Helgarpósturinn - 04.12.1981, Blaðsíða 26

Fösfuclagur 4. desember. 1-981 ^Jie/garpósfurínn_
Besta útflutningsvaran?
svona frægan hver af ótta við að hann eyði-
legöist. Þá lét Geysisnefnd upp á sitt ein-
dæmi bora i Strokk, sem varð til þess að
siðan hefur hann stöðugt verið að gjósa. En
Geysirverður ekki hreyfður nema visinda-
menn kanni nákvæmlega hvað er óhætt að
gera og rikisstjórnin leyfi, segir Birgir
Thorlacius.
I Geysisnefndinni eiga sæti þeir Trausti
Einarsson prófessor, Hörður Bjarnason
fyrrverandi húsameistari rikisins, Páll
Hallgrimsson sýslumaöur Arnesinga,
Kjartan Lárusson forstöðumaður Ferða-
skrifstofu rikisins og Páll Pálmason fyrr-
verandi ráðuneytisstjóri i samgönguráðu-
neytinu. Niíverandi formaður er Runólfur
Þórarinsson hjá menntamálaráöuneytinu
en hann vildi ekkert tjá sig um Geysi við
Helgarpóstinn.
Hristir sig á hverjum degi
Austur i Haukadal lita menn öðruvisi á
málin.
Þorir Sigurðsson,sonur Sigurðar Greips-
sonar skólastjóra og umsjónarmanns með
Geysissvæðinu, var með i’ þvi að koma
Geysi til I sumar.
— Við tókum okkur til seinnipartinn i
sumar og hreinsuðum raufina sem Trausti
Einarsson jarðfræðingur og fleiri hjuggu i
skálina árið 1932. Við það lækkaði yfirborð
hversins og vatniðvarðheitara.Þetta varð
til þess, að hann hefur hrist sig á hverjum
degi og gosið af og til smá skvettum, segir
Þórir Sigurðsson garðyrkjubóndi i Hauka-
dal.
Svo gerðist það, að Hrafn Gunnlaugsson
óskaði eftir Geysisgosi, og Þórir og Hall-
grimur B jörnsson efnaverkfræðingur sam-
þykktu að koma honum til með þeirri
gömlu og þekktu aðferð, að hella i hann
sápu. Að sögn þeirra Þóris var hugmyndin
að leita samþykkis Geysisnefndar en vegna
misskilnings fórst það fyrir.
— Það var reyndar komin hefð á það, að
við þyrftum ekki að leita samþykkis Geys-
er í góðu standi
eftir Þorgrim Gestsson
Það er ekki ofsögum sagt, að Geysir I
Haukadal sé heimsins frægasti goshver.
Svo frægur er hann, aö á enskri tungu er
orðið „geyser” haft yfir goshveri yfirleitt.
Eins og margir vita voru uppi hugmyndir
á sinni tið um að virkja Gullfoss, nágranna
Geysis, til raforkuframleiðslu en skrúfa frá
honum á sumrin ferðamönnum til augna-
yndis.
Sembetur fer hefur liklega engum dottiö
íhug að virkja Geysi, jafnvel þótt hann hafi
verið f eigu dtlendinga um tfma á árunum
1894-1935. Þeir Englendingar sem keyptu
hann hafa Ifklega gertþað af sömu hvötum
og sagter aö rikir Amerikanar vilji kaupa
Tower of London. Það er ekki ónýtt aö eiga
heimsins frægasta hver, þótt ekki megi
flytja hann úr staö.
Sem betur fer atvikaðist það svo, að Sig-
uröur Jónsson, fyrrum forstjóri ATVR
keypti hverinn aftur, ásamt landspildu i
kringum hann og hverunum Strokk, Blesa
og Litla-Geysi og gaf ríkissjóði.
Þótt Geysir sé að mestu ósnortinn af
manna höndum hefur hann ekki veriö jafn
hress alla tíð. A timabilinu 1915-1935 lá hann
til dæmis alveg niðri, en um þær mundir
var hleypt i hann lifi á ný, m.a. með sápu.
Eftirþaö var hann iiýtn sprækasti f eina tvo
áratugi, en þá var úr honum allur kraftur á
"ý-
í sumar gerðist það svo tvisvar, að fram-
kölluð voru gos I Geysi. i fyrra skiptið var
það gert fyrir Hrafn Gunnlaugsson, en hann
vantaði Geysisgos i kvikmynd sem hann
vinnur að um þessar mundir. i síðara skipt-
ið var komið af stað gosi fyrir islenska sjón- i
varpið ogGeySir lék á als oddiog gaus eina |
35 metra.
