Helgarpósturinn - 07.01.1983, Blaðsíða 11

/pSsturirin. Fc
Föstudagur 7. janúar 1983
11
Forsetaheimsóknin
Höfundar: Luis Rego og Philippe
Bruneau
Þýðandi: Pórarinn Eldjárn
Leikstjóri: Stefán Baldursson
Leikmynd og búningar: Ivan
Török
Lýsing: Daníel Williamsson
Leikendur: Kjartan Ragnarsson,
Soffía Jakobsdóttir, Sigríður
Hagalín, Hanna María Karlsdótt-
ir, Guðrún Asmundsdóttir, Guð-
mundur Pálsson, Steindór Hjör-
leifsson, Aðalsteinn Bergdal,
Harald G. Haraldsson, Gísli
Halldórsson, Margrét Helga Jó-
hannsdóttir, Karl Guðmundsson.
Gissur eöa
Gysgarður
Svo sem fram hefur komið í
frásögnum fjölmiðla bauð Frakk-
landsforseti sér nýverið til al-
þýðufjölskyldu í Iðnó. Forseta-
heimsóknin heitir sýningin. Höf-
undar eru tveir prýðisæringjar,
Rego og Bruneau, og forsaga
verksins þessi: Gissur frá Stöng
tók við embætti forseta Frakk-
lands 1974. Nú skyldu menn sjá
hvað miðjan væri frjálslynd. Stíf-
bónið skyldi fjarlægt af yfirstétt-
armanninum og þjóðin sameinuð
um hina frjálslyndu miðju. í-
myndasmiðir og ráðgjafar forseta
embættisins gengust m.a. fyrir
heimsóknum hans til „venjulegs
fólks“ og skjalfestu ljósmyndar-
ar, blaðamenn og sjónvarp at-
burðina. Þessi viðleitni að skapa
ímynd alþýðuvinar á forsetastóli
tókst hálfbrösuglega. í vaxandi
kreppu og atvinnuleysi sá al-
menningur full vel gegnum í-
myndasmíðina sjálfa. Gysgarður
varð ekki alþýðlegri í huga al-
mennings heldur hræsnisfyllri.
Nú, þetta tilstand varð svo
auðvitað vinsælt efni gaman-
málamanna og leikritahöfunda.
Húmor - Kímni
Fyndni - Spaug
Þetta eru útaf fyrir sig aðlað-
andi viðfangefni og mikið verið
reynt að gera grein fyrir því t.d.
heimspekilega og sálfræðilega
hvað húmor sé og hvernig hann
virki. Ekki fer ég nánar út í það
hér í almennum skilningi en
langar samt aðeins að velta vöng-
um yfir því á hverju grínið í For-
setaheimsókninni byggist í grund-
vallaratriðum. Misskilningur er á
ferðinni eins og gjarnan í gaman-
leikjum. Fjarlægð sömuleiðis í
einhverjum skilningi, í þetta
skiptið er það m.a. beinlínis fjar-
lægð milli þjóðfélagsþegnanna,
hyldýpið milli andstæðra stétta,
fjarlægðin milli Duval forseta og
alþýðufjölskyldunnar atvinnu-
lausu! Og hér er það ekki sá
neðarsetti sem langar að klífa
upp (sem margsinnis hefur verið
háðgert, nýríka týpan t.d. Einn af
sérfræðingum þessa efnis: Mo-
liére) - nei, þarna er það hinn
ofarsetti sem klifrar niður til
hinna, að vísu sér til hagsbóta og
af illri nauðsyn: hinn hlægilegi
lýðskrumari, skrumskælingin á
lýðræðinu.
Margs konar misskilnings-
klukkuverk eru trekkt upp, t.d.
er Georg, karlinn á alþýðuheim-
ilinu,blekktur í fyrri hluta og búið
svo um hnúta að hann misskilji
hvað stendur til. Það er alltaf
hlægilegt að sjá persónu vaða í
villu og svíma; afliafnir hennar
verða skemmtilega fjarlægar
hinu rétta. (Brecht minnti á að
fátt væri jafn áhrifaríkt til þess að
opna augu áhorfenda og sýna
persónu sem er blind á eigin
gerðir, sbr. Mutter Courage.
