Helgarpósturinn - 22.01.1982, Qupperneq 9

he/rjarpricrh irinn Föstudagur 22. janúar 1982
9
VETTVANGUR
Saga min hófst i Vesturbænum.
í barnaskóla var ég rétt i meöal-
lagi, en tók framförum er fram
liðu stundir. I Gaggó var ég kom-
inn i „besta bekk” og allt lék i
lyndi. Ég var feiminn við stelp-
urnar, en hafði þeim mun meiri
draumóra um þær. Kynferðisleg
samskipti komu svo nokkrum
árum s iðar, en ekki m eð draum a-
disunum.Allt gekk lit á að komast
yfir sem flestar og i drykkju og
svall með félögunum. Ekki vil ég
telja að ég hafi lent i verri féiags-
skap en gengur og gerist. Maður
fylgdi tiðarandanum.sem gekk Ut
á að vera sem mestur og svaka-
legastur, en ábyrgðarminnstur.
Ég reyndi eftir mætti að slá öll
met félaganna, en uppskar hatur
allra foreldra þeirra.
Eftir mjög skrikkjótta skóla-
göngu fór ég loks Ut til náms.
Þegar hér var komið sögu var
maður orðinn frægur fyrir istöðu-
Jón Gudmundsson:
leysi. Kvennamálin gengu með
besta móti og ég var vinsæli af
félögum, sem þótti að þvi'er virt-
ist fengur af félagsskap svona
ævintýramanns, sem alltaf hafði
frá nógu að segja.
Málin tóku nU svolitið breytta
stefnu. Ég fór fljótlega á faster-
lendis og lifði sældar kynlifi um
skeið með tilheyrandi ástarjátn-
ingum og ævarandi trúnaðarlof-
orðum. Skólann stundaði ég slak-
lega, en stóðst þó flest próf. Fór
svo fram um hrið.
Til er mjöður nokkur erlendis,
sem framleiddur er viðast hvar
annars staðar en á Islandi.
Mér fannst þessi drykkur hinn
ágætasti og teygaði óspart.Fram
að þessu hafði ég verið frekar
laus i rásinni, þegar áfengar
veigar voru annars vegar, en nU
botnuðu minirerlendu kunningjar
ekkert i þvi, hvernig þessi granni
maður gæti innbyrt þvilik reið-
innar ósköp af bjórnum. Það fór
lika fljótt að halla undan fæti hjá
mér á ýmsum sviðum. Skóla-
ganga, sambUð (barnseignir
komu þama einnig inn i') og
venjulegt sjálfstraust dvinaði.
Sjálfsvirðingu hef ég litla haft
sem betur fer, annars væri
mórallinn bUinn að drepa mig.
Allt gekk mér nú i óhag. Fjár-
hagur námsmanna erlendis var
almennt mjög bágborinn og ekki
bætti eyðslusemi min þar um.
Konan skildi við mig næstum
vikulega, en kom alltaf aftur. Ég
tók þó skorpur i náminu og af-
kastaði á nokkrum vikum margra
mánaða námsefni.
Svo byrja framhjáhöldin. Auð-
vitað hafa báðir aðilar alltaf ótal
ástæður til þess að ná sér niðri á
makanum. Þetta endaðimeð eins
konar kapphlaupi okkar á milli.
Að lokum gafst ég upp. Sam-
bUðarbasl, fjárhags-
áhyggjur — og námið gekk ekki
sem best. Ég gaf ski't í allt og
stakk af.
Það næsta i málinu er sérkapi-
tuli út af fyrir sig. Ég kem heim
eftir að hafa beðið skipbrot. Hélt
engri vinnu meira en 'nokkrar
vikur í sam og siðan túra-fylleri.
Ég kynntist nýrri konu, allt skyldi
nú verða gott. Ég er siðan sak-
aður að hafa verið hinn mesti nið-
ingur, sem sögur fara af i sam-
skiptum manna við eiginkonur.
