Helgarpósturinn - 07.01.1983, Blaðsíða 22

22
„Við höfðum búið saman f hálft til eitt ár
þegar hann barði mig í fyrsta sinn. Það var í
partfi heima. Hann æstist yfir einhverju og ég
varð aó flýja eftir að hann hafði þeytt mér um
alla stofuna, en gestirnir urðu að halda hon-
um niðri meðan hann róaðist."
Þetta er upphaf frásagnar 25 ára gamallar
konu í viðtali við Helgarpóstinn 26. febrúar f
fyrra. Hún lýsti sambýlismanninum sem
barði hana þannig að hann væri „skemmti-
legur og þyki vinsæll,“ enginn hafi trúað slíku
og þvílíku upp á hann. Og áfengi var ekki í
spilinu nema til að byrja með. Áframhald-
andi „kýlingar" næstu mánuðina voru ekki
„bara í fylleríi".
Nú elga konur öruggt skjól að flýja I ef
þær verða fyrir ofbeldi á helmilum
sínum.
Almenn vakning um
Kvennaathvarf
Konan sem Helgarpósturinn talaði við átti
í ekkert hús að venda fyrr en hún um síðir
gerði upp hug sinn og fór sína leið - hún var
svo heppin að eiga ekki fyrir börnum að sjá.
En hún var ekki ein um að hafa lent í vanda
sem þessum. Þegar er viö ræddum við hana
var komin af staö umræöa meöal kvenna um
að koma upp athvarfi fyrir konur og börn sem
verða fyrir ofbeldi á heimilum sínum og
verða aö flýja.
Það voru konurnar sem stóðu að Kvenna-
framboöinu í Reykjavík sem settu fram hug-
myndina og komu umræðunni af stað. Hug-
myndin um þörfina á kvennaathvarfi
byggðist á uggvænlegum tölum um ofbeldi
við konur í næstu nágrannalöndum okkar og
könnun sem vargerð á Slysadeild Borgarspít-
alans í Reykjavík árið 1979. Niðurstaöa
hennar sýnir, að þangað leituðu það ár 62
konur með áverka eftir eiginmenn eða
sambýlismenn - og talið var fullvíst að hin
raunverulcga tala væri mun hærri.
Árangur umræöunnar varð sá, að í júní s.l.
sumar voru stofnuð Samtök um kvennaat-
hvarf, og undirtektir voru góðar. Strax á
stofnfundi voru komnir hátt á annað hundrað
stofnfélaga, karlar og konur, en það er að
sjálfsögðu 30-50 kvenna hópur sem hefur
drifið hlutinaáfram í sjálfboöavinnu. Það var
í byrjun nóvember aö samtökin fundu hent-
ugt húsnæði fyrir kvennaathvarf, lítið einbýl-
ishús miösvæðis í borginni. Mánuöi seinna
tók það til starl'a.
Við viljum ekki að svo stöddu gefa upp
hversu margar konur hafa leitað í athvarfið
þennan mánuð sem það hefur starfað. Við
getum þó sagt, að húsið hefur aldrei staðið
tómt bótt það hafi heldur aldrei verið yfir-
fullt. 1 sannleika sagt áttum við alls ekki von á
svona mikilli aðsókn fyrsta kastið, segja þær
Hildur Gunnarsdóttir félagsráðgjafi og Mar-
grét Pála Ólafsdóttir forstöðumaður barna-
heimilis Steinahlíðar, þegar ég bað þær að
fræöa lesendur Helgarpóstsins um starfsemi
athvarfsins.
Reynslan erlendis sýnir að athvörf af þessu
tagi eru yfirleitt lítið sótt fyrsta kastið, jafnvel
fyrstu mánuðina, meðan starfsemi þeirra er
aðspyrjast út. Vfðasthvarerreynslanlíkasú,
að bæði opinberir aðilar og almenningur sýna
kvennaathvörfum Iftinn áhuga í byrjun, jafn-
vel fyrstu árin. Líka í því efni er annað uppi á
teningnum hér.
- Undirtektir almennings voru vægast sagt
frábærar. Við auglýstum eftir húsbúnaði og á
tveimur dögum hringdu 40 manns sem buöu
okkur húsgögn og húsbúnað, sendibílstjórar
fluttu það frítt, verslanir gáfu efni og iðnaðar-
menn gáfu vinnu viö endurbætur á húsnæð-
inu. Við höfum auk þess fengið tilboð um
leigufrítt húsnæði sem nýtast mun samtökun-
um.sagði Margrét Pála.
Ekki voru undirtektir opinberra aðila
v'erri. Pegar áður en athvarfiö tók til starfa
var gert ráð fyrir 600 þúsund króna fjárveit
ingu í fjárlagiifrumvarpi ríkisstjórnarinnar.