Ahangendur jákvæðu hetjunnar
mættu hugsa um þetta). Fyrr-
greint misskilningsklukkuverk
gengur út í lok fyrri hluta og
næsta tekur við og það einkar
leikrænt: það má segja að það sé
undirbúningurinn að innkomu
forsetans, nokkurs konar leikrit í
leikritinu sem fjölskyldan og
fólkið í húsinu æfir og leikur svo í
síðari hlutanum. Misræmi þess
sem æft vai og þess sem síðar
verður reynist stöðug spaugsupp-
spretta. Grínvirki ofangreindra
atriða byggist síðan í raun á því að
þessi misskilningur, þetta mis-
ræmi á sér alveg strangt afmark-
aðan vettvang, ákvarðað rými
sem er stofa alþýðufjölskyldunn-
ar sem er leikrýmið, leiksviðið
sjálft. Leiksagan snýst í raun öll
um nokkurs konar innrás - inn í
þetta rými. Sviðið er þannig ekki
bara tákngerður vettvangur átak-
anna í leiknum heldur nærtækur
og sjáanlegur. Misræmisátökin
standa um það rými sem við höf-
um fyrir augum í Iðnó. Eftir því
sem fyrra misskilningsgangverk-
ið gengur út tekur hitt við og nú
þrengist rýmið enn og snýst að
mestu um leikrými innan
leikrýmisins: matarborðið og það
er komið að kjarna leiksins: for-
seta er boðið í mat og það endar
með ósköpum. Rego og Bruneau
kunna alveg glöggt að spinna
leikvef á þann vefstól sem texta
þeirra er ætlaður: leiksvið,
leikrými. Þessu rýrni er svo
skammtaður ákveðinn tími,
nokkurs konar tímasprengja er
sett í gangverkið (lögtaksmaður-
inn kemur eftir vissan tíma). Við
vitum fyrirfram að auðvitað verð-
ur það á lokapunkti verksins,
liður í keðjusprengingu
leiklausnarinnar.
Gitanes og hendi
Meðan áhorfendur komu sér
fyrir gafst tóm til að virða fyrir sér
einkar læsilega sviðsmynd Ivans
Töröks. Af bandi söng Brassens:
„Þegar ég hugsa til Fernöndu, þá
stendur mér“. Þessi djúpeinlæga
rödd sem gerir hvers konar texta
að tilfinningadjúpri póesíu. Þessi
vísnasöngur í upphafi og milli-
köflum sýningarinnar fannst mér
vera meiri en klisjuteikn ein-
hverrar frakklensku; þetta
verkaði á mig sem mátuiega lát-
laus tilvísun í höfuðstöðvar
leiksins: Frakkland. franskar
raddir: Brassens, Brel, Béart.
Hvílík kennslustund í einiægri
tjáningu! Margir söngvarar og
leikarar mættu að ósekju hlusta á
þessa kappa flytja versin sín.
Eins og áður sagði er innrás í
leikrýmið aðalkjarni leiksögunn-
ar. Török afmarkar stofu á meg-
inhluta sviðsins og setur síðan
bakvið og ofanvið framhald og
bakgrunn aðalrýmisins. Skýr lita
mótsetning er notuð milli
sviðsrýmisins (stofunnar) og bak-
rýmisins. Stofan í ljósrauðbrún-
um tónum (hlýjum, innirýmið,
fjölskyldan) óg bakrýmið í hvít-
ljósbláum (köldum, útirýmið,
þjóðfélagið). Á bakgrunninum
getur m.a. að lesa hluta gitanes-
sígarettupakka(blátt/hvítt), hvít-
ar rúðustriklínur (má lesa t.d.
sem fastmótun þjóðfélagsins),
stafina STÓRM (byrjun á orðinu
stórmarkaður, kannski líka árétt-
ing á stormi þeim sem geisar í
þjóðlífsbaráttunni, gagnstætt
logni og vernd heimilisins).