Ekki voru það barsmiðar eða
slagsmál, þóttofthafilegið nærri.
Ég kvaldi hana ógurlega á þann
hátt að lifa þvi lifi sem mér sýnd-
ist. Það fólst i drykkjuskap með
„vafasömum” félögum, kvenna-
fariog litilli fyrirhyggju istjórn á
fjármálum og heimilishaldi.
Stelpugreyið varð að lokum ein
taugahrUga. Það slitnar uppUr
sambúðinni. Hún fer og ég held
áfram sama lfferni. Nokkrar
vikur eða daga i vinnu hér og
þar — og svo fylleri. Ótaldar eru
allar þær meðferðir og þannig
staðirsem ég hef gist i lengri eða
skemmri tima.
Que vadis? Það sem rakið er
hér að framan er aðeins brot af
.minni sögu i mjög grófum
dráttum. Að sjálfsögðu væri hægt
að taka úr einstök ævin-
týri — sprenghlægileg fyrir sjálf-
sagt ýmsa. Ekki nenni ég þvi eins
og sakir standa. Min saga á
margt sameiginlegt með sögum
annarra, sem leita lifshamingju
eftir höppum og glöppum, eftir
þvi sem til býðst þá stundina,
engin sem litil fyrirhyggja um
undirbúningsstarf fyrir þá lifs-
ábyrgð, sem okkur er sjálfsagt
ætluð. Reynt er að fá sem m est út
úr liðandi stund án þess að leggja
neitt að mörkum. Það kemur að
skuldadögumog það verða allir að
standa i skilum. Það getur og
hefur tekist furðufljótt fyrir ýmsa
að rifa sig út úr þessu, en þvi
miður eru til margir menn og
konur, sem enga glætu sjá og og
svartnættið umlykur þau allar
stundir. Þetta fólk leitar flótta
Iifsins í vimugjöfum, lauslæti og
hverju sem er, afbrotum — og si-
fellt eykst skuldabyrðin. Eina
leiðin sem til er, önnur hefur ekki
fundist, er að lúta valdi þess Al-
mættis, sem hefur gefið okkur
h'fið. Hvort sem sá er kallaður
Kristur, Muhamed, Budda eða
Jahve, er ekki aðalatriðið. öll
trúarbrögð byggjast á ákveðnum
helgihefðum, sem hafa skapast
eftir rikjandi siðvenjum. Hlæjum
ekki þótt sumir snúi höfði til
Mekka, eða hafi i frammi
ákveðna tilburði við helgihald
sitt.
Það sem ég er að reyna að
segja, er einfaldlega þetta:
Hvorki læknir, prestur né velvilj-
aður vinur, er þess megnugur að
hjálpa fólki, sem ekki getur
fundið i lifi sinu fótfestu. Þjóð-
félagið gerir sinar kröfur til litils-
megandi og megnugra. Hjálp til
einstaklings hlýtur að vera að
gera viðkomandi að sem mestu
leyti kleift að hafa fengið at-
hafnaútrás. Það gerist ekki með
boðum og bönnum, heldur með
þvi að ýta undir það jákvæða,
sem lifir i hverjumeinum. Tökum
drykkjumanninn sem dæmi. Ég
veit fá ef nokkur dæmi þar sem
böl hanser læknað með úthýsingu
eða lögregluofsóknum. Það er
talað um þessa menn sem sjúkl-
inga,en meðhöndlunin meðal ætt-
ingja og nákominna — og til
skamms tima a.m.k. lögregl-
unnar — hefur verið i ætt við
meindýraeyðingar. Það skal
viðurkennt, að makar og aðrir
nátengdirstanda að þvi er virðist
ráðalausir gagnvart viðkomandi
einstaklingi. En hvernig væri að
spyrja hann sjálfan? Ef hann
(hún) vill halda sinu striki, fær
enginn mannlegur máttur hindr-
að það nema i gegnum þving-
unaraðgerðir um lengri eða
skemmri tima. Aftur birtist svo
sami einstaklingurinn með sömu
sál. Þegar einstaklingurinn
sjálfur vill breyttar lifsvenjur, þá
sjálfsagt meira i ætt við vænt-
ingar annarra, þá er það fyrst og
fremst hann (hún) sjálfur, sem
tekur ákvörðun.