Sovéska sendlnefndin á fundi Varsjárbandalagsins í Prag. F.v.: Ústinoff
landvarnaráðherra, Tíkhonoff forsætisráðherra, Andrópoff flokksforlngi,
Gromiko utanríkisráðherra og Rúsakoff, eftirlitsmaður Kommúnlstaflokks
Sovétríkjanna með bræðraflokkunum í Austur-Evrópu.
Andrópoff hyggst knýja Reagan
til að hrökkva eða stökkva
Gömul saga er aö Sovétmenn hafa meiri
áhuga á Bandíríkjunum en öðrum framandi
löndum. Þetta kemur fram í háttum foringja
Kommúnistaflokks Sovétríkjanna. Leóníd
Bresnéff hafði fyrir tómstundagaman að
safna kraftmiklum. bandarískum bílum og
aka þeim. Kunnasta tómstundagaman Júri
Andrópoffs er að safna bandarískum jass-
plötum og hlýða á þær.
Munurinn á tómstundaviðfangsefnum
þeirra Bresnéffs og Andrópoffs kemur heim
við það sem var grunntónninn í mati heimild-
armanna innan og utan Sovétrikjanna á nýja
leiðtoganum, þegar hann tók við í vetur.
Lögð var megináhersla á, að hann væri skarp-
greindur ög langtum fróðari en nokkur annar
sovéskur forustumaður um raunverulegt
ástand og aðstæður, bæði í Sovétríkjunum
sjálfum og þó sér í lagi í umheiminum. Þar
kæmi bæði til víðtækt áhugasvið og einstök
aðstaða í forustu fyrir leynilögreglunni og
leyniþjónustunni KGB.
Erindrekar KGB innan Sovétríkjanna og
utan þurfa ekki núorðið að sníða skýrslur
sínar eftir hleypidómum og meinlokum for-
ustumannaeinsogStalíns, vilji þeirlífi halda.
Nú eru þeirómissandi upplýsingagjafi forust-
usveitar í lokuðu þjóðfélagi. þarsem raunhæf
vitneskja er ýmis hörgulvara eða bannvara,
eftir því hvert málefnið er. Allt þetta upplýs-
ingaflæði fór á a'nnan áratug um hendur And-
rópoffs og nánustu samstarfsmanna hans.
Fyrstu stefnuræður Andrópoffs sýndu, að
nýja foringjanum er manna best kunnugt ó-
fremdarástandið sem rikir í hagkerfi Sovét-
ríkjanna. Þar hamraði hann á niðurníðslu
landbúnaðarins, óstjórninni í iðnaðinum,
skortinum á neysluvarningi og fjármálaó-
reiðu sem honum fylgir. Ljóst er af því sem
þegar hefur frá Andrópoff heyrst, að hann
lítur á það sem meginhlutverk sitt að ýta við
steinrunnu og óskilvirku kerfi, og í því skyni
hefur hann sett næstráðanda sinn úr KGB í
stöðu innanríkisráðherra, til að fara með
stjórn löggæslu. Nú þegar hafa verið kynnt
rækilega nokkur mál, þar sem mútuþegar og
Föstudagur 7. janúar 1983
-Halgar'1 !i.’-
pðstunnn
Borgarstjórn Reykjavíkur hefur tekið vel í
umsókn um fjárveitingu og samtökin vænta
þess að nágrannasveitafélögin láti ekki sitt
eftir liggja.
Það er einsdæmi að opinberir aðilar viður-
kenni svona starfsemi strax á fyrsta ári, og ég
finn eðlismun á viðhorfi fólks frá þvf sem það
var f sumar. Það tel ég að stafi af því að þær
sem að þessu standa eru konur á öllum aldri,
úr öllum stéttum og flokkum, og jafnvel karl-
menn líka. Það er líka athyglisvert að æ fleira
fólk sem ég hitti segist þekkja ofbeldi af þessu
tagi af eigin raun, beint eða óbeint, segir
Margrét Pála.
Meðal þeirra opinberu aðila sem hafa
tekið vel í starfsemi Kvennaathvarfsins eru
bæði lögregla, prestar,læknar og hjúkrunar-
fólk og starfsfólk Félagsmálastofnunar. Og
að minnstakostieinn prestur er félagi í sam-
tökunum.
- Ég fagna mjög þessu framtaki sem ég tel
að sé mjög þarft og leysi að hluta til vanda
margra kvenna, vanda sem áður var beinlínis
óleystur, segir sr. Jón Bjarman fangelsis-
prestur sem gerðist stofnfélagi Samtaka um
kvennaathvarf þegar á stofnfundinum á Hó-
tel Esju s.l. sumar.