Gitanessígarettupakkinn kemur
Sigurður Pálsson —
Fáein inngangsorð:
Fyrsta tilraun til
að finna kúrsinn
Gleðilegt ár! Ég het tekið að mér að skrit'a um leiklist í Hclgar-
póstinn. Hversu lengi? Veit það ekki. Ég áforma að rita kannski
einhverjar hugleiðingar um leikiist og ennfremur svonefnda gagn-
rýni. Ég vona að sú rýni sem ég skrifa um sýningar verði til gagns.
Bæði lesendum blaðs og lesendum sýninga (sbr. sýninga/esn/r sem
ég nota um sýningamóttöku, skýri það ekki nánar núna). Ennfremur
til einhvers gagns fyrir þá umræðu, umhugsun og rýni sem fram fer
innan leikhúsa og utan um sýningar og starfsemina. Það er alveg
klárt að slík umræða fer fram og á að fara fram innan og utan hvers
einasta brattsækins leikhúss. Hvers vegna? Hún er liður í því að
staðna ekki eða standa í stað sem er það sama. Leikhús sem ekki er
brattsækið er á niðurleið. Það er líka alveg klárt að hver einasti
raunverulegur listamaður hefur rótfasta þörf fyrir að rækja lista-
mannsstarf sitt afeinurð og slá ekki slöku við og staðna því fátt er
honunr jafn djöfullegt. Þetta er allt klárt og klappað. En hvað svo?
Það er trúlega umræðumátinn sjálfur sem menn eru ósáttir um
fremur en nauðsyn umræðunnar sjálfrar. Því miður hlýtur umræða
um leikhús að draga dám af vettvangi sínum. Satt best að segja er
blaðamennskuvettvangurinn og t.d. stjórnmála„umræðan“ þar
alltof oft ekki glæsileg hér. Verðbólgusamfélag okkar er siðblind-
andi. Það eru fleiri verðmæti en krónan sem falla í gengi. Þetta
birtist í ótal myndum. Ég nefni tvö dæmi.
1 fyrsta lagi alvöruleysið. Það vantar oft einhverja alvöru, einhver
ástríðufull efnistök og einlægni í blaðaumræður hér. Það er alltof
mikið um óþolandi stikkfría vitund einsog við séum ekki liluti af
heiminum, eitthvert værukært hjakk og sjálfsánægða viðmiðun við
okkur sjálf eða þá skandínava eða gtið veit hvað.
Hin hliðin á stikkfríinu er svo ritdeiluákafinn. Menn eru roknir
saman í ritdeilur líkari hundum í réttum eða karlkyns hænsnfuglum
cn siðuðum mönnum. Eftir því sem skeytin ganga oftar á milli er
samkomulagið fullkomnara milli deiluaðila að takast ekki á um neitt
nema átökin sjálf. Jafnframt því sem svoncfndar „röksemdir" verða
þjösnalegri tjarlægist tilefnið, samræðuvettvangurinn éiskýrist og
umræðan hverfist æ meir í stílvopnfimi eina eins og ritdeilendur
hafa efni til. Hin breiðu spjót kaldhæðninnar ganga þá á milli uns
yfir lýkur þessu sérkennilega samskiptaformi íslenskrar blaða-
mennsku og stjórnmálaumræðu, skammdegis jafnt sem á vori. Ég
tek það fram að komi einhver í ljós á vcllinum sem gerir sig líklegan
að ræða við mig með þessum aðferðum bófahasars mun ég ekki ansa
slíkurn manni.
Ég hata yfirlæti og ég hata undirlægjuhátt og ég liata uppgcrðar-
lítillæti. Ég mun ekki tala niður til neins. Ég mun hcldur ekki tala
upp til ncins. Ég þori að hrífast án þess að skammat mín fyrir það.
Ég er tilbúinn að gera grein fyrir því afhverju mér finnst eitthvað
ekki ganga upp. Auðvitað finnst mönnum svo eitthvað til í því eða
ekkcrt. Eins og gengur.
Það er miklu mciri sköpunarmöguleikar, niiklu meiri fegurðar-
lcit, rniklu meira yfirleitt í liúfi en svo að hálfkæringur og stikkfrí
kaldhæðni séu verkefninu samboðin. Alvara og ylhæðni er mér að
skapi.

