Helgarpósturinn - 07.01.1983, Blaðsíða 4

NÆR) MYND
Föstudagur 7. janúar 1983 JpSHhMn.
Jóhannes Nordal Seðlabankastjóri hefur lengi verið talinn
einn valdamesti maður þjóðarinnar. Hann er maðurinn, sem
við er átt þegar sjávarútvegsráðherrann segir að tími sé kominn
til að það komi á daginn hver stjórni landinu, ríkisstjórnin eða
Seðlabankinn. Svo lengi hefur Jóhannes verið einn helsti
efnahagsmálasérfræðingur íslands, að á hann er af almenningi
litið næstum sem stofnun. Kannski ekki svo undarlegt - í rúma
tvo áratugi hefur Jóhannes Nordal verið efnahagsráðgjafí
hverrar ríkisstjórnar, sem setið hefur á íslandi.
En hver er hann, þessi Jóhannes Nordai? Leiftrandi gáfaður
hugsjónamaður og ofurhugi, sem fellur aldrei verk úr hendi?
Það fullyrða margir. Eða er hann valdafíkinn og metnaðar-
gjarn og ráðríkur? Það segja menn líka - en þess ber að geta, að
nær undantekningarlaust taka þeir sömu menn undir fyrri
tilgátuna um hinn raunverulega Jóhannes Nordal.
Jóhannes Nordal fæddist í Reykjavík 11.
maí 1924 og veröur því 59 ára í vor. For-
eldrar hans voru Sigurður Nordal prófessor
og Ólöf Jónsdóttir. Jóhannes lauk stúd
entsprófi 19 ára gamall vorið 1943 - og á
því 40 ára stúdentsafmæli í ár. Hann hélt
síöan til Bretlands og lagði stund á
hagfræðinám. Því lauk hann 1953 með
doktorsprófi frá University of London. Þá
þegar kom í Ijós margvíslegur áhugi hans:
doktorsritgerðin fjallaði nefnilega ekki um
hreint hagfræðilegt efni heldur um þjóðfé-
lagslegar breytingar á íslandi frá lokum 18.
aldar (Changes in Icelandic social structure
since the end of the 18ht century with part-
icular reference to trends in social mobi-
lity). Hann varð svo hagfræðingur Lands-
bankans við heimkomuna og gegndi því
starfi til ársloka 1958 er hann varð banka-
stjóri eftir að Emil Jónsson varð
forsætisráðherra.
Hann varð bankastjóri Seðlabankans við
stofnun bankans 1961 og hefurgegnt starf-
inu síðan. Það er því ekki að ófyrirsynju að
nafn Jóhannesar Nordal er svo nátengt
Seðlabankanum. Gylfi Þ. Gíslason
prófessor, sem var viðskiptaráðherra
Viðreisnarstjórnarinnar þegar Seðlabank-
inn var stofnaður, segist hafa talið það
„sjálfsagðan hlut að skipa Jóhannes Seðla-
bankastjóra og var öll ríkisstjórnin mér
sammála um það. Ég tel það hafa verið
mikið lán fyrir hinn nýja Seðlabanka og
landið í heiíd að hann skyldi veljast í það
starf," segir dr. Gylfi. „Hann er eini Seðla-
bankastjórinn, sem gegnt hefur því starfi
frá upphafi bankans. Ég hef haft náin kynni
af seðlabankastjórum annarra landa, eink-
um Norðurlandanna, sem átt hafa skipti við
íslenska Seðlabankann. Allir hafa þeir bor-
ið Jóhannesi sömu söguna, hæfileikum
hans og lærdómi. Slíkt hefur ekki haft lítið
að segja varðandi lánstraust þjóðarinnar er-
lendis," segir dr. Gylfi.
Allt fyrir eigin
verðleika
Enginn fjölmargra viðmælenda Helgar-
póstsins við vinnslu þessarar Nærmyndar
hafði annað en gott um Jóhannes að segja.
„Hann er svo ljón helvíti greindur", sagði
einn, sem lengi hefur starfað með Jóhann-
esi að ýmsum stórmálum. „í því liggur
styrkur hans. Hann á gott með að koma
auga á aðalatriöin og greina þau frá hism-
inu. Þaðerdýrmæturhæfileiki ístjórnunar-
starfi. Þekking hans er yfirgripsmikil og
ekki aðeins staðgóð í hans eigin fagi,
hagfræðinni. Hún nær langt inn á önnur
svið, eins og til dæmis bókmenntir og raun-
vísindi. Hann er líka góður stærðfræðingur
- er klókur með tölur og á gott með að velta
fyrir sér stærðum. Það er þetta, sem veldur
því hve langt hann hefur komist. Og það
leikur enginn vafi á að allt þetta hefur hann
komist fyrir eigin verðleika. Það hefur svo
sem ýmsum verið stillt upp á móti honum í
gegnum tíðina en það er víst, að það ríður
enginn feitu hrossi frá viðureign við hann
um praktík eða teoríu í hagfræði, hvort sem
sá heitir Benjamín, Jónas eða Gyifi."
Jóhannes er koniinn af lærðu fólki og
gáfumönnum langt aftur í ættir. Hann er
ekki aðeins sonur pabba síns, Sigurðar Nor-
dal, einsogeinn kunnugursagði, heldur var
t.d. Jón Sigurðsson „forseti" langafabróðir
hans: hann er sonardóttursonur Jens Sig-
urðssonar rektors. Bókmennta- og þjóð-
málaáhugi var mikill á æskuheimili Jóhann-
esar og hefur hann allar götur síðan verið
virkur áhugamaður um bókmenntir og
fornritaútgáfu, hefur setið í stjórn Vísinda-
sjóðs um langt árabil og gegnt ótölulegum
fjölda trúnaðarstarfa fyrir land og þjóð,
bæði hér heima og á erlendum vettvangi.
Hann hefur iðulega verið titlaður „nefnda
kóngur“fslands og ef til vill ekki að ástæðu
lausu. ,.En hann er ekki iðjulaus í nefnd
unum, síður en svo," segir dr. Jónas Krist-
jánsson forstöðumaður Árnastofnunar,
sem setið hefur með honum í nefndum og
stjórnum. „Hann kemur furðu miklu í verk
enda bæði duglegur og afkastamikill, og er
alltaf þægilegur í samvinnu."
Höfðinglegur
toppur
Annar samstarfsmaður segir: „Hann
virðist hamhleypa til verka þótt hann sé
sjaldnast að flýta sér. Honum lætur vel aö
láta aðra vinna fyrir sig, talar t.d. ræður og
greinar inn á band eða fer yfir efnisatriði
tiltekinna mála með tveimur eða þremur
aðstoðarmönnum og ætlast svo til að hafa
fyrirliggjandi ákveðnar upplýsingar innan
skamms tíma. Þannig spilar hann á þekk-
ingu annarra - en er jafnframt alltaf að
miðla sjálfur. Og svo má ekki gleyma því,
að Seðlabankastjórinn getur keypt hjálp og
þekkingu, sem hann vantar, hvaða verði
sem er. Það er ekki lítils virði."
„Jóhannes semur allaf kjarnann í því
sem hann fer með,“ segir einn nákunnugur
honum. „Það er rétt, að hann á auðvelt með
að láta aðra vinna fyrir sig - þar ræður
kannski nokkru sá höfðinglegi karakter,
sem hann ber með sér. Hann er veglyndur í
saniskiptum við menn en hefur þennan
höfðinglega topp, heldur fólki í vissri fjar-
lægð. Og víst getur hann verið svolítið
snefsinn ef honum býður svo við að horfa
þótt hann sé yfirleitt mesta ljúfmenni. En
eins og títt er um menn í hans stöðu og með
hans bakgrunn, þá er hann svolítið
tilætlunarsamur. Það held ég að sé óhjá-
kvæmilegt. Það er samgróið honum að hafa
mikið umleikis. Honum þætti vafalaust
vont að hafa þröng budsjett í bankanum.
Hann vill hafa vissan höfðinglegan rúni-
leika - frekar að það sé dýrt og myndarlegt
en þröngt og nánasarlegt."
Én þótt Seðlabankastjórinn sé að jat'naði
Ijúfur í samskiptum sínum við fólk fer það
yfirleitt ekki á milli málaef honum mislíkar.
Þannig er hann sagður hakka bankastjóra
viðskiptabankanna í sig án þess að brýna
nokkru sinni róminn: með skotheldri rök-
semdafærslu og í föðurlegum umvöndun-
artón les hann þeim pistilinn svo þeir vildu
helst sökkva á kaf í dúnmjúk bankastjóra-
teppin. En það gerist ekki oft.
Konum þykir
hann sætur
Yfirleitt tekur Jóhannes fólk með trompi
og sjarma. „Honum gengur mjög vel að
kynnast fólki - raunar kynnist hann því um
leið, enda fljótur að átta sig," segir einn
vina hans. „Hann er nriðpunkturinn í hverj-
um selskap, hefur góðan húmor og er gott
skáld í góðra vina hópi. Og ég hef marg-
sinnis orðið var við að konum þykir hann
sætur."
Það er ekki aðeins hérlendis, sem dr.
Jóhannesnýtursín. Einsogdr. Gylfibentiá
hér að framan nýtur hann mikillar virðingar
erlendis. „Starf hans erlendis er minna
þekkt hér. en nreð starfi sínu við og fyrir
bankann hefur liann aflað sér, og urn leið
stofnuninni, mikils trausts erlendis," segir
maður, sem þekkir vel til starfa Jóhannes-
ar. „Þetta á við um alþjóða efnahags- og
fjármálastofnanir, þar sem hann hefur ver-
ið fulltrúi landsins, og ekki síður hjá er-
lendum bönkum. Þá vílar hann ekki fyrir
sér að ráðast á garðinn þar sem hann er
hæstur. Hann á aðgang að mörgum stærstu
bönkum lieims og það traust, sem hann
hefur aflað sér þar, erómetanlegt fyrir láns-
traust Iandsins.“
Og samstarfsmaður um langa hríð bætir
við: „Hann er nú sá íslendingur, sem er
einna mest virtur érlendis. Það eru ekki
margir á íslandi sem hafa þau sambönd og
njóta þeirrar virðingar, sem hann hefur er-
lendis. Og það er vegna þekkingar hans og
reynslu. Jóhannes er tvímælalaust sá
maður, sem væri sendiherra númer eitt í
hvaða „krísu" sem væri, ef þyrfti að leita út
fyrir landsteinana."
Ætti að taka
við álmálinu
Steingrímur Hernrannsson sjávarútvegs-
ráðherra, sem ekki hefur alltaf verið sam-
mála Jóhannesi - eins og nýleg dæmi sanna
- lætur í ljós fullt traust á Seðlabanka-
stjóranum: „Hann var góður formaður
stóriðjunefndar á sínum tíma," segir
Steingrímur, „og ég myndi telja æskilegt að
fela honum endurskoðun álsamningsins
núna.“
- En vill ekki Jóhannes ráða sjálfur öllu,
sem hann kemur nálægt?
„Hann vill ráða miklu en það fylgir
mönnum. sem hafa ákveðnar skoðanir.
Hann er ekki frekur, ef þú átt við það.
Hann er til dæmis ágætur samningamaður -
hann stífnar ekki í hjólförunum eins og
hendir suma. í minni ráðherratíð hefur mér
gengið prýðilega að vinna með honum. Það
er mikill og góður kostur hversu duglegur
hann er. Iiann afgreiðir og kemur málum
frá en frestar þeim ekki endalaust. Hann er
mikill reglumaður í starfi; geri hann áætlun,
þá stenst hún. Enda kann hann mjög vel að
vinna.“
Einn vina Jóhannesar, sem ekki frekar
en margir aðrir vildi láta nafns síns getið,
segir að eigi að finna galla á Seðlabanka-
stjóranum þá sé það kannski helst það, að
hann sé of stjórnsamur- hafi of mikla trú á
að hægt sé að miðstýra þjóðfélögum. Hann
sé kannski of mikill sósíalisti. Og annar,
sem keniur af öðrum væng stjórnmálanna,
segir að jafnvel þótt aldrei hafi verið hægt
að eyrnamerkja Jóhannes sem tilheyrandi
einhverjum ákveðnum stjórnmálaflokki,
þá hafi hann upphaflega verið krati og lengst
af verið „nálægt þeim sjónarmiðum. Hann
hefur alltaf verið veikur fyrir félagslegum
úrlausnum. Nú held ég að helst megi kalla
hann frjálslyndan íhaldsmann - og vita-
skuld ætti hann hvergi heima nema í Sjálf-
stæðisflokknum núna þótt ekki væri það
með leiftursóknarliðinu.1'
Utanþingsstjórnin
var tilbúin
Menn eru sammála um, að þjaki Jóhann-
es Nordal eitthvað, þá sé það ekki minni-
máttarkennd. „En hann gerir sér engar grillur
um sjálfan sig. Hann þekkir vel sín tak-
mörk," segir einn nákunnugur. „Hann er
metnaðargjarn fyrir sína hönd og sinnar
stofnunar en ég er ekki viss uni að hann sé
metorðagjarn. Hann hefði þó vel getað
'Eftir Guðjón Arngrímssorr