Þetta sýnir svo ekki verður um villst, að
gamli Geysir er ekki dauður, enda væri það
hin mesta hneisa. Gosin tvö i sumar voru
reyndar „ljómandi gos” eins og Þórir Sig-
urðsson i Haukadal orðaði það i'samtali viö
Helgarpóstinn.
Geysisnefnd
En þau virðast hafa farið eitthvað fyrir
brjóstið á þeim mönnum sem hafa eftirlit
með Geysi fyrir hönd hins opinbera og
mynda svonefnda Geysisnefnd. HUn hefur
starfað frá árinu 1953, og Birgir Thorlacius
ráðuneytisstjóri, sem varformaður hennar
frá upphafi þar til fyrirþremur árum.segir
viö Helgarpóstinn að hvemum hafi verið
komið af stað i' sumar algjörlega án leyfis
ráðuneytisins eða Geysisnefndar með þvi
að brjóta upp Ur skálinni.
— Það er dálftið gróft aö eyöileggja
hverinn meö þessu pjakki, segir Birgir
Thorlacius.
Aö sögn Birgis fór Geysisnefndin fram á
það meðanhann var formaður hennar aö fá
að bora niður Ur hvernum og hreinsa hann.
En rikisst jórnin,sem hefur siðasta oröið um
allt sem að Geysi lýtur.sagöi nei.
— Þeim leistekki á að fara að bora ofan í
isnefndar ihvert skiptisem viðlétum Geysi
gjósa. En þegar Emil Bjömsson frétta-
stjóri Sjónvarpsins fréttiaf gosinu fór hann
þess á leit við okkur, að hann yrði látinn
gjósa aftur fyrir sjónvarpsmenn svo þeir
gætu tekið heimildarmynd um Geysisgos —
sem til þess tima var ekki til. Þá var leitað
samþykkis Geysisnefndar, og það fékkst,
segir Hallgrimur.
Létt á Geysi
Enhvers vegna gýs Geysir, og goshverir
yfirleitt? Hallgrímur Björnsson er manna
kunnugastur eðli og hátterni hvera. Hvort-
tveggja er, að hann er efnafræðingur að
mennt, og hann hefur átt náin samskipti við
Geysi, ef svomá segja inærri fjóra áratugi.
— Eftir að raufin var höggvin i hann
byrjuðu eðlileg gos. Þetta var gert til að
létta á vatnsþunganum með þvi að lækka
yfirborðið. En smám saman hafði fallið
kísill Ur gufunni og safnastfyrir i kringum
hverinn. Skálin stækkaði og yfirborðiö
náöi loks einum hundrað fermetrum. Eftir
aö viö hreinsuðum raufina lækkaði yfir-
boröið niður undir tiu fertnetra, segir Hall-
grimur.
Astæðan fyrir þvi að hverir á borð við
Geysi spýta gufu tugi metra i loft upp er sU,
að neðanjarðar steymir heitt vatn inn i gig-
Getur gosið eftir pöntun
Geysisgosið sem framkallaö var vegna kvikmyndunar Hita og þunga dagsins I
haust. Ljósm. Hrafn Gunnlaugsson
botninn. Vegna þrýstings af vatninu i gign-
um og loftþyngdarinnar á yfirborði vatns-
ins hækkar suöumark þess þangað til það er
orðið svo hátt, að vatnið brýtur sér leið upp
og breytist jafnframt i gufu.
Sjálfur er Geysir 20 metra djúpur og þar
sem þrýstingurinn hækkar um eina loft-
þyngd við hverja tiu metra er hann þrjár
loftþyngdir á botni gi'gsins. Þrjár loft-
þyngdir hækka suðumark vatns upp i nærri
200 gráöur, og það er sú orka sem leysist Ur
læðingi þegar gufustrókurinn stendur upp
úr hvernum.
Spáir rigningu
Ahrif loftþyngdarinnar á goshveri sjást
kannski best á litlum hver i grennd við
Geysi, sem Öþerrishver heitir. Sagt er að
hann spái rigningu með gosum. Astæðan er
einfaMega sU,að þegar lægð eryfir léttir á
hvernum og hann gýs. Og lægðir boöa
jafnan rigningu eins og kunnugt er.
