Helgarpósturinn - 04.12.1981, Blaðsíða 27

27
Blendnar tilfinningar
ho/ljr^rpn^fl irínn Fösiuda^ 4. desember 1981
Stjómmálamaöurinn Hjörleifur Gutt-
ormsson hefur orð á sér fyrir að vera af-
skaplega varkár og hægfara. Hann passar
sig á að segja litið annað en hann getur ör-
ugglega staðið við, og tekurekki ákvarðan-
ir fyrr en eftir langan undirbúning. Póli-
tiskir samherjar telja þetta að sjálfsögðu
kost á manninum og segja Hjörleif kær-
komna tilbreytingu frá hinum hefðbundna
islenska stjórnmálamanni, sem tali of mik-
ið og geri of litið. Andstæðingar Hjörleifs i
stjórnmálum, segja hann hinsvegar engan
stjórnmálamann og það komi best fram á
þvi að hann sé ófær um að taka erfiðar
ákvarðanir. Hann velti vandamálunum
óþolandi lengi á undan sér.
b
^^að var þvi ekki laust við að nokkurs
spennings gætti á blaðamannafundinum
sem Hjörleifur boðaði til fyrir viku siðan.
Þar átti nefnilega að tilkynna ákvörðun rik-
isstjórnarinnar um röð virkjunarfram-
kvæmda á næsta áratug eða svo. Nú undan-
farna mánuði, og jafnvel undanfarin ár,
hefur verið beðið eftir slikri ákvörðun með
Hjörleifur Guttormsson: Ákvörðunin um
Blöndu er erfið
nokkurri óþreyju, en Hjörleifur jafnan vilj-
að láta athuga hlutina betur.
En á föstudaginn var kom semsagt
ákvörðunin: Blanda er nr. 1, Fljótsdals-
virkjun nr. 2, og Sultartangi nr. 3. Með tilliti
til þess sem á undan hefur gengið kom þessi
röð ekki á óvart, þvi útreikningar Orku-
stofnunar og Landsvirkjunar höfðu sýnt að
frá þjóðhagslegu sjónarmiði var Blöndu-
virkjun langsamlega vænlegastikosturinn.
En ef betur er að gáð, kemur i ljós að
kannski eru hlutirnir ekki ennþá komnir al-
veg á hreint. í annarri grein samþykktar
rikisstjómarinnar sem kynnt var á blaða-
mannafundinum segir orðrétt: „Blöndu-
virkjun, samkvæmt virkjunartilhögun 1,
verði næsta meiriháttar vatnsaflsvirkjun á
eftirHrauneyjarfossvirkjun, enda takist að
ná um það samkomulagi við heimamenn.”
Það er siðari hluti þessarar greinar sem
gerirþað að verkum að enn er eitt litið ,,ef”
að þvælast fyrir. Það er nefnilega ekki vist
að þetta samkomulag við heimamenn ná-
ist. Á fundi samninganefnda rikisins og
heimamanna nú fyrr i vikunni fengu norð-
anmenn f hendur bréf frá iðnaðarráðherra
þar sem þeim er gefinn kostur á að sam-
þykkja virkjunartilhögun eitt, á grundvelli
sem áður hefur verið rætt um milli nefnd-
anna. Heimamenn eiga að skila svari fyrir
16. þessa mánaðar.
^^rðið „heimamenn” hefur komið upp
ansi oft i allri umræðunni um Blöndu, og því
kannski ástæða til að skýra hvað það þýðir.
Það vantar nefnilega talsvert uppá að þar
sé átt við alla ibúa sýslanna tveggja, Húna-
vatnssýslu og Skagafjarðarsýslu, sem mál-
ið snertir mest. Með heimamMinum er að-
einsáttvið þá aðila, sem eiga það land sem
mun fara undir vatn ef af virkjun verður.
Þetta land eiga sex hreppar — þrír í
Skagafj arðarsýslu og þrir i Húnavatns-
sýslu. Hrepparnireiga þetta land i samein-
Reagan og AUen hlið við hlið I Hvita húsinu að kveðja forseta Venesúela daginn sem
peningabréfsmáiið komst i hámæli.