Guðmundur Pálsson, Guðrún Ásmundsdóttir og Kjartan
Ragnarsson í Forsetaheimsókninni - leikmyndin og
sviðsetningin öll ber þess merki að aðstandendur hafi
unnið sitt verk af fullri alvöru og virðingu fyrir því erfiða
formi sem gamanleikur er, segir Sigurður m.a. í umsögn
sinni.
með æði skemmtileg hugmið inn í
þessa heildarmynd; bæði má lesa
hann sem Frakklandstengingu,
sent himin og ský, sem tilvísun í
auglýsingasamfélagið sem himn-
aríki o.s.frv. Borðstofuborðið er
mikilvægt eins og áður er vikið að
en þar mætast litamótsetningin í
heildarmyndinni: bláhvítköflótt-
ur dúkur (Stuðlun eða rím við
bakgrunninn) og rautt vínið.
Jakka og skyrtuklædd hönd er
svo fyrir miðju niður úr loftinu.
Mér fannst einkar skemmtilegt
að lesa þessa hönd . Bæði vísar
hún til hvítflibbans sem réttir
fram höndina háifum huga þeim
sem hann í raun fyrirlítur og
neyðist til að snobba fyrir. Stell-
ing handarinnar er svipuð og
handar sem nýbúin er að kasta
teningum. Eitt af mörgum hug-
miðum (fjarlægt að vísu): fjár-
hættuspil. Ennfrentur fannst mér
í síðari hluta sýningarinnar sem
þessi liönd yrði ósýnilegur
stjórnandi strengjabrúðanna í
leiksögunni, sem flækjast endan-
lega í neti eigin leikfléttu. Á
undarlegan liátt rímaði þessi
hönd við hjólastól Gerðu í
leikritinu innan leikritsins. Hún
leikur þá hreyfihömlun sem við
sjáunt að strengjabrúður leiksög-
unnar eru haldnar af. Allt fer í
hnút þegar leikverurnar ætla sér
að vefa sjálfar eigin örlagavef.
Forsetinn lendir í klandri, al-
þýðufjölskyldan missir leikinn
innan leikritsins út úr höndunum.
Öll verða hlægileg. Höndin er þá
vísun í leikhúsið sjálft sem stjórn-
ar leikverunum okkur til
skemmtunar eða meðaumkunar.
Leikmyndin og sviðssetning öll
ber þess merki að aðstandendur
hafi unnið sitt verk af fullri alvöru
og virðingu fyrir því erfiða formi
sent gamanleikur er og sumir
kalla farsa og þykir ekki fínt.
Þetta er t.d. einkar vel hugsuð
leikmynd, engin jukkstofa eins
og oft vill verða á amatörfélags-
heimilum.
Gamanleikur
og alvara
Ekki þar fyrir að mér virðast
vera í sviðssetningunni veikir
hlekkir og best að byrja á þeim.
Georg atvinnuleysingi er lykil-
persóna. Ef staðreynd hans
kemst ekki til skila: atvinnuleysi
og breyskleiki og jafnframt flótti
yfir í vélgengar baráttuklisjur
o.s.frv., þá er hætt við að nokkuð
af alvöru leiksins fari forgörðum
og þar með verði grínið krydd-
lausara. Mér finnst sem Kjartan
Ragnarsson nái oft á tíðum ekki
þeirri nærsýnu samstöðu með
persónunni sem mörgum virðist
vera forsenda gamanleikveru.
Hann styður persónuna ekki allt-
af heldur reynir að hæðast að
henni. Þar með fáurn við áhorf-
endurekki að vinna það verk
óáreitt að henda gaman að per-
sónunni. Á þessunt köflum er
eins og hann detti út, þeas. rnissi
tilfinningu fyrir því sem persón-
una langar mest til í það skiptið,
en barnsleg löngun (sem brýtur
oft allar hömlur) er æði oft grund-
völlur gamanleikpersónu. Þetta
gerist strax í upphafi leiks. Per-
sónan rígheldur í löngun sína og
aðalmarkmið að horfa á sjón-
varp, en Kjartan heldur þeirri
einbeitingu ekki en reynir í stað-
inn að teikna persónuna með
kækjum og töktum. Alls ekki er
þetta þó svona allan tímann; það
1Í>