En það þarf meira en venjulega lægð til
þess að hleypa risa eins og Geysi upp, sér-
staklega þegar yfirborð hversins er orðið
nærri hundrað fermetrar. Við það eykst
.ekki bara þrýstingurinn niðri á gigbotn-
inum, heldur verður yfirborðskólnun svo
mikil, að hverinn nær ekki nógu miklum
hita dl að gjósa. Þá kemur til kasta sáp-
unnar.
— Þegar sápa leysist i vatni minnkar
yfirborðsspennan og vatnið eins og rennur i
púða og brýst upp á yfirborðið. Og til þess
að fá Geysi til að gjósa þarf 70-120 kiló af
sápu,segir Hallgrimur Björnsson.
Afskipti hans af Geysi hófust einmitt á
sinum tima vegna sápunnar. Upphaflega
var notuð grænsápa, en þar sem Hallgrfm-
ur var — og er — framkvæmdastjóri efna-
gerðarinnarHreins (ásamt Nóa og Siriusi)
hafði hann aðstöðu til að sjóða ódýra sápu
til að setja i hverinn.
En þvi hefur verið haldið fram, að sápu-
austur i hveri geti skemmt þá með tim-
anum. Við berum það undir Hallgrim.
—-Það er engin hætta á þvi. Þetta byggist
algjörlega á eðlisfræðilegum lögmálum og
sápa hefur ekki nokkur áhrif á hverinn
sjálfan.
Hins vegar væri gaman að athuga hvað
margar æðar fæða Geysi neðanjarðar. Það
er hægt að gera með rafeindamælum, sem
Orkustofnun notar við rannsóknir á borhol-
um. Við vitum litið meira um Geysi núna en
að i gignum eru um 170 tonn af vatni, og i
gosum er rennsliö 3—3.5 sekUndulitri.
Það er lika nauðsynlegt að halda hvern-
um við. Ef það er ekki gert verður enginn
Geysir til eftir 50-100 ár. Þá verður hann
búinn að kæfa sig, segir Hallgrimur Björns-
son.
Gaus ekki fyrir heldra fólk
Geysir hefur löngum verið hafður sem
einskonar sýningargripur fyrir erlenda
gesti. Hér áðurfyrrkom það fyrir, að sápu
hefur verið hellt i hann i tilefni af komum
kónga og annars fyrirfólks, en ekkert gos
komið fyrr en gestirnir voru farnir. Þá var
haft á orði, að Geysir vildi ekki gjósa fyrir
heldra fólk! En það átti sér bæði eðlisfræði-
lega og mannlega skýringu. Það tekur
hverinn hálfan annan tíl tvo tíma að ná upp
nægilega miklum þrýstingi til að gjósa en
það virðist augum heldra fólks vera of
langur timi að biða eftir þvi að einum hver
þóknist að gjósa.
Enþeireru eflaust margir, sem telja ekki
eftir sér að biða hálfan eða jafnvel heilan
dag eftir að sjá heimsins frægasta goshver
gjósa. Og að sögn kunnugra ætti ekki að
standa á honum. Geysir gæti þess vegna
gosið daglega. Að sögn Hallgrims Björns-
sonar væri það þó ekki heppilegt, vegna
þess hversu mikill kisill hlæðist þá upp i
skálinni.
—Geysir virðist vera mjög-góður núna,
og það væri alls ekki úr vegi að hafa reglu-
leg gos fyrir feröafólk, segir Þórir'Sigurðs-
son, þegar við berum þetta undir h^nn.
H ann segir heimamenn ekkerth afa á- móti
þvf, að byggð væri upp góö aðstaða fyrir
ferðamenn við Geysi og gera staöinn eftir-
sóttari en hann er nU og bendir á, að þegar
séu möguleikar á því, þótt aðstaöan sé ekki
góð. A sumrin eru veitíngar i iþróttaskóla
Sigurðar Greipssonar og mikið nefur verið
?ert til þess að hreinsa svæðiö og halda þvi
þokkalegu.
Það er mál manna, aö öll aöstaða við
Gullfoss, sem ferðamenn skoða i hinum
venjubundnu feröum Utlendinga ,,á Gull-
foss og Geysi”, sé til háborinnar skammar,
og brýn nauðsyn sé á þvi, að þar verði lika
geröar Urbætur.
A timum þegar þjónusta við ferðamenn
virðist vera eini atvinnuvegurinn á Islandi
sem borgar sig ætti enginn að velkjast i
vafa um, að uppbygging þokkalegrar að-
stöðu fyrir ferðamenn við þessa tvo staði
ættu að vera framkvæmdir sem borga sig.
Gullfoss og Geysir eru svo að segja gull-
tryggðar „dtflutningsvörur”.