Siðasta lota hafin i
einvigi Haigs og Allens
Dómsmálaráðuneyti Bandarikjanna
hefur kunngert, að lokið sé rannsókn á
þúsund dollara peningabréfi, sem Richard
V. Allen, öryggisráðunautur Reagans for-
seta skildi eftir i reiðileysi i peningaskáp,
þegar hann flutti sig á milli skrifstofa.
Ráðuneytið hefur komist að þeirri niður-
stööu að Allen hafi engin lagaákvæöi brotið,
þegarhann tók við peningum af japönskum
blaðakonum, sem hann hafði útvegað viðtal
fyrir japanskthúsmæðrablað við frú Nancy
Reagan daginn sem maöur hennar tók við
forsetaembætti i fyrravetur.
Eín ekki er Allen þar með laus allra
mála. Hann vék úr embætti nokkru eftir að
rannsóknin á eftirlegupeningunum i
skápnum hans hófst, og við það situr, þótt
dómsmálastjórnin telji þetta atvik full-
rannsakað. Enn svifur framtið hans i öðru
þýðingarmesta starfi á vettvangi alþjóða-
mála fyrir Bandarikjastjórn i lausu lofti, og
veðmálin i Washington hneigjast á þann
veg aö Allen muni ekki eiga afturkvæmt i
fyrra sæti i forsetaskrifstofunni.
Astæðan er aö rannsóknin á þúsund
dollara þóknuninni fyrir milligöngu um við-
tal við frú Reagan hefur leitt i ljós ýmis
önnur atriði i breytni Allens eftir að hann
gerðist öryggismálaráðgjafi forsetans, sem
þannig eru vaxin að dómsmálaráðuneytið
telur sér skylt að rannsaka þau niður i kjöl-
inn.
Fleira gerðist skrýtið i Hvita húsinu á
embættistökudag Reagans i janúarbyrjun
en að öryggisráðgjafi hans tók við seðla-
bunka af Japönum. Rétt eftir að forsetinn
var kominn undir þak frá eiðtökunni undir
beru lofti og var enn kjólklæddur að taka úr
sér hrollinn, vatt sér að honum Alexander
Haig utanrikisráðherra, dró upp úr vas-
anum á sinum kjólfötum skjal og óskaöi
eftir undirskrift forseta á það tafarlaust.
Hefði Reagan undirritað pappirinn sem
Haig hafði undirbúið, var hann þar með
búinn að ganga frá skipan öryggis- og utan-
rikismála i stjórn sinni á þann veg, að Haig
og hans menn hefðu undirtök i öllum ráðum
og nefndum, þar sem sjónarmið mis-
munandi ráðuneyta eru samræmd. En
Reagan lét ekki undan eftirrekstri Haigs,
heldur tók sér tima til að ráðgast við sina
menn, og þegar frá málum var gengiö hlaut
Allen lykilstöður, sem Haig hafði sóst eftir
fyrir sig og sina skjólstæöinga.
ingu og mynduðu á sinum tima með sér fé-
!ag um eignina.
Samkvæmt upplýsingum Tryggva Sigur-
bjarnarsonar, formanns rikisnefndarinnar
iviðræðum við hreppana, lýturmálið þann-
ig út frá lagalegu sjónarmiði að rikið þarf
aðeins að semja við þessa eigendur. Vegna
upprekstrarfélagsi ns sem hrepparnir
mynduðu um landið koma þeir þó i raun
fram sem einn eigandi. 1 þvi liggur vand-
inn. t lögum fra 1271 (Jónsbók) sem enn eru
i gildi i litið breyttri mynd, segir nefnilega
að eigi að ráðstafa sameiginlegu landi, eins
og þessu, á einhvern óvenjulegan hátt, þá
þurfi til þess samþykki allra eigendanna.
Og virkjun telst vissulega óvenjuleg.
að er ekkert leyndarmál, að ekki eru
allir hrepparnir á einu máli i afstöðu sinni
til Blönduvirkjunar. 1 vissum hreppum er
andstaðan gegn þessum virkjunarkosti 1
mjög veruleg, og hjá einstaka áhrifamikl-
um bændum slik, að þeir munu af prinsipp-
ástæðum, aldrei samþykkja hann. Hjá öðr-
um er andstaðan ekki eins djúptæk, og enn
aðrir hafaalla tið verið fylgjandi virkjun-
inni.