Kæru aðstandendur. Látið ekki
eigin taugaveiklun bitna á
varnarlausu fólki, sem er gjör-
sneytt öllum mannréttindum
undiráhrifum vimugjafa. Ég veit
hve mikla friðsæld það veitir að
fá að ráðstafa tima sinum. Helst
að gera það sem maður sjálfur
vill. Það þarf ekki að vera af hinu
illa. Ég hef áður staðið i þeirri
meiningu og stend enn, að sjálf-
skaparviti vimugjafa og afbrota
er ekki sú leið, sem þeir einstakl-
ingar, er fyrir þeim ósköpum
verða, kjósa. Það er ill nauðsyn
athafnarútrásar, sem knýr ungt
fólk til óhæfuverka. Leiðir liggja
ekki saman þeirra og hinna ráð-
andi fullorðnu úr mér átti t.d. að
gera pianóleikara, dansherra,
menntamann, i fáum orðum sagt
hinn dæmigerða diplómat. Hafði
ég óþroskaður unglingur á kyn-
þroskaaldri einhverjar háleitar
hugmyndir um framtiðarhlut-
verk. Eina sem mig minnir, að
draumarnir hafi verið, voru alls-
berar stúlkur til alls liklegar við
<31 hugsanleg tækifæri.
Einhverja stöðu vill maður þó
skipa i þvi þjóðfélagi, sem maður
er borinn i. Ég hef áður rakið
skólastússið og ástæður þær, sem
urðu þess valdandi að maður gaf
skit f allt streð. Þetta virtist
engan tilgang hafa.
Hvers vegna vilja margir alls
dcki verða við þeim væntingum
sem vel flestum bornum börnum
er ætlað að inna af hendi? For-
eldrar sjá i afkvæmum sinum
óskadraum eigin hvata, sem crft-
ast er einber hégómi. Börn eru
sjaldnast virt sem sjálfstæðir ein-
staklingar, heldur eign for-
eldra(is). Sjálfstæði þeirra tak-
markast mjög af afstöðu uppai-
enda. Þau eru fjárhagslega háð
þeim, félagslega og tilfinninga-
lega. Andróður ungmenna gegn
hvfers kyns yfirvaldi, sem heftir
sjálfskaparþörf þeirra, kemur oft
glögglega i ljós á mannamótum.
Þá geta þau komið fram sem
félagsleg heild. Þegar svo
„ábyrgir” einstaklingar fárviðr-
ast yfir ofbeldishneigð æskunnar,
gera þeirsérenga grein fyrir þvi,
að á öllum timum hafa minni-
hlutahópar og afskiptir orðið að
láta að sér kveða á háværan hátt
svo að eftir sétekið. Nóg um þetta
i bili.
A ferli minum i samneyti við
svokallaða róna og allt ,,upp ” i
háttvirta alþingismenn, hef ég
ekki rekið mig á neitt sem skilur
einn fráöðrum i mannlegu tilliti.
Þetta er allt venjulegt fólk. Staða
og þjóðfélagstákn eru aðeins
gervi sem menn eru hjúpaðir til
þess að standa fyrir ákveðnum
kvöðum. Mýmörg eru þau dæmi,
þar sem menn ganga upp i stöðu
sinni. Geta þeir verið alþýðlegir
við almenn tækifæri, en eru svo
persónugervingar embættis við
tkmur tækifæri. Sumir samgróast
svo stöðu sinni, að hún er alltaf
hluti af þeim. Þannig er t.d. um
marga stjómmálamenn.
Þegar metist er um hæfileika
einstaklinga til ýmissa verka,
kemurýmislegtforvitnilegt iljós.
Sum ir virðast svo heppnir að rata
beint á sina braut, en aðrir finna
aldrei sinn farveg. Oft er þvi um
að kenna, að ógæfusamir ein-
staklingar fá ekki þá viðurkenn-
ingu i samfélaginu, sem þeim er
nauðsynleg til þess að þeir geti
notið jákvæðra starfskrafta sinna
og hæfileika. Athafnaþrá og lifs-
orka þeirra leiða þá oft til mann-
skemmda fyrir þá sjálfa og aðra.
Það þarf enginn að segja mér, að
nokkurmaður eða kona óski þess
i raun að hrfslast skjálfandi i
kulda og trekki, betlandi ti’kall
fyrir kogga,og gripa svo ofttilör-
þrifaráða i sinum málum.
öll hjálp hverju nafni sem hún
á að nefnast,prestar, læknar, AA,
SAA, bindindishreyfingar, félags-
málastofnun og fleiri aðilar hafa
jafnan verið ráðþrota gagnvart
umkomulausum. Þeir sem helst
geta bjargað málum sinum á veg-
um þessara aðila, eru þeir sem
eiga sérbróður að baki.Hafa eitt-
hvað undir sér og hafa helst dck-
ert eða litið misst. Halda fjöl-
skyldunni, húsinu, bilnum og
jafnvel fyrirtæki. Mannorð þeirra
hefur verið orðin hætta búin og
svo litla smámuni er fljótlegt að
fyrirgefa hjá þorra fólks, sem
veit sjálft að það eru engir englar
og leynir sjálft ýmsum einka-
vandamálum sinum fyrir um-
heiminum. Það tekst þvi að
„bjarga” mörgum, en umkomu-
leysinginn verður harðast úti.
Þar er ekki um eina raunhæfa
lausn að ræða. Þörf fyrir einkalíf
hafa allir. Að vera hornreka milli
ýmissa hæla og stofnana og mis-
munandi taugaveiklaðra að-
standenda gefur engum „vesa-
lingi” aðstoð. Fyrir einstakling
eins og mig felst aðstoð fyrst og
fremst i eiginathvarfi, þar sem
mitt einkalif er mitt einkamál.
Maður þarf lika að geta komist
upp með það að vinna eftir getu.
Það er einn alvarlegur misskiln-
ingur að halda, að um leið og
runnið er af manni, að þá sé
maður orðinn heilbrigður. Það
eru strax gerðar kröfur til þess,
að maður hagi sér eins og venju-
legur heilbrigður maður.
Afengissjúklingur er alls ekki
heilbrigður þótt hann sé edrú. Að
gera strax kröfur til sjúklingsins
sem heilbrigðs manns, hefur oft-
ast bakslög, oft stóra skelli, i för
með sér. A þetta reka aðstand-
endur sig oftast þótt ofdrykkju-
maðurinn eða vimuistinn sé
sjálfur allur af viija gerður til
betrumbætunar. Lifið sem við
tekur, e.t.v. eftir meðferð eða
slæman rústúr er alveg eins (eða
verra) og það var áöur. Makinn
heldur uppteknum ósiðum og
særindum. Gömul sár og illindi
skjóta upp kollinum. Þar sem
rúsistinn hefur alltaf flúið eina
leið, verður þessi flóttaleið hans,
víman, fjarskalega freistandi á
erfiðum stundum.
Breytt umhverfi er nokkuð sem
velflestir „forfallnir” hafa reynt.
Meinið er þó það, að fólk er
hverju öðru likt hvar sem þar
finnst. Vandamál vimistans má
oft rekja til samskiptaerfiðleika
við annaðfólk. Sömu vandamálin
geta þviskotiðupp kollinum hvar
sem er — og alls staðar er hægt
að flýja venjuleg mannleg sam-
skipti á einhvern hátt. Brennivin
er bara ein af mörgum leiðum.
Það er stundum gerður saman-
burður á sykursjúklingi og alko-
hólista. Þessi samanburður er i
meira lagi hæpinn. Sykursjúkl-
ingurinn þarf oft að breyta
mataræði sinu og sýna þar með
staðfestu. Þetta varðar lif sjúkl-
ingsinsog heilsu. Þaðsama getur
varðað alkann þegar hann fer i
rús. Munurinn er bara sá, að ann-
ars vegar erum likamlegan sjúk-
leika að ræða. Afengissýki er ekki
bara likamlegur sjúkdómur, þótt
hann drægi marga til dauða.
Hann er lika andlegur sjúk-
dómur. Þótt sjúklingurinn viti, að
næsta fylliri geti orðið hans sið-
asta, dettur hann samt i það! Er
til einhver heilbrigð skýring á
þessu? Þetta minnir mig á bók
nokkra sem Samhjálp hefur gefið
út og nefnist Krossinn og hnífs-
blaðið. Þar segir frá heróinneyt-
endum og fannst mér markvert
nokkuð, að nokkrir komust, og þá
helst þeir yngstu og hraustustu,
af sjálfsdáðum gegnum þá ægi-
kvöl, sem það mun vera að taka
afturhvörfin út. ölæðistimbur-
mennskan mun vera hreinasti
barnaskapur við þá reynslu. Þeir
gengu umheilirog sælir um stund
enfélluafturfyrren varðimargir
hverjir en mörgum reið þetta að
fullu. Hvað erþað afl, sem dregur
sæmilega skyniborið fólk niður i
þessa miklu eymd? Það er
óhugnanleg reynsla að lesa bækur
Samhjálpar um þessi efni. Ég
vitna aftur i fyrrgreinda bók en
þar lét piltur einn þess getið, að
það væri eins og púki stöðugt
hvislaði ginningarorðum að sér.
Það er ótrúlega erfitt að rífa sig
upp úr rótgrónu umhverfi, þar
sem menn og konur hafa mótast
og eiga svo að aðlaga sig allt i
einu að framandi fólki og lifn-
aðarháttum. Vera svo ekki viður-
kenndur nándar nærri strax,ein-
angra sig frá fyrri freystingar-
félögum og sumir gera sér þrátt
fyrir allt engar vonir um bata.
Það kemur fljótlega I ljós, að
maður á oft enga samleið með
fólki, sem myndar sér stuðnings-
félagsskap. Fjölskyldufólki
vegnar oft betur en einmana um-
komuleysingja. Þeirhittast á göt-
unni og félagsþörfin, sem hrjáir
þetta fólk, bindur það auðveldar
saman með Bakkusi i staðinn
fyrir að bindast i baráttu gegn
honum. Viðnámsþrekið er mðdu
minna hjá öreigunum heldur en
þeim, sem geta veitt sér eitthvaö
annað f staðinn fyrir að láta
undan drykkjulönguninni.
Ég veitpersónulega um marga,
sem farið hafa yfirum vegna
vimugjafa. Aðrir þekkja ennþá
fleiri. Margt hefur verið gert til
hjálpar og skal vissulega ekki
vanmetið. En hér er afskiptur
hópur, sem fær enga lausn á
sinum málum, enda á hann hvergi
höfði sinu að að halla. Til þess að
geta gert kröfur á hendur þessum
einstaklingum, þannig að þeir
geti staðið við sinar borgaralegu
skuldbindingar, þarf að sinna
lágmarksþörfum með húsnæði
og atvinnu. Þetta fólk, sem lifið
hefur leikið svo grátt á rétt á
mannsæmandi lifi.
Jón Guðmundsson
Hlaðgerðarkoti.
öllum mönnum er gefið sjálfs-
vald — forréttindi — að hafna og
að meðtaka. Vonandi er það ekki
þess vegna, sem hver stefnir si'na
leið.
Hugrenninear í Hlaðgerðarkoti