lánað heilmikiö til
þessa. I byrjun átti þetta aðeins
aö vera eins konar tómstunda-
iðja, en svo hefur þetta eiginlega
þróast yfir i aðalstarf. Viö erum
aö frá morgni til kvölds og
reyndar oftast langt frameftir
nóttum”.
Ekki geta tveir menn unniö öll
handtök I sambandi við aö sam-
tengja ótal fjölbýlishús, grafa
skuröi o.s.frv.?
„Ætli það séu ekki uppundir
tuttugu manns, sem vinna viö
þetta — náttúrlega i aukavinnu.
Og skurðirnir eru grafnir af fyr-
irtæki sem heitir Raflagnir h.f.”.
Höfundaréttur
Hafiö þið nokkru sinni greitt
fyrir afnot af efni?
„Nei. Viö greiðum ekki fyrir
neitt efni. Fólki er t.d. velkomiö
að sýna þætti, sem þaö vill bjóöa
okkur, en viö borgum ekkert fyrir
efni”.
Nú sýniö þiö mest efni, sem i
upphafi var reiknaö meö að væri
til einkanota. Meö þvi aö dreifa
efninu, og ekki greiöa höfundum,
leikurum o.s.frv., eruð þiö I raun
aö stela réttmætum eigum þessa
fólks — ekki satt?
„Þetta er einkaklúbbur og þvi
þurfum viö ekki aö greiða
höfundalaun”.
Sú viöbára stenst ekki. Allt
Island gæti kallaö sig einkaklúbb.
Þið dreifið efni til tugþúsunda
manna — þaö hlýtur að eiga aö
koma geiðsla fyrir.
„Viö munum taka upp greiöslur
til höfunda, þegar þetta veröur
hverfisstöö. Annars er þetta meö
einkaafnot teygjanlegt”, sagöi
Njáll; „hvaö á t.d. aö gera meö
skipshafnir, sem margar eru meö
videokerfi um borö? Og hvaö meö
heilu sveitarfélögin úti á landi.
Okkur hér finnst óréttlátt, aö öll
spjót skuli beinast gegn okkur.
Það er ekkert sagt viö þessum
kerfum, sem eru aöspretta upp út
um allt land. Og meira aö segja
hér i Reykjavik — hér eru fjöl-
býlishús samtengd I þessi einka-
kerfi og enginn jagast i höfunda-
greiöslum viö þau. Hér eru t.d.
tvær blokkir, önnur er með
video-kerfi, sem nær til rösklega
fjögurhundruö ibúöa. Hin hefur
kerfi sem nær til yfir fimm-
hundruö”. — „Forseti borgar-
stjórnar býr nú i annarri þessara
blokka”, skaut Sigurður aö og
glotti, „þannig aö honum hlýtur
aö vera fullvel ljóst, hvers konar
öndvegis fyrirkomulag þetta
einka-video er. Við hér erum með
opinbert, firmaskráö fyrirtæki og
þvi opinbera er frjálst aö kanna
okkar pappira. En þessi einka-
video — þau eru oftast i höndum
eins manns sem innheimtir notk-
unargjald og stingur svo i eigin
vasa. Hvaö segja skattyfirvöld
viö þvi?”
Hver mörg einka-kerfi eru i
notkun i Reykjavik?
„Þau eru svona tuttugu til
tuttugu og fimm”.
Þiö segist hafa kostað til upp-
undir tvöhundruöþúsund krónum
— hvaðan er þaö fé nákvæmlega
komiö?
„Viö höfum selt fasteign”,
sagöi Siguröur, „svo koma þessir
peningar lika úr rekstrarfé kerf-
isins, viö höfum tekiö lán og svo
höfum við tekiö peninga úr okkar
eigin fyrirtækjum”.
Og ykkur finnst þetta vera þess
viröi?
„Þaö er engin spurning um
þaö”, sagöi Njáll, „okkur finnst
svo mikiö vera i húfi”. Siguröur
stundi og horföi á blaöamann —
„ég viöurkenni aö ég hef oft spurt
sjálfan mig að þessu — er þetta
alls þessa umstangs viröi? Ég
veit það ekki”.