Það er þvi nokkuð ljóst að takmarkaðar
likur eru áþviað allir hrepparnir samþykki
það sem Hjörleifur hefur boðið þeim. Það
verður sjálfsagtsamþykkt, en ekki með öll-
um greiddum atkvæðum, og eins og áður
sagði hefur hver hreppur neitunarvald.
Þannig fær Hjörleifur liklega neitun, eða
þá að félagsskapur hreppanna verður
leystur upp af þeim sjálfum, sameigninni
skipt og svo semur hver fyrir sig. Ekki ein-
faldast málið við það. Þá er liklegt að sam-
komulag næðist við flesta hreppana, en
land hinna yrði að taka með eignarnámi, ef
samþykkt rikisstjórnarinnar á að ná fram
að ganga.
Það vantar semsagt nokkuð uppá að end-
anleg ákvörðun bggifyrir. Hjörleifur hefur
ekki viljað tjá sig um þann möguleika að
nota eignarnámsheimildina — hann segir
eins og hans var von og visa að það verði
kannað af rikisst jórmnni ef til komi.
YFIRSÝN t
Ekki er ný bóla að öryggisráðgjafi
Bandarikjaforseta og utanrikisráðherrann
i stjórn hans eldi grátt silfur. Hámark
valdastreitunnar milli þessara embætta
var þegar Kissinger notaði ráðunautsstarf-
ið til að grafa markvisst undan Rogers i
utanrikisráðherraembættinu og sölsa það
undir sig. En bæði þá, og eins i stjórn Cart-
ers, þar sem Vance utanrikisráðherra laut i
lægra haldi og varð aö segja af sér, fór
valdastreitan fram á bak við tjöldin.
„1 stjórn Reagans hafa illindin milli
Allens og Haigs verið opinber frá upphafi
og magnast jafnt og þétt. Er þess skemmst
að mimast.aö Haig lýsti yfir fyrir mánuði
að háöur væri úr hópi embættismanna i
Hvita húsimi skæruhernaður gegn sér. Til-
efnið var að dálkahöfundurinn Jack
Anderson hugðist skýra frá þvi að hann
hefði örugga vitneskju um að nafn Hagis
stæði efst á vonbrigðalista forsetans.
t það skipti kallaði Reagan þá Allen og
Haig á sinn fund og lýsti siðan yfir að i
stjórnarfjölskyldu sinni rikti sátt og bróð-
erni, og nú er það Allen sem segir frétta-
mönnum, að enginn vafi leiki á að óvinir
sinir i áhrifastöðum i stjórninni séu að
reyna að flæma sig úr embætti.
M
■ vlörgum kom á óvart að Reagan
skyldi gera Allen öryggismálaráðgjafa
sinn, eftir það sem á undan er gengið i
kosningabaráttunni. Þá varö Allen að
draga sig i hlé um tima úr formennsku i
hópnum sem falið var að gefa forsetaefni
ráð i utanrikismálum og undirbúa utan-
rikisstefnu stjórnar sem hann kynni að
mynda. Ástæðan var að Allen var sakaður
um aö ganga lengra en leyfilegt væri i er-
indrekstri fyrir japanska vöruútflytjendur.
Sakirnar sem nú eru á hann bornar, og
dómsmálaráöuneytið vill skoða niður i kjöl-
inn, eru af svipuöu tagi. Allt fram til þess
Allen var skipaður öryggisráðgjafi
Reagans, átti hann i Washington fyrirtæki
sem annaðist ráðgjöf, milligöngu og
erindarekstur gagnvart bandariskum
stjórnvöldum og þingi. Helstu viðskipta-
vinir hans voru japönsk stjórnfyrirtæki,
sem þykir þörf á að eiga hauk i horni i
höfuöborg Bandarikjanna.
Eins og lög gera ráð fyrir þurfti Allen að
losa sig við fyrirtækiö, þegar hann gerðist
hægri hönd Reagans i öryggis- og alþjóða-
málum. Nú þykir ýmislegt benda tií, að
Ekki eru miklar Iikur á þvi að sagan af
Laxárdeilunni endurtaki sig. Andstaðan er
hvergi nærri þvi eins almenn og þá, og lik-
legt er að ef andstæðingarnir gripu til ein-
hverra aðgerða þá faigju þeir þorra ibúa
héraðsins á móti sér. Og ef samstöðuna
vantar, er varla hægt að reikna með
árangri. Enda sagðist Pétur Sigurðsson á
Skeggsstöðum, einn samninganefndar-
manna hreppanna telja að ef til eignar-
náms kæmi, þá mundu menn sætta sig við
það.
Það ermargtsem bendir til þess að Hjör-
leifur Guttormsson komi til með að eiga i
erfiðleikum með að taka ákvörðun um
eignarnám. 1 fyrsta lagi vegna þess að
hann er sjálfur náttúrufræðingur og mikill
náttúruverndarmaður og er ekki ósárt um
landið sem fer undir vatn ef virkjunartil-
högun 1 verður ofaná. t öðru lagi er hann
þingmaður Austurlands og kjósendur hans
þar vilja Fljótsdalsvirkjun fyrst. Og i
þriðja lagi kallar Blönduvirkjun á stóriðju i
einhverri mynd, og stóriðjur hafa aldrei
verið uppáhaldsverkefni Hjörleifs. Akvörð-
un um slikt yrði afar erfið.
Við þetta bætist svo að ef Fljótsdalsvirkj-
un verður á undan Blönduvirkjun i röðinni,
þá mun hún breyta svo miklu i sambandi
við orkuframleiðsluna að ekki verður þörf á
þeirri stóru stiflu sem Virkjunartilhögun 1
við Blöndu gerir ráð fyrir. Og þar með
mundi deilan um Blönduvirkjun vera fyrir
bi, þvi þá færimikluminna land undir vatn.
r
A
móti hefur hinsvegar verið bent á að
sómasins vega getiráðherra varla látið fáa
bændur standa ivegifyrir þeim virkjunar-
kostisem hann hefur sjálfur sagt að væri
hagkvæmastur.
Enn er þvi beðið eftir endanlegri ákvörð-
un.
þessa lagaskyldu hafi hann ekki leyst af
hendi eins skilmerkilega og þörf krefur til
að bæja frá hættu á hagsmunaárekstrum i
nýja starfinu.
r
I fyrsta lagi er sá sem tók við hlut
Allens i ráðgjafarfyrirtækinu Potomac
International Corp. góðkunningi hans,
Hannaford að nafni, einnig ötull i eftir-
rekstrarstarfsemi fyrir þá sem fýsir að
beita þrýstingi i Washington. Hannaford
hefur til að mynda með höndum erind-
rekstur i höfuðborg Bandarikjanna fyrir
stjórnirnar á Tævan og i Guatemala.
Komið hefur i ljós að Hannaford hefur ekki
aðeins verið tiður gestur i skrifstofu Allens
eftir að hann varð öryggismálaráðgjafi,
héldur hefur hann verið að greiða andvirði
hlutsins i Potomac International Corp.
smátt og smátt með afborgunum og á
nokkuð ógreitt enn. Hér er þvi ekki um að
ræða viöskipti með greiðslu út i hönd eða
bankamilligöngu, sem eðlilegast þykir
þegar nýbakaðir embættismenn eru að
skilja sem rækilegast milli sin og fyrir-
tækja sem þeim ber að losa sig við.
Dómsmálaráöuneytið telur sig þurfa aö
skoða skipti Hannaíords ogAllens niöur i
kjölinn, og þá ekki siður kanna skipti hans
við japanska aðila eftir að hann varð emb-
ættismaður i forsetaskrifstofunni. Þar eiga
i hlut öllu meiri bógar en húsmæöratima-
ritiö Shufunotomo i Tokyo. Komið hefur á
daginn að fulltrúar tveggja af stærstu bila-
verksmiðjum Japans i Bandarikjunum,
Datsun og Toyota, hafa heimsótt AUen i
skrifstofuhúsnæði forsetaembættisins. Að
sjálfsögðu eiga þessi fyrirtæki óhemju-
mikilla hagsmuna að gæta i Bandarikj-
unum, og siðan Reagan kom til valda hafa
viðskipti Japans og Bandarikjanna veriö
mjög til umfjöllunar, bæði i ráðuneytum og
hjá forsetaembættinu.
^Vllen á þvi ýmsu ósvarað, áður en
hann getur talist hafa gert hreint fyrir
sinum dyrum, og jafnvel þótt ekki þyki um
saknæma breytni að ræða af hans hálfu, er
vandséð að Reagan geti umborið öllu
lengur fornvin sem veldur stjórn hans slikri
rekistefnu og álitshnekki.