Bjarki Elíasson yfirlögregluþjónn tekur f
sama streng og segir að Kvennaathvarfið létti
mjög á lögreglunni.
-I staö þess að leita á náðir okkar geta
konurnar nú leitað í Kvennaathvarfið, oft
reyndar með aðstoð okkar, en við sleppum í
staðinn við að taka heimilisföðurinn í okkar
vörslu, sem leysir að sjálfsögðu engan vanda,
segir Bjarki.
jjEinbýlishús miðsvæðis í borginni". Nán-
ari upplýsingar fengum við ckki um heimils-
fang Kvennaathvarfsins.
- Þaö er ekki vegna þess að við viljum
endilega halda heimilisfanginu leyndu. Hins-
vegar gerum við ekkert til að auglýsa það,
þótt við gerum okkur grein fyrir því aö smám
saman spyrst það út, segja þær Margrét Pála
og Hildur og leggja áherslu á, að ætlunin sé
að tryggja konunum og börnum þeirra öruggt
skjól eftir að þær hafa verið beittar ofbeldi á
heimilum sínum,eða orðið fyrir nauðgun,og
gefa þeim tóm til að hugsa sitt mál.
Því er heimilisfangið ekki aðeins leynilegt.
VFIRSVIM
'Hlli
igfl
wM m

WjllWtlHMI
hllwiíIiilM
fjársvikarar úr röðurn flokksritara og emb-
ættismanna eru dregnir fyrir lög og dóm.
heldur er húsið varið þannig að ekki sé hægt
að ryðjast óboðinn inn. En innan dyra er lögð
áhersla á að ríki afslappaður heimilisandi -
og það hefur tekist að sögn þeirra Margrétar
Pálu og Hildar.
Engin takmörk eru fyrir þvf hvað konur
geta dvalið lengi f Kvennaathvarfinu, þótt að
sjálfsögðu sé ekki ætlast til þess að þær búi
þar til frambúðar. En meðan á dvölinni
stendur geta þær fengið lögfræðilegar og fé-
lagslegar leiðbeiningar um úrlausn mála.
- Við höfum hvorki lögfræðinga né
félagsfræðinga á okkar snærum. En hinsveg-
ar eru konur okkur hliðhollar á öllum þeim
stöðum L„kerfinu" sem hugsanlega þarf að
leita til, og við hjálpum konunum eftir bestu
getu í gegnum þann frumskóg. Það er ekki
síst í nauðgunarmálum sem þörfin á hjálp er
brýn. Þá mætum við með konunum til yfir-
heyrslu ef þær vilja og reynum að sjá til þess
að þær séu ekki fengnar til að draga kærur
sínar til baka eins og alltof algengt er í þessum
málum.sem er ljótasta hliðin á réttarkerfi
okkar, segir Hildur.
En verkefni Kvennaathvarfsins er fyrst og
fremst að hjálpa konum til sjálfshjálpar.
Framhaldið af starfi athvarfsins er svo að
halda umræðunni um þessi mál vakandi, og
endanlegt markmið okkar er að sjálfsögðu
að komast fyrir það mein sem veldur þessu
ofbeldi karlmanna gagnvart konum þannig
að Kvennaathvarfið verði óþarft, segja þær
stöllur.
En því miður er þess áreiðanlega langt að
bíða að stofnun sem þessi verði óþörf. Því er
það aðstandendum Kvennaathvarfsins á-
hyggjuefni, að í byrjun maí verða þær á göt-
unni. Þá rennur leigusamingurinn út og verð-
ur ekki endurnýjaður.
Konurnar ætla þó ekki að láta deigan síga.
Þær stefna ótrauðar að því að kaupa húsnæði
fyrir þann tíma. Með sama brennandi áhug-
anum - og stuðningi jafnt almennings sem
opinberra aðila - og hingað til ætti það að
takast. Þörfin á athvarfi sem þessu er orðin
öllum Ijós, og flestir virðast sammála um að
þær tölur sem hægt er að leggja fram um
ofbeldi gegn konum séu aðeins toppurinn á
borgarísjakanum. Þeim mun nánarsem farið
er niður í saumana á málinu verður það
ískyggilegra.
eftlr
Þorgrlm Gostsson
eftlr
Magnus Torfa Ólafason
En til að gera raunverulegt átak til að koma
hagkerfi Sovétríkjanna á leið út úr kreppunni
sem það er í statt, þarf Andrópoff á fleiru að
haldít en auknum aga í flokknum, embættis-
kerfi og stjórn fyrirtækja. Ómissandi er
aukið fjármagn til að verja í rannsóknir og ný
framleiðslutæki. Það er ófinnanlegt í því
magni sem samsvarar þörfunum, nema geng-
ið sé á fúlgurnar sem varið er til vígbúnaðar.
Þar kemur að hinni hliðinni á hæfileikum
Andrópoffs, þekkingu hans á umheiminum.
Fyrsti fundur sovétblakkarinnar sem And-
rópoff sat, fundur æðstu manna Varsjár-
bandalagsríkja í Prag í þessari viku, var not-
aður til að hefja friðarsókn sem á sér engan
líka. Tillögurnar sem Varsjárbandalagið
beinir til NATÓ eru langtum yfirgripsmeiri
en áður hafa sést, og þær eru svo markvissar
sem verða má að skírskota til þeirra erfið-
leika sem NATÓ á við að stríða.
Ekki er um að villast að vantraust milli
Bandaríkjanna annars vegar og ríkja Vestur-
Evrópu hins vegar hefur magnast um állan
helming, síðan Ronald Reagan komst til
valda í Washington. Hann náði völdum sum-
part með því að hafna slökunarstefnu fyrir-
rennara sinna í alþjóðamálum, og meðal nán-
ustu samstarfsmanna hans í öryggismálum og
hermálum eru enn í dag menn, sem opinskátt
stefna að nýju vígbúnaðarkapphlaupi við So-
vétríkin, í þeirri von að sovéska hagkerfið
springi undan álaginu.
Yfirlýsingar bandarískra ráðamanna af
þessu sauðahúsi hafa orðið til þess, að stuðn-
ingur almennings, bæði ( Bandaríkjunum og
Vestur-Evrópu, við stefnu NATÓ að koma
upp nýjum tegundum kjarnorkuvopna í Evr-
ópu, takist ekki samningar við Sovétríkin um
vígbúnaðarstig í álfunni, hefur rénað veru-
lega. Kom þetta skýrt í ljós um áramótin,
þegar bæði forusta versturþýskra sósíaldem-
ókrata og Genscher utanríkisráðherra í ríkis-
stjórn hægri flokkanna létu þá skoðun í ljós,
að tillögur bandarísku sendinefndarinnar í
viðræðunum í Genf um takmörkun meðal-
drægra kjamorkuvopna í Evrópu væru alls-
endis ófullnægjandi andsvar við tillögum so-
vésku samninganefndarinnar.
Nú sendir Varsjárbandalagið að undirlagi
Andröpoffs frásér tillögu, sem ítveimgrund-
vailaratriðum gengur lengra en nokkuð ann-
að sem sovétstjórnin hefur látið frá sér fara.
Þar er í fyrsta lagi gert ráð fyrir, að griðasátt-
máli milli hernaðarbandalaganna skuli ekki
aðeins ná til aðildarríkja þeirra, heldur skuii
öllum ríkjum álfunnar heimil aðild að hon-
um. í öðru lagi býðst sovétstjórnin nú í fyrsta
skipti til að tengja saman kjarnorkuvopna-
mátt og hefðbundinn vopnabúnað, þannig að
hvort tveggja skal metið t' samhengi við
undirbúning ráðstafana til að draga úr víg-
búnaði. Þetta þýðir, að tekið yrði tillit til
yfirburða Varsjárbandalagsins í mannafla
undir vopnum og skriðdrekafjölda, þegar
meta skal hernaðarjafnvægið ( Evrópu.
IVIeira að segja er gengið svo langt í tillögu
Andrópoffs, að ljá máls á fjórðungs niður-
skurði á hernaðarmætti Varsjárbandalags-
ins. Miðað við það að Andrópoff hlaut tlokks-
forustuna með liðsinni herforingjanna í
flokksforustunni, verður þetta að teljast
djarft teflt, því áður hefur sýnt sig (Moskvu,
að í átökum milli valdastofnana hefur herinn
alla burði til að hafa í fullu tré við KGB.
Við fyrstu sýn virðast tillögur Varsjárband-
alagsins þannig úr garði gerðar, að þær finni
mikinn ljómgrunn í Vestur-Evrópu. Væri
unnt að sýna fram á með rökum, að þær
ónýttust fyrir þvergirðingshátt í Washington,
biði NATÓ þess trauðla bætur. Jafn Ijóst er,
að Reagan forseti getur ekki gefið við þeim
trúverðugt, jákvætt svar, nema uppgjör eigi
sér stað ( stjórn hans milli þeirra sem vilja
snúa baki við slökunarstefnu fyrir fullt og
allt, og hinna sem óska eftir að halda slökun-
arstefnu áfram, en á traustara grunni